Aveti (drama)

Aveti (danski: Gengangere) je drama u tri čina, norveškog pisca Henrika Ibzena. Napisana je 1881. godine a prvo izvođenje je bilo u Čikagu, Ilinois, 1882, od strane jedne danske trupe na turneji, 1883. je u izvedena u Helsingborgu, Švedska, a u našoj zemlji prvi put 1904. u Narodnom pozorištu u Beogradu. Nakon toga je izvođena u Novom Sadu, u Srpskom narodnom pozorištu 1925. u režiji Radoslava Vesnića, u Somboru 1928. i ponovo 1940. u režiji Jovana Putnika, a u SNP je u novije vreme igrana 2006. u režiji Ksenije Krnajski.^[1]

Uz Lutkinu kuću, smatra se najpoznatijim Ibzenovim delom, ali ne i najuspešnijim.

U Avetima je Ibzen ustao protiv porodične tiranije i poštovanja pravila, koji su već u ono vreme bili mrtvi i besmisleni.^[2] Zbog svoje tematike, koja se tiče religije, veneričnih bolesti, incesta i eutanazije, nakon prvih izvođenja, ova drama je izazvala snažne kontroverze i negativne kritike. Ipak, od tog doba pa nadalje, drama je sve bolje prihvatana i danas se ona smatra izuzetnim komadom koji je, takođe, i od velikog istorijskog značaja.

Likovi uredi

Gospođa Helen Alving, udovica
Osvald Alving, njen sin, slikar
Pastor Manders, stari prijatelj Helene Alving
Jakob Engstrand, stolar
Regina Engstrand, služavka gospođe Alving i navodno ćerka Jakoba Engstranda, koja će otkriti da je zapravo dete kapetana Alvinga, Heleninog muža i samim tim sestra Osvalda Alvinga.

Kratak sadržaj uredi

Udovica Helen Alving otvara sirotište u spomen pokojnog muža. Njen sin jedinac se upravo vratio iz Pariza, gde je živeo životom boemskog umetnika i razvratnika, pa svojim stavovima izaziva gnušanje dugogodišnjeg porodičnog prijatelja, pastora Mandersa. Međutim, Osvald ne sablažnjava i svoju majku jer je ona svesna da se ograničeni vidici malograđanskog komformizma, u kojima je i sama provela život, zasnivaju na lažima, a kakva je i tajna koju je od svog sina oduvek krila. Udavši se za poručnika Alvinga, mada protiv svoje volje, želela je da pronađe utehu u zagrljaju dugogodišnjeg porodičnog prijatelja, strogog pastora Mandersa. On je ipak upućuje da se vrati svome mužu, potiskujući i sopstvenu sklonost ka gospođi Alving.

Gospodin Alving je takođe vodio raspusnički život što je njegova supruga Helen krila od pastora Mandersa, naprosto želeći da pred sinom održi mužev ugled. Sirotište koje je izgradila u muževu čast jeste poslednja njena laž koja se ipak neće dugo održati.

Osvald je zbog očevih grehova oboleo od sifilisa i preti mu gubitak razuma, te je ljubav mlade Regine, koja je odrasla u istoj kući, njegova jedina prilika za sreću, ali ne zadugo. Majka mu otkriva da je ona dete Osvaldovog oca, dakle njegova sestra. Regina beži od kuće, a Osvald traži od majke da mu kada skrene u ludilo da otrov. Helena pristaje, ali užasnuta odstupa d kada se Osvald srušio na fotelju, zazivajući Sunce.^[3]

Život drame uredi

Delo je u svoje doba doživelo niz kontroverznih reakcija: norveške knjižare su odbijale da ga prodaju, a glumci su odbijali da igraju Osvalda i Reginu. U Berlinu je neko vreme bilo zabranjeno, dok su ga kritičari u Engleskoj proglasili nemoralnim i opscenim. Međutim, prihvatili su ga pariski zagovornici naturalizma.