Википедија

Abolicionizam

Abolicionizam je bio pokret za ukidanje trgovine robljem i za emancipaciju robova u Evropi i Americi. Potom, abolicionizam predstavlja i pokret za ukidanje smrtne kazne koji je nastao pod uticajem italijanskog reformatora Bekarije. U savremenom značenju, abolicionizam je ideja ili pokret za ukidanje bilo kojih oblika kažnjavanja kojima se povređuju osnovna ljudska prava.

Prvo izdanje knjige „Čiča-Tomina koliba“ (engl. Uncle Tom's cabin) iz 1852. godine koja govori o strahotama trgovine robljem
„Zar ja nisam čovek i brat?”, Medaljon iz 1787. koji je dizajnirao Džosaja Vedžvud za britansku kampanju protiv ropstva

Britanski abolicionistički pokret počeo je krajem 18. veka kada su engleski i američki kvekeri počeli da dovode u pitanje moralnost ropstva. Džejms Ogltorp bio je među prvima koji je artikulisao prosvetiteljski stav protiv ropstva, zabranio ga u provinciji Džordžija iz humanitarnih razloga, i vodio rasprave protiv ropstva u Parlamentu, i na kraju ohrabrio svoje prijatelje Granvila Šarpa i Hanu Mor da energično podrže ovu kampanju. Ubrzo nakon Ogltorpove smrti 1785, Šarp i Mor su se ujedinili sa Vilijamom Vilberforsom i drugima u formiranju Klafamske sekte.[1]

Godine 1787, u Londonu je osnovano Društvo za ukidanje trgovine robljem. Revolucionarna Francuska ukinula je ropstvo u svom carstvu 1794. godine, iako ga je 1802. obnovio Napoleon u sklopu programa za osiguranje suvereniteta nad svojim kolonijama. Haiti (tadašnji Sent-Dominik) formalno su proglasili nezavisnost od Francuske 1804. godine i postali su prva suverena nacija na zapadnoj hemisferi koja je bezuslovno ukinula ropstvo u modernoj eri.[2] Sve severne države u Sjedinjenim Državama ukinule su ropstvo do 1804. Ujedinjeno Kraljevstvo (tada uključujući Irsku) i Sjedinjene Države zabranile su međunarodnu trgovinu robljem 1807. godine, nakon čega je Britanija preduzela napore da blokira brodove s robovima. Britanija je ukinula ropstvo u svom carstvu Zakonom o ukidanju ropstva 1833 (sa značajnim izuzetkom Indije), francuske kolonije su ga ponovo ukinule 1848, a SAD su ukinule ropstvo 1865. godine putem Trinaestog amandmana na Ustav SAD. Godine 1888, Brazil je postao poslednja država u Americi koja je ukinula ropstvo.

U istočnoj Evropi, grupe su se organizovale radi ukidanja porobljavanja Roma u Vlaškoj i Moldaviji, i radi emancipacije kmetova u Rusiji. Ropstvo je proglašeno ilegalnim 1948. godine prema Univerzalnoj deklaraciji o ljudskim pravima. Mauritanija je bila poslednja država koja je ukinula ropstvo, predsedničkim ukazom 1981.[3] Danas su ropstvo dece i odraslih i prisilni rad nezakoniti u gotovo svim zemljama, te su protivni međunarodnom pravu, ali trgovina ljudima radi rada i seksualnog ropstva i dalje pogađa desetine miliona odraslih i dece.

Francuska uredi

Luj X, kralj Francuske, objavio je 1315. godine dekret kojim se proglašava da „Francuska predstavlja slobodu” i da svaki rob koji stupi na francusko tlo treba da bude oslobođen. To je navelo kasnije vlade da ograniče ropstvo u prekomorskim kolonijama.[4]

Zabeleženi su neki slučajevi afričkih robova koji su oslobođeni stupajući na francusko tlo, poput primera normanskog trgovca robljem koji je pokušao da proda robove u Bordou 1571. On je uhapšen je i njegovi robovi su oslobođeni prema deklaraciji vlasti Gajene koje je navele da je ropstvo u Francuskoj bilo nedopustivo, mada je pogrešno shvatanje da u Francuskoj „nije bilo robova“; hiljade afričkih robova bilo je prisutno u Francuskoj tokom osamnaestog veka.[5][6] Rođen u ropstvu u Sen Dominiku, Tomas-Aleksandar Duma postao je slobodan kada ga je otac doveo u Francusku 1776.

Code Noir i doba prosvetiteljstva uredi

 
Ševalije de Sen Žorž, poznat kao „crni Mocart”, je po svom društvenom položaju i političkom angažmanu nominalni vođa slobodnih crnaca.

Kao i u drugim kolonijama Novog sveta, Francuzi su se oslanjali na atlantsku trgovinu robljem za svoje plantaže šećerne trske u svojim karipskim kolonijama, Francuskoj Zapadnoj Indiji. Osim toga, francuski kolonisti u Luizijani u Severnoj Americi držali su robove, posebno na jugu oko Nju Orleansa, gde su osnovali plantaže šećerne trske.

Code Noir Luja XIV regulisao je trgovinu robljem i ustanove u kolonijama. To je robovima dalo prava bez premca. Pravilnik je uključivalo pravo na brak, javno okupljanje ili slobodne nedelje. Iako je Crni kod odobrio i kodifikovao okrutne telesne kazne protiv robova pod određenim uslovima, njime je bilo zabranjeno vlasnicima robova da ih muče ili razdvajaju porodice. Takođe se zahtevalo da porobljeni Afrikanci dobiju pouku o katoličkoj veri, implicirajući da su Afrikanci ljudska bića obdarena dušom, što je činjenica koju francuski zakon do tada nije priznavao. Ovo je rezultiralo daleko većim procentom crnaca na slobodi 1830. godine (13,2% u Luizijani u poređenju sa 0,8% u Misisipiju).[7] Oni su u proseku bili veoma pismeni, a značajan broj njih su bili vlasnici preduzeća, imanja, pa čak i robova.[8][9] Drugi slobodni obojeni ljudi, poput Žilijena Rejmoa, govorili su protiv ropstva.

Reference uredi

  1. ^ Wilson, Thomas, The Oglethorpe Plan, 201–06.
  2. ^ „Haiti was the first nation to permanently ban slavery”. Gaffield, Julia. Pristupljeno 15. 7. 2020. 
  3. ^ "Slavery's last stronghold", CNN. March 2012.
  4. ^ Christopher L. Miller, The French Atlantic Triangle: literature and culture of the slave trade, Duke University Press, p. 20.
  5. ^ Malick W. Ghachem, The Old Regime and the Haitian Revolution, Cambridge University Press, p. 54.
  6. ^ Chatman, Samuel L. (2000). „'There Are No Slaves in France': A Re-Examination of Slave Laws in Eighteenth Century France”. The Journal of Negro History. 85 (3): 144—153. JSTOR 2649071. S2CID 141017958. doi:10.2307/2649071. 
  7. ^ Rodney Stark, For the Glory of God: How Monotheism Led to Reformations, Science, Witch-hunts, and the End of Slavery, Princeton University Press, 2003, 0p. 322. Note that there was typo in the original hardcover stating "31.2 percent"; this was corrected to 13.2% in the paperback edition and can be verified using 1830 census data.
  8. ^ Samantha Cook, Sarah Hull (2011). The Rough Guide to the USA. Rough Guides UK. ISBN 978-1-4053-8952-5. 
  9. ^ Terry L. Jones (2007). The Louisiana Journey. Gibbs Smith. ISBN 978-1-4236-2380-9. 

Literatura uredi

  • Hague, William (2005). William Pitt the Younger. HarperPerennial. ISBN 978-0-00-714720-5. 
  • Ovaj članak ili njegov deo izvorno je preuzet iz Rečnika socijalnog rada Ivana Vidanovića uz odobrenje autora.
  • Bader-Zaar, Birgitta, "Abolitionism in the Atlantic World: The Organization and Interaction of Anti-Slavery Movements in the Eighteenth and Nineteenth Centuries", European History Online, Mainz: Institute of European History, 2010; retrieved 14 June 2012.
  • Blackwell, Marilyn S. Šablon:"'Women Were Among Our Primeval Abolitionists': Women and Organized Antislavery in Vermont, 1834–1848", Vermont History, 82 (Winter-Spring 2014), 13–44.
  • Carey, Brycchan, and Geoffrey Plank, eds. Quakers and Abolition (University of Illinois Press, 2014), 264 pp.
  • Coupland, Sir Reginald. "The British Anti-Slavery Movement". London: F. Cass, 1964.
  • Davis, David Brion, The Problem of Slavery in the Age of Revolution, 1770–1823 (1999); The Problem of Slavery in Western Culture (1988)
  • Drescher, Seymour. Abolition: A History of Slavery and Antislavery (2009)
  • Finkelman, Paul, ed. Encyclopedia of Slavery (1999)
  • Kemner, Jochen. "Abolitionism" Arhivirano 6 avgust 2016 na sajtu Wayback Machine (2015). University Bielefeld – Center for InterAmerican Studies.
  • Gordon, M. Slavery in the Arab World (1989)
  • Gould, Philip. Barbaric Traffic: Commerce and Antislavery in the 18th-century Atlantic World (2003)
  • Hellie, Richard. Slavery in Russia: 1450–1725 (1982)
  • Hinks, Peter, and John McKivigan, eds. Encyclopedia of Antislavery and Abolition (2 vol. 2006) ISBN 0-313-33142-1; 846 pp; 300 articles by experts
  • Jeffrey, Julie Roy. "Stranger, Buy... Lest Our Mission Fail: the Complex Culture of Women's Abolitionist Fairs". American Nineteenth Century History 4, no. 1 (2003): 185–205.
  • Kolchin, Peter. Unfree Labor; American Slavery and Russian Serfdom (1987)
  • Kolchin, Peter. "Reexamining Southern Emancipation in Comparative Perspective", Journal of Southern History, (Feb. 2015) 81#1 pp. 7–40.
  • Oakes, James. The Crooked Path to Abolition: Abraham Lincoln and the Antislavery Constitution (W.W. Norton, 2021).
  • Oakes, James. Freedom National: The Destruction of Slavery in the United States, 1861-1865 (W. W. Norton, 2012)
  • Palen, Marc-William. "Free-Trade Ideology and Transatlantic Abolitionism: A Historiography". Journal of the History of Economic Thought 37 (June 2015): 291–304.
  • Reckord, Mary. "The Colonial Office and the Abolition of Slavery." Historical Journal 14, no. 4 (1971): 723–34. online
  • Rodriguez, Junius P., ed. Encyclopedia of Emancipation and Abolition in the Transatlantic World (2007)
  • Rodriguez, Junius P., ed. The Historical Encyclopedia of World Slavery (1997)
  • Sinha, Manisha. The Slave's Cause: A History of Abolition (Yale UP, 2016) 784 pp; Highly detailed coverage of the American movement
  • Thomas, Hugh. The Slave Trade: The Story of the Atlantic Slave Trade: 1440–1870 (2006)
  • Unangst, Matthew. "Manufacturing Crisis: Anti-slavery ‘Humanitarianism’ and Imperialism in East Africa, 1888–1890." Journal of Imperial and Commonwealth History 48.5 (2020): 805-825.
  • Wyman‐McCarthy, Matthew. "British abolitionism and global empire in the late 18th century: A historiographic overview." History Compass 16.10 (2018): e12480. https://doi.org/10.1111/hic3.12480
  • Brown, Christopher Leslie. Moral Capital: Foundations of British Abolitionism (2006)

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Аболиционизам&oldid=27551893”