Википедија

Džejms Din

Za drugu upotrebu, pogledajte stranicu Džejms Din (pornografski glumac).

Džejms Bajron Din (engl. James Byron Dean; Marion, 8. februar 1931 — Šolam, 30. septembar 1955) je američki filmski glumac. Ostaće upamćen po jednoj od najkraćih i najspektakularnijih filmskih karijera u istoriji Holivuda. Za samo nešto više od godinu dana i sa samo tri snimljena filma dostigao je svetsku slavu i postao simbol nemirnih i nezadovoljnih generacija američke omladine s kraja pedesetih godina 20. veka. I danas, decenijama posle smrti, njegov lik predstavlja svojevrsnu kulturnu ikonu, oličenje buntovnika, autsajdera i usamljenika i ima veliki broj obožavalaca širom sveta.

Džejms Din
Džejms Din
Lični podaci
Puno imeDžejms Bajron
Datum rođenja(1931-02-08)8. februar 1931.
Mesto rođenjaMarion, Indijana, SAD
Datum smrti30. septembar 1955.(1955-09-30) (24 god.)
Mesto smrtiŠolam, Kalifornija, SAD
Obrazovanjekoledž Santa Monika
Rad
Aktivni period1950–1955
Bitna uloga
www.jamesdean.com
Veza do IMDb-a

Nakon smrti u saobraćajnoj nesreći 30. septembra 1955,[1] Din je postao prvi glumac koji je posthumno dobio nominaciju za Oskara za najboljeg glumca za ulogu u Istočno od raja. Nakon što je sledeće godine dobio drugu nominaciju za svoju ulogu u Gigantu, Din je postao jedini glumac koji je imao dve posthumne nominacije za glumu.[2] Godine 1999, Američki filmski institut ga je svrstao na 18. mesto najbolje muške filmske zvezde Holivuda Zlatnog doba na AFI-ovoj listi 100 godina...100 zvezda.[3]

Biografija uredi

Detinjstvo i obrazovanje uredi

Džejms Bajron Din je rođen 8. februara 1931. u stanu Seven Gejbls na uglu 4. ulice i Meklur ulice u Merionu, Indijana, kao jedino dete Mildred Mari Vilson i Vintona Dina.[4] Tvrdio je da je njegova majka delom bila Indijanka, a da je njegov otac pripadao „liniji prvobitnih doseljenika koja se može pratiti do Mejflauera“.[5] Šest godina nakon što je njegov otac napustio poljoprivredu da bi postao zubni tehničar, Din se sa porodicom preselio u Santa Moniku u Kaliforniji. Bio je upisan u državnu školu Brentvud u okrugu Brentvud u Los Anđelesu, ali je ubrzo prebačen u osnovnu školu Mekinli.[6] Tamo je porodica provela nekoliko godina, a po svemu sudeći, Din je bio veoma blizak sa majkom. Prema Majklu de Anđelisu, ona je bila „jedina osoba sposobna da ga razume“.[7] Godine 1938, Dinovu majku je iznenada zahvatio akutni bol u stomaku i brzo je počela da gubi na težini. Umrla je od raka materice kada je Din imao devet godina.[6] Pošto nije mogao da brine o svom sinu, Dinov otac ga je poslao da živi sa svojom tetkom i ujakom, Ortensom i Markusom Vinsluom, na njihovoj farmi u Fermauntu, Indijana, gde je odrastao u njihovom kvekerskom domaćinstvu.[8]

U svojoj adolescenciji, Din je tražio savet i prijateljstvo lokalnog metodističkog pastora, sveštenika Džejmsa de Virda, koji je izgleda imao formirajući uticaj na Dina, posebno na njegova buduća interesovanja u borbi s bikovima, trkama automobila i pozorištu.[9] Prema Biliju Dž. Harbinu, Din je imao „intimnu vezu sa svojim pastorom, koja je počela u njegovoj završnoj godini srednje škole i trajala mnogo godina“.[10] Navodna seksualna veza je sugerisana u knjizi Pola Aleksandera iz 1994. Bulevar razbijenih snova: Život, vremena i legenda Džejmsa Dina.[11] Godine 2011. objavljeno je da se Din jednom poverio Elizabet Tejlor da ga je propovednik seksualno zlostavljao otprilike dve godine nakon smrti njegove majke. Drugi izveštaji o Dinovom životu takođe sugerišu da ga je de Vird seksualno zlostavljao bilo kao dete ili kao kasni tinejdžer.[12][11]

Dinov ukupni učinak u školi bio je izuzetan i bio je popularan učenik. Igrao je za bejzbol i univerzitetske košarkaške timove, studirao je dramu i takmičio se u javnom govoru kroz Forenzičko udruženje srednje škole Indijane.[13][14] Nakon što je diplomirao u srednjoj školi Fermaunt u maju 1949, vratio se u Kaliforniju sa svojim psom Maksom da bi živeo sa ocem i maćehom.[15] Din se upisao na koledž Santa Monika i diplomirao na pravnom smeru. Prešao je na Univerzitet Kalifornije u Los Anđelesu (UCLA) na jedan semestar i promenio smer u dramu, što je rezultiralo otuđenjem od njegovog oca.[16] Založio se za Sigma Nu bratstvo, ali nikada nije pokrenut. Dok je bio na UCLA, Din je izabran iz grupe od 350 glumaca da tumači Malkolma u Magbetu. U to vreme počinje da glumi i u radionici Džejmsa Vitmora. Januara 1951. napustio je UCLA da bi nastavio punu karijeru kao glumac.[17][18]

Glumačka karijera uredi

 
Džejms Din u filmu Istočno od raja (1954).

Počeci uredi

Dinovo debitantsko pojavljivanje na televiziji bilo je u reklami za Pepsi. Napustio je koledž da bi glumio i dobio je ulogu u svom prvom govornom delu, kao Jovan apostol u Brdu broj jedan, uskršnjem televizijskom specijalu koji dramatizuje Vaskrsenje Isusovo. Din je tokom produkcije programa radio na filmskom ranču Iverson koji se često snimao u oblasti Četsvort u Los Anđelesu, za koji je na lokaciji na ranču izgrađena replika Isusovog groba. Din je potom dobio tri uloge u filmovima: kao vojnik u Fiksnim bajonetima! (1951), bokserski trener u Mornari, pazite se! (1952), i mladić u Da li je neko video moju devojku? (1952). Dok se borio da dobije uloge u Holivudu, Din je takođe radio kao čuvar parkinga u studiju CBS, za to vreme je upoznao Rodžersa Breketa, direktora reklamne agencije, koji mu je ponudio profesionalnu pomoć i smernice u karijeri koju je izabrao, kao i prenoćište. Braket je otvorio vrata Dinu i pomogao mu da dobije svoju prvu glavnu ulogu na Brodveju u Videti jaguara.

U julu 1951, Din se pojavio na Alias Džejn Do, čiji je producent bio Braket. Oktobra 1951, nakon ohrabrenja glumca Džejmsa Vitmora i saveta njegovog mentora Rodžera Breketa, Din se preselio u Njujork. Tamo je radio kao kaskaderski tester za igru Beat the Clock, ali je kasnije otpušten jer je navodno prebrzo obavljao zadatke. Takođe se pojavljivao u epizodama nekoliko televizijskih serija CBS-a, The Web, Studio One, i Lux Video Theatre, pre nego što je dobio prijem u Actors Studio da studira metod glumu kod Lija Strazberga. Godine 1952. igrao je ulogu novinara u filmu Deadline – U.S.A., sa Hamfrijem Bogartom u glavnoj ulozi.

Ponosan na ova dostignuća, Din je u pismu svojoj porodici iz 1952. godine nazvao Actors Studio „najvećom pozorišnom školom. U njoj se nalaze veliki ljudi kao što su Marlon Brando, Džuli Haris, Artur Kenedi, Mildred Danok, Eli Volah... malo ko ulazi u to... To je najbolja stvar koja se može desiti glumcu. Ja sam jedan od najmlađih kome pripada." Tamo je bio drug iz razreda i blizak prijatelj sa Kerolom Bejkerom, pored koga će na kraju i glumiti. u Divu (1956). Dinova karijera je krenula i on je nastupao u narednim epizodama televizijskih emisija iz ranih 1950-ih kao što su Kraft Television Theatre, Robert Montgomery Presents, The United States Steel Hour, Danger, i General Electric Theater. Jedna rana uloga, za CBS seriju Omnibus u epizodi "Slava u cvetu", videla je da je Din tumačio tip nezadovoljnog mladića koju će kasnije glumiti u Buntovniku bez razloga (1955). Ovog leta 1953. godine u programu je bila pesma "Lud čovek, lud", jedan od prvih dramskih TV programa koji je prikazivao rokenrol.

Po završetku snimanja filma Div, 30. septembra 1955. godine Džejms Din kreće na trke u Salinasu i gine u saobraćajnoj nesreći u svojoj dvadeset petoj godini. Nije doživeo premijere svojih filmova Buntovnik bez razloga i Div i jedini je glumac u istoriji Holivuda koji je dva puta posthumno bio nominovan za nagradu "Oskar".

Džejms Din je sahranjen na „Park groblju“ u Ferimontu, a 1977. godine blizu mesta gde je poginuo u Šolamu (Kalifornija) podignut mu je spomenik.

Nasleđe uredi

Bioskop i televizija uredi

 
Spomenik u Šolamu.

Američki tinejdžeri iz sredine 1950-ih, kada su Dinovi glavni filmovi prvi put objavljeni, identifikovali su se sa Dinom i ulogama koje je igrao, posebno onom Džima Starka u Buntovniku bez razloga. Film prikazuje dilemu tipičnog tinejdžera tog vremena, koji oseća da ga niko, pa ni njegovi vršnjaci, ne razume. Hamfri Bogart je posle Dinove smrti prokomentarisao njegov javni imidž i nasleđe: "Din je umro u pravo vreme. Ostavio je legendu. Da je preživeo, nikada ne bi mogao da ispuni svoj publicitet."[19]

Džo Hajams kaže da je Din bio „jedna od retkih zvezda, poput Roka Hadsona i Montgomeri Klifta, koje i muškarci i žene smatraju seksipilnim“.[20] Prema Mardžori Garber, ovaj kvalitet je „ono ekstra nedefinisano nešto što čini zvezdu“.[21] Dinov apel je pripisan potrebi javnosti da se neko zauzme za obespravljene mlade iz tog doba,[22] i atmosferi androginosti koju je prikazivao na ekranu.[23]

Martin Šin je tokom svoje karijere govorio o uticaju Džejmsa Dina. Govoreći o uticaju koji je Din imao na njega, Šin je izjavio: „Svi njegovi filmovi su imali dubok uticaj na moj život, na moj rad i na celu moju generaciju. On je prevazišao bioskopsku glumu. To više nije bila gluma, to je bilo ljudsko ponašanje."[24] Za debitantski film Terensa Malika, Pustara, Šin je svoju karakterizaciju Kita Karutersa, ubice iz filma koji je inspirisan Čarls Starkvederom, bazirao na Dinu.[25]

Džoni Dep je pripisao Dinu ulogu katalizatora koji ga je naveo da poželi da postane glumac.[26] Nikolas Kejdž je takođe rekao da je poželeo da se bavi glumom zbog Dina.[27] „Počeo sam da glumim jer sam želeo da budem Džejms Din. Video sam ga u Buntovniku bez razloga, Istočno od raja... Ništa nije uticalo na mene – ni rok pesma, ni klasična muzika – kao što je Din uticao na mene u Raju. Oduvalo me. Bio sam kao, 'To je ono što želim da radim', rekao je Kejdž.[28] Robert de Niro je u intervjuu naveo Dina kao jednu od njegovih glumačkih inspiracija.[29] Leonardo Dikaprio je takođe naveo Dina kao jednog od svojih omiljenih i najuticajnijih glumaca.[30] Kada su ga pitali o tome koje predstave su mu najviše ostale u intervjuu, Dikaprio je odgovorio: „Sećam se da me je Džimi Din neverovatno dirnuo u Istočno od raja. Bilo je nečeg tako sirovog i moćnog u tom nastupu. Njegova ranjivost... njegova zbunjenost u vezi sa njegovim čitavu istoriju, njegov identitet, njegov očaj da bude voljen. Taj nastup mi je slomio srce."[31]

Filmografija uredi

Godina Naslov Uloga Režiser Beleške
1951 Fixed Bayonets! Doggie Semjuel Fuler Nekreditovan
1952 Mornari, pazite se! Trener boksa Hal Voker Nekreditovan
1952 Deadline – U.S.A. Radnik u kopirnici Ričard Bruks Nekreditovan
1952 Da li je neko video moju devojku? Mladić kod fontane Daglas Serk Nekreditovan
1953 Nevolje na putu Navijač Majkl Kertiz Nekreditovan
1955 Istočno od raja Kal Trask Elija Kazan Zlatni globus za specijalno ostvarenje za najboljeg dramskog glumca

Nagrada Jusi za najboljeg stranog glumca Nominovan – Oskar za najboljeg glumca Nominovan – BAFTA za najboljeg stranog glumca

1955 Buntovnik bez razloga Džim Stark Nikolas Rej Nominovan – BAFTA za najboljeg stranog glumca

Objavljen posthumno

1956 Div Džet Rink Džordž Stivens Nominovan – Oskar za najboljeg glumca

Objavljen posthumno; poslednja uloga.

2017 Umetnik katastrofe Džim Stark Džejms Franko Arhivski snimci, objavljen posthumno, nekreditovan.

Televizijske emisije uredi

Pozorišne predstave uredi

  • "See the Jaguar" (1952)
  • "The Metamorphosis" (1952)
  • "The Scarecrow" (1953)
  • "The Immoralist" (1954)
  • "Women of Trachis" (1954)

Reference uredi

  1. ^ Goodman, Ezra (24. 9. 1956). „Delirium over dead star”. Life. Vol. 41 No. 13. str. 75—88. 
  2. ^ David S. Kidder; Noah D. Oppenheim (14. 10. 2008). The Intellectual Devotional Modern Culture: Revive Your Mind, Complete Your Education, and Converse Confidently with the Culturati. Rodale. str. 228. ISBN 978-1-60529-793-4. Pristupljeno 21. 7. 2013. „Dean was the first to receive a posthumous Academy Award nomination for acting and is the only actor to have received two such posthumous nominations.” 
  3. ^ „AFI's 100 Years...100 Stars”. American Film Institute. Arhivirano iz originala 13. 1. 2013. g. Pristupljeno 25. 2. 2016. 
  4. ^ Chris Epting (1. 6. 2009). The Birthplace Book: A Guide to Birth Sites of Famous People, Places, & Things. Stackpole Books. str. 163. ISBN 978-0-8117-4018-0. 
  5. ^ David Dalton (2001). James Dean: The Mutant King : a Biography. Chicago Review Press. str. 2. ISBN 978-1-55652-398-4. 
  6. ^ a b George C. Perry (2005). James Dean. DK Publishing, Incorporated. str. 27. ISBN 978-0-7566-0934-4. 
  7. ^ Michael DeAngelis (15. 8. 2001). Gay Fandom and Crossover Stardom: James Dean, Mel Gibson, and Keanu Reeves. Duke University Press. str. 97. ISBN 0-8223-2738-4. 
  8. ^ Robert Tanitch (1997). The Unknown James Dean. Batsford. str. 114. ISBN 978-0-7134-8034-4. 
  9. ^ Marie Clayton (January 1, 2004). James Dean: A Life in Pictures. Barnes and Noble Books. ISBN 978-0-7607-5614-0.
  10. ^ Billy J. Harbin; Kim Marra; Robert A. Schanke (2005). The Gay & Lesbian Theatrical Legacy: A Biographical Dictionary of Major Figures in American Stage History in the Pre-Stonewall Era. University of Michigan Press. pp. 133–134. ISBN 0-472-06858-X.
  11. ^ a b Paul Alexander, Boulevard of Broken Dreams: The Life, Times, and Legend of James Dean, Viking, 1994, str. 44.
  12. ^ Joe and Jay Hyams, James Dean: Little Boy Lost (1992). str. 20.
  13. ^ Ferguson, Michael S. (2003). Idol Worship: A Shameless Celebration of Male Beauty in the Movies. STARbooks Press. p. 106. ISBN 978-1-891855-48-1.
  14. ^ Roberts, Paul G. (2014-10-02). Style Icons Vol 1 Golden Boys (na jeziku: engleski). Fashion Industry Broadcast. ISBN 978-1-62776-032-4. 
  15. ^ Ferguson, Michael; Ferguson, Michael S. (2003). Idol Worship: A Shameless Celebration of Male Beauty in the Movies (na jeziku: engleski). STARbooks Press. ISBN 978-1-891855-48-1. 
  16. ^ „Notable Actors | UCLA School of Theater, Film and Television”. 2010-07-13. Arhivirano iz originala 13. 07. 2010. g. Pristupljeno 2023-08-17. 
  17. ^ Perry, Report by George (2023-08-17). „The unseen James Dean”. The Times (na jeziku: engleski). ISSN 0140-0460. Pristupljeno 2023-08-17. 
  18. ^ „Notable Alumni Actors | UCLA School of TFT”. 2014-10-06. Arhivirano iz originala 06. 10. 2014. g. Pristupljeno 2023-08-17. 
  19. ^ „The James Dean Story: Introduction”. www.americanlegends.com. Pristupljeno 2023-08-16. 
  20. ^ Joe Hyams (January 1, 1994). James Dean: Little Boy Lost. Grand Central Pub. p. 209. ISBN 978-0-446-36529-1.
  21. ^ Marjorie B. Garber, Bisexuality and the Eroticism of Everyday Life (2000), p. 140. See also "Bisexuality and Celebrity." In Rhiel and Suchoff, The Seductions of Biography, p. 18.
  22. ^ Perry, G., James Dean, p. 204, New York, DK Publishing, Inc., 2005
  23. ^ David Burner (January 11, 1998). Making Peace with the 60s. Princeton University Press. p. 244. ISBN 0-691-05953-5.
  24. ^ „Friends of James Dean remember iconic star”. www.today.com (na jeziku: engleski). 2005-02-09. Pristupljeno 2023-08-16. 
  25. ^ Nast, Condé (2011-05-26). „Badlands: An Oral History”. GQ (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-08-16. 
  26. ^ „BBC - Press Office - Johnny Depp on James Dean on Radio 2”. www.bbc.co.uk. Pristupljeno 2023-08-16. 
  27. ^ „Nicolas Cage slams critics for focusing on personal lives”. The Independent (na jeziku: engleski). 2014-03-12. Pristupljeno 2023-08-16. 
  28. ^ „Nicolas Cage slams critics for focusing on personal lives”. The Independent (na jeziku: engleski). 2014-03-12. Pristupljeno 2023-08-16. 
  29. ^ White, By Francine; Updated (2018-11-11). „Robert De Niro reveals all about his rivalry with Al Pacino”. mirror (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-08-16. 
  30. ^ Jr, Mike Fleming (2019-12-19). „Leonardo DiCaprio On 'Once Upon A Time In Hollywood' And Looking For Positives In Disruption That Has Turned The Movie Business On Its Ear – The Deadline Q&A”. Deadline. Pristupljeno 2023-08-16. 
  31. ^ Jr, Mike Fleming (2016-02-10). „Leonardo DiCaprio On The Hard-Knock Film Education That Led To 'The Revenant': Q&A”. Deadline (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2023-08-16. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Džejms Din na Vikimedijinoj ostavi.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џејмс_Дин&oldid=27686304”