Википедија

Jančićeva buna

Jančićeva buna je srpska pobuna protiv turske vlasti u Bosanskom pašaluku, koja se desila 1809. godine u okolini Gradiške pod vođstvom Jovana Jančića-Sarajlije.[2] Pojedini istoričari povezuju je s Prvom mašićkom bunom, pa se zbog toga u nekim izvori poistovjećuje sa ovom bunom, koja je izbila 1806. godine.[3] Buna je izbila pod uticajem dešavanja u ustaničkoj Srbiji. Cilj bune bilo je povezivanje sa ustanicima u Srbiji. Zbog loše organizacije buna je ugušena nekoliko nedjelja po izbijanju, a Jovan Jančić je izgubio život na samom početku bune.

Jančićeva buna
Vreme25. septembar — sredina oktobra 1809.[1]
Mesto
okolina Gradiške
Ishod Poraz pobunjenih Srba
Sukobljene strane
Srpski pobunjenici  Osmansko carstvo
Komandanti i vođe
Jovan Jančić † nepoznato

Istorijska podloga uredi

Nakon podizanja Prvog srpskog ustanka u Smederevskom sandžaku 1804. godine, hajdučke akcije su u velikoj mjeri pojačane i zapadno od rijeke Drine na prostoru Bosanske Krajine, u najvećoj mjeri nakon velike srpske pobjede na Mišaru tokom 1806. godine. Pored velikog broja domaćeg stanovnštva koje se odmetnulo u hajduke, pod Kozarom se nalazio i određen broj hajduka iz Srbije. Sveštenici i manastirska bratstva su u velikoj mjeri doprinijeli buđenju naroda i podizanju nove bune. Takvi su bili pop Jovo iz Svinjara, pop Nikodim iz Mačkovca i monasi manastira Moštanice. Zahvaljujući njima došlo je do novog ustanka u Bosanskom pašaluku poznatog u istoriji kao Jančićeva buna.[4] U to vrijeme po Bosanskoj Krajini krstario je sarajevski vladika Benedikt Kraljević sa trgovcem Jovanom Jančićem-Sarajlijom, čija je misija bila stvaranje jedne ustaničke organizacije u ovom djelu Bosne, koja bi se kasnije povezala sa ustaničkom Srbijom. Jovan Jančić, trgovac i puškar iz Sarajeva je u periodu od 1806-1809. dopremao oružje iz Vojne krajine, kako bi naoružao Srbe između rijeka Une i Bosne.[5] Kraljević je u Bosansku Krajinu došao u ljeto 1807. navodno da kupi miro, a u stvari da priprema ustanak.[6] Sluteći nove nemire turske vlasti su 1807. izdale naredbu da se hrišćanima na prostoru Banje Luke, Gradiške i Dubice oduzme oružje. Ruska prisutnost u Vlaškoj i Moldaviji u aprilu 1807. dodatno je ohrabrivala hrišćane pa je pravoslavnim kaluđerima naloženo da u crkvenim molitvama propovjedaju protiv ruskog cara Aleksandra.[7]

Priprema bune uredi

Tokom proljeća 1807. godine austrijske vlasti su saznale da su Srbi u Bosni spremni za dizanje ustanka. Međutim, iako je narod bio spreman za podizanje bune, vođe ustaničke organizacije su ga odgađale i uz znatne poteškoće obuzdavale narodni pokret. Za odgađanje bune ima više razloga, a jedan od glavnih jeste i nedostatak olova i baruta. Uz sve to, Bosanska Krajina se nalazila daleko od ustaničke Srbije i između njih se nalazio gust kordon muslimanskih naselja u Spreči i Posavini.[3]

U proljeće i ljeto 1808. vršene su posljednje pripreme pred početak bune. Oko Jovana Jančića okupljali su se mnogi sveštenici — pop Nikodim, pop Jovo i kaluđeri iz Moštanice. Cilj ove organizacije, osim dolaska u kontakt sa Srbijom, bio je i dobijanje podrške jedne od velikih sila. Tako su Jančić i njegovi saradnici dolazili u kontakte sa Francuskom, Austrijom i Rusijom. Jančić je govorio da bi mogao zauzeti Banju Luku za nedelju dana kada bi imao dovoljno praha i olova. Podizanje bune je zbog ovih nedostataka odloženo za 1808. godinu. Sljedeće 1808. nastavljene su pripreme za bunu. Turske vlasti su slutile da se nešto sprema među Srbima, tako da su pojačale teror nad hrišćanima Bosanske Krajine. Srbi Bosanske krajine postajali su sve nestrpljiviji i bili su spremni da se bore sa Turcima. Prkos krajiških Srba bio je toliki da je jedan seljak 5. maja 1808. ubio banjolučkog kapetana Salih-bega koji je želio da spava sa njegovom ženom.[8]

Buna uredi

Prema ustaničkom planu najprije je trebalo očistiti Krajinu od Turaka, obezbjediti granicu prema Austriji na sjeveru i potom se spojiti sa Karađorđevim jedinicama koje su iz Srbije prelazile u Bosnu.[9] Iako je ustanicima nedostajalo oružja, Janičić nije odustajao od svojih namjera govoreći da će podići ustanak. Do okupljanja ustaničkih četa došlo je 23. septembra 1809. godine. Mnoga sela Bosanske Krajine bila su spremna da se pridruže ustanicima. Plan ustanika je bio da se na prepad zauzmu gradovi: Banja Luka, Gradiška, Novi, Dubica, Derventa, Srbac i drugi. Ustanak je počeo 25. septembra, tako što je sam Jovan Jančić ubio jednog uglednog muslimana. Osmanske vlasti su bile spremne na ustanak o čijem su eventualnom izbijanju već prikupile obavještenja od doušnika među hrišćanima. Već prvog dana ustanka, praktično i prije nego je preuzeo kontrolu nad ustankom, Jovan Jančić je uhapšen u svojoj kući i, nakon što su ga idnetifikovala dvojica hrišćana, po kratkom postupku pogubljen. Ostali ustanici zaplašeni i bez stvarnog vođe povukli su se u svoja sela. Jedino su se držale Kozara i Motajica, gdje su ustanici odolijevali turskim napadima sve do sredine oktobra.[10]

Ustanak je ugušen do polovine oktobra 1809. U nekim krajiškim nahijama bili su pobijeni svi pravoslavni sveštenici bez obzira da li su učestvovali u ustanku.[11] Arhimandrit Manastira Moštanica Vlajnić nabijen je na kolac. Zidine utvrđenih gradova na Savi i Uni bile su „okićene“ glavama zavjerenika, a mnoge odsječene glave poslate su u Travnik. Dana 1. oktobra 1810. na zidine Dubice okačeno je 15 glava ubijenih sveštenika. U zločinima nad sveštenstvom isticao se banjalučki Hasan-paša.[12]

Ova buna je bila posljednja buna u Bosanskoj Krajini koja je nastala pod uticajem ustaničke Srbije. Nakon njenog sloma, do 1834. godine i Pop Jovičine bune nije bilo većih ustanaka Srba u Bosni, dok se odigralo nekoliko manjih buna.

Vidi još uredi

Napomene uredi

Reference uredi

  1. ^ Čubrilović 1939, str. 125.
  2. ^ Milošević, str. 3.
  3. ^ a b „Jančićeva buna”. Istorijska biblioteka. Pristupljeno 20. 7. 2017. 
  4. ^ Spasojević 1988, str. 33.
  5. ^ Bataković 2006, str. 126.
  6. ^ Spasojević 2004, str. 220.
  7. ^ Hrabak 2004, str. 189.
  8. ^ Hrabak 2004, str. 174.
  9. ^ Hrabak 2004, str. 217.
  10. ^ Antić; Kecmanović 2016, str. 93.
  11. ^ Vojnoistorijski institut 1952, str. 43.
  12. ^ Vrbaske novine 1937, str. 10.

Literatura uredi

  • Čubrilović, Vaso (1939). „Prvi srpski ustanak i bosanski Srbi”. 
  • Milošević, Borivoje. „Srpsko sveštenstvo i oslobodilački pokreti Srba u Bosni u posljednjem vijeku turske uprave”. Filozofski fakultet Banja Luka. 
  • Spasojević, Stanimir (1988). „Uloga srpske crkve u nacionalnom oslobođenju”. 
  • Hrabak, Bogumil (2004). „Bosna i Hercegovina u doba Prvog srpskog ustanka”. 
  • Bataković, Dušan (2006). „A Balkan-Style French Revolution? The 1804 Serbian Uprising in European Perspective”. Balkanika. XXXVI. 
  • Vojnoistorijski, institut, JNA (1952). „Bune i ustanci u Bosni i Hercegovini u XIX vijeku”. 
  • Vrbaske, Novine (1937). „Jančićeva buna”. 1198. 
  • Antić; Kecmanović, Čedomir; Nenad (2016). „Istorija Republike Srpske”. 

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Јанчићева_буна&oldid=26795808”