Википедија

Džulfa

Džulfa (azer. Culfa; jerm. Ջուղա) je administrativni centar Džulfinskog rejona Nahčivanske autonomne republike u Azerbejdžanu.

Džulfa
Džulfa na karti Azerbejdžana
Džulfa
Džulfa
Koordinate: 38° 57′ 21″ N 45° 37′ 51″ E / 38.95583° S; 45.63083° I / 38.95583; 45.63083
Država Azerbejdžan
Autonomna republikaNahčivan
Nadmorska visina715 m (2.346 ft)
Stanovništvo (2011)
 • Ukupno12.500
Vremenska zonaAZT (UTC+4)
 • Leti (DST)AZT (UTC+4)

Džulfa je odvojena rekom Araks od svog imenjaka, grada Džulfe na iranskoj strani granice. Ta dva grada povezana su drumskim i železničkim mostom.

Istorija uredi

Prema predanju, osnivač Džulfe je bio kralj Jermenije Tigran I.[1] Postojeći kao selo u ranom srednjem veku, izrastao je u grad između 10. i 13. veka, sa stanovništvom koje je bilo gotovo u potpunosti jermensko.[2] Jedno vreme je Džulfa bila jedno od najvažnijih naselja u srednjovekovnoj Jermeniji.[3][4] Postalo je prosperitetno tokom 15. do 17. veka zbog uloge koju je imalo u međunarodnoj trgovini, jer se nalazilo duž drevnih trgovačkih puteva od Persije, Bliskog istoka, Jugoistočne Azije, Indije, do Rusije, Mediterana i Severozapadne Evrope.[5]

1603. godine, tokom Otomansko-safavidskog rata (1603—1618), persijski šah Abas I Veliki preuzeo je Džulfu od Osmanskog carstva i jermensko stanovništvo ga je videlo kao oslobodioca. Međutim, Abas je shvatio da nije u stanju da odbrani teritoriju duž reke Araks od provala Osmanlija. Njegovo rešenje je bilo da evakuiše region, vodeći politiku spaljene zemlje kako bi sprečio da njegovo bogatstvo i stanovništvo padnu u osmanske ruke. U oktobru 1605. godine, šah je izdao edikt kojim je proglasio da celokupno stanovništvo Džulfe mora napustiti svoje domove [6] i preseli se duboko u Persijsko carstvo.[7] [8] Prema letopiscu Arakelu iz Tabriza iz 17. veka,[9] stanovništvo je ukazom imalo tri dana da ode ili da se suoči sa masakrom. Oko tri hiljade porodica je deportovano iz Džulfe, a mnogi su se utopili pokušavajući da pređu Araks. Po završetku deportacije, grad je uništen vatrom kako bi sprečio povratak stanovnika.[10] Stanovništvo je nasilno preseljeno u Isfahan u Persiji (današnji Iran), gde je osnovan novi grad, Nova Džulfa. Nova Džulfa je sada četvrt Isfahana i današnje je središte iranskog jermenskog stanovništva u Iranu. 1606. godine izvršena je druga deportacija stanovnika koji su izbegli prvu deportaciju ili su se vratili u međuvremenu. Iznenadni i dramatični pad Džulfe ostavio je dubok i trajan utisak na jermensko društvo i kulturu, što je zabeleženo u hronikama iz 17. veka.[11] Grad ostaje važan simbol u kolektivnom sećanju iranskih Jermena.

 
Džulfa

U 17. veku je osnovano malo naselje usred ruševina uništenog grada, koji je 1747. godine postao deo Nahčivanskog kanata u okviru Kadžarskog Irana. Početkom 19. veka ovo naselje se preselilo na novu lokaciju tri kilometra istočno od istorijskog grada, na mestu gde se reka Alinja uliva u Araks. Posle rusko-persijskog rata i Turkmenčajskog sporazuma 1828. godine, selo Džulfa je postalo zvanični granični prelaz između Perzije i Rusije jer je prvo bilo primorano da ustupi svoje poslednje preostale kavkaske teritorije.

Grad je postao deo Jermenske oblasti od 1840. do 1847. godine, a zatim deo Jerevanske gubernije Ruske imperije između 1847. i 1917. Prema popisu stanovništva Ruskog imperije 1897. godine, Džulfa je bila selo sa 763 stanovnika, od čega 751 Jermena.[12] Nakon ruske revolucije, između 1918. i 1920. godine, Džulfa je bila predmet teritorijalnog spora između Demokratske Republike Jermenije i Azerbejdžanske demokratske republike. Kao rezultat Karskog sporazuma, postala je deo Nahčivanske autonomne sovjetske socijalističke republike u okviru Azerbejdžanske SSR.[13]

Persijski koridor je prolazio kroz Džulfu tokom Drugog svetskog rata, donoseći zalihe iz drugih savezničkih država u Sovjetski Savez.[14]

Tokom sukoba između Azerbejdžana i Jermenije oko statusa Nagorno-Karabaha od 1988. do 1994. godine, preostalo jermensko stanovništvo (koje je polako opadalo zbog emigracije tokom sovjetske ere) je ili evakuisano ili je prisilno deportovano u Jermeniju.[15]

Stara Džulfa i jermensko groblje uredi

 
Fotografija koju je 1915. godine snimio Aram Vruir na kojoj je prikazan deo srednjovekovnog jermenskog groblja u Džulfi.

Glavni članak: Jermensko groblje u Džulfi

Početkom 20. veka, ostaci srednjovekovnog naselja obuhvatali su masivni srušeni most, dva velika karavansaraja (jedan na iranskoj strani granice), zidove tvrđave i nekoliko jermenskih crkava. Najuočljiviji ostatak stare Džulfe bilo je ogromno jermensko groblje u gradu, smešteno zapadno od srušenog grada, na tri niska brda podeljena malim dolinama. Sadržao je najveću sačuvanu kolekciju jermenskih nadgrobnih spomenika hačkara, većina datirana u 15. i 16. vek. Jedna od najranijih referenci na lokaciju je ona francuskog jezuitskog misionara Aleksandra de Roda, koji je napisao da je tokom posete 1648. godine video preko deset hiljada nadgrobnih spomenika. Međutim, veliki broj kamenih spomenika je uništen tokom izgradnje železničke pruge do Džulfe početkom 20. veka.

Sedamdesetih godina, prema istraživanjima Argama Aivaziana na groblju od 1971. do 1973. godine, na prvom groblju bilo je, uspravno ili srušeno, 462 hačkara, na drugom 1.672, a na trećem 573 hačkara. Pored ovih hačkara, na istom groblju bilo je više od hiljadu nadgrobnih spomenika u obliku ovna, zabata ili ravnih ploča. Dodatnih 250 hačkara izbrojano je na groblju obližnjeg manastira Svetog Hrista Spasitelja i u drugim delovima gradskog nalazišta. Procenjeno je da je broj hačkara i nadgrobnih spomenika u obliku ovna zakopanih u zemlju ili u fragmentima, na glavnom groblju i na drugim mestima, više od 1.400.[16]

Uništavanje uredi

Između 1998. i 2006. godine celo groblje je uništeno. Razne faze procesa uništavanja dokumentovane su fotografskim i video dokazima preuzetim sa iranske strane granice.[17] [18] [19] Međutim, vlada i državni zvaničnici Azerbejdžana negirali su da je došlo do bilo kakvih razaranja, navodeći da na tom mestu nikada nije postojalo jermensko groblje i da Jermeni nikada nisu živeli u Džulfi. Azerbejdžan je do danas odbio da dozvoli istražiteljima pristup lokaciji.[20] Evropski parlament je formalno pozvao Azerbejdžan da zaustavi rušenje kao kršenje Uneskoove Konvencije o svetskoj baštini.[21] Prema svojoj rezoluciji u vezi sa spomenicima kulture na Južnom Kavkazu, Evropski parlament „najoštrije osuđuje uništavanje groblja Džulfa kao i uništavanje svih mesta od istorijskog značaja koja su se dogodila na jermenskoj ili azerbejdžanskoj teritoriji i osuđuje svaku takvu akciju koja teži da uništi kulturno nasleđe“.[22] Azerbejdžan je 2006. godine zabranio Evropskom parlamentu da pregleda i ispita drevno nalazište,[23] navodeći da je donošenjem prethodno pomenute rezolucije Parlament počinio neprijateljski čin protiv Azerbejdžana. Institut za izveštavanje o ratu i miru izvestio je 19. aprila 2006. godine da „od proslavljenih kamenih krstova Džulfe nije ostalo ništa“.[24]

Posle još nekoliko odloženih poseta, inspektori Parlamentarne skupštine Saveta Evrope planirali su ponovni pokušaj za 29. avgust - 6. septembar 2007. godine, predvođen britanskim poslanikom Edvardom O’Harom. Pored Nahčivana, delegacija bi posetila i Baku, Jerevan, Tbilisi i Nagorno-Karabah.[25] Inspektori su planirali da organizovanim prevozom posete Nagorno Karabah preko Jermenije. Međutim, 28. avgusta šef azerbejdžanske delegacije u Parlamentarnoj skupštini objavio je zahtev da inspektori moraju preko Azerbejdžana ući u Nagorno Karabah. 29. avgusta, generalni sekretar Parlamentarne skupštine Mateo Sorinas najavio je da poseta mora biti otkazana zbog poteškoća u pristupu Nagorno-Karabahu putem koji zahteva Azerbejdžan. Ministarstvo spoljnih poslova u Jermeniji izdalo je saopštenje u kojem se kaže da je Azerbejdžan zaustavio posetu "isključivo zbog namere da prikriju rušenje jermenskih spomenika u Nahčivanu".[26]

Džulfa u kulturi uredi

Iznenadni i dramatični pad Stare Džulfe u 17. veku ostavio je dubok i trajan utisak na jermensko društvo i kulturu. Tokom 19. veka, pesnici poput Ovanes Tumanjana i istoričari poput Gevond Ališana stvarali su dela zasnovana na tom događaju. Emocije nastale kao rezultat uništenja groblja 2006. godine ukazuju na to da sudbina Džulfe i dalje odjekuje u savremenom jermenskom društvu.

Demografija uredi

Godina Jermeni % Azeri % Rusi % Ukupno
1897 751 98 763
1926 293 43,9 243 36,4 87 13 667
1939 866 34,2 1358 53,7 225 8,9 2530
1959 656 16,3 2797 69,6 460 11,5 4017
1970 581 10,7 4321 79,6 452 8,3 5431
1979 193 2,8 5904 85,3 763 11,0 6919

Reference uredi

  1. ^ Julfa, Encyclopedia of Brokgauz and Efron
  2. ^ Armяno-Iranskie svяzi v эpohu pravleniя šaha Abbasa Pervogo. Rodionova E. M. 2007 Arhivirano 2010-02-26 na sajtu Wayback Machine
  3. ^ ArmSSR, Great Soviet Encyclopedia[mrtva veza]
  4. ^ Visions of Ararat, By Christopher J. Walker, p. 13
  5. ^ Julfa, Great Soviet Encyclopedia[mrtva veza]
  6. ^ Apocrypha, Pseudepigrapha and Armenian Studies, By Michael E. Stone, p. 810
  7. ^ Julfa, Great Soviet Encyclopedia[mrtva veza]
  8. ^ Julfa, Slovarь sovremennыh geografičeskih nazvaniй
  9. ^ History, Arakel Vardapet Davrizhetsi, Vagharshapat, 1896
  10. ^ Julfa, Great Soviet Encyclopedia[mrtva veza]
  11. ^ Petra Košťálová. (2014). „Exile and Lamentation in the Armenian Historiographical Tradition of the 16th and 17th Centuries” (Archiv orientální izd.): 477. 
  12. ^ Pervaя vseobщaя perepisь naseleniя Rossiйskoй imperii 1897 g. "Naselennыe mesta Rossiйskoй imperii v 500 i bolee žiteleй s ukazaniem vsego naličnogo v nih naseleniя i čisla žiteleй preobladaющih veroispovedaniй, po dannыm pervoй vseobщeй perepisi naseleniя 1897 g.", Sankt-Peterburg, 1905, str. 53
  13. ^ „Text of the Treaty of Kars” (PDF). 
  14. ^ „The Persian Corridor and Aid to Russia”. history.army.mil. Pristupljeno 2020-04-09. 
  15. ^ Yuri Rost, Armenian Tragedy, London 1990, p. 81.
  16. ^ "The Medieval City of Jugha", Lucy Der Manuelian and Steven Sim, in "The Destruction of Jugha", Berne, 2006. p. 19-46.
  17. ^ „World Watches In Silence As Azerbaijan Wipes Out Armenian Culture”. The Art Newspaper. 2006-05-25. Arhivirano iz originala 11. 09. 2006. g. Pristupljeno 2006-05-25. 
  18. ^ „Tragedy on the Araxes”. Archaeology. 2006-06-30. Pristupljeno 2006-06-30. 
  19. ^ Armenica.org: Destruction of Armenian Khatchkars in Old Jougha (Nakhchivan)
  20. ^ „Will the arrested minister become new leader of opposition? Azerbaijani press digest”. REGNUM News Agency. 2006-01-20. Pristupljeno 2006-01-20. 
  21. ^ „European Parliament Resolution on the European Neighbourhood Policy - January 2006”. Arhivirano iz originala 16. 01. 2008. g. Pristupljeno 01. 12. 2020. 
  22. ^ European Parliament On Destruction of Cultural Heritage
  23. ^ Castle, Stephen (2006-05-30). „Azerbaijan 'Flattened' Sacred Armenian Site”. London: The Independent. Arhivirano iz originala 2006-06-15. g. Pristupljeno 2006-05-30. 
  24. ^ „Azerbaijan: Famous Medieval Cemetery Vanishes”. Institute for War and Peace Reporting. 2006-04-19. Pristupljeno 2006-04-19. 
  25. ^ "Pace Mission to Monitor Cultural Monuments", S. Agayeva, Trend News Agency, Azerbaijan, Aug 22 2007.
  26. ^ Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Armenia, Press Release 29-08-2007.

Spoljašnje veze uredi


Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Џулфа&oldid=26056984”