Википедија

Albanski vilajet

Albanski vilajet (osm. tur. ولايت ارناود, Vilâyet-i Arnavid; alb. Vilajeti shqiptar) je bio projekat o stvaranju vilajeta u Osmanskom carstvu na zapadu Balkanskog poluostrva, koji bi uključivao vilajete sa znatnim brojem Albanaca: Bitoljski, Janjinski, Kosovski i Skadarski vilajet. Jedno vrijeme projekat je uključivao čak i Solunski vilajet.[1][2] Staranje vilajeta je potvrđeno u septembru 1912. godine, ali pregovori su prekinuti mjesec dana kasnije sa počekom Prvog balkanskog rata. Planovi o stvaranju Albanskog vilajeta su izgubljeni podjelom Albanije.

Četiri osmanska vilajeta (Bitoljski, Janjinski, Kosovski i Skadarski) predložena kao Albanski vilajet, od Prizrenske lige 1878.
Albansko abdžad pismo iz osmanskog perioda.

Zasebni Alanski vilajet je bio dio planova mnogih albanskih organizavija i udruženja od 1877. godine, perioda poznatog i kao Albanski narodni preporod. Stvaranje takve teritorijalne jedinice je bilo dogovoreno između albanskih ustanika i ovlašćenih predstavnika Osmanskog carstva 4. septembra 1912. godine, kojim je prethodio Albanski ustanak. Ubrzo nakon sklapanja dogovora izbio je Prvi balkanski rat i evropske teritorije Osmanskog carstva su bile podjeljene između članica Balkanskog saveza. Nakon što je vojska Kraljevine Srbije zauzela Skoplje, Ismailj Ćemali je sazvao grupu Albanaca iz sva četiri vilajeta koji su na Svealbanskom kongresu dogovorili ujedinjenje u jedan vilajet. Proglasili su nezavisnost 28. novembra 1912. godine i uspostavili Prelaznu vladu Albanije.

Iste teritorije su bile dio pretenzija okolnih nacija koje su već podigle svoj nacionalni razvoj na nivo državnosti: na Skadarski vilajet su pretendovale Srbija i Crna Gora, na Kosovski Srbija, Crna Gora i Bugarska, na Bitoljski Srbija, Grčka i Bugarska i na Janjinski samo Grčka.[3]Nekoliko nedjelja nakon početka rata, najveći dio teritorija, na kojim je trebalo da bude uspostavljen Albanski vilajet, podjeljen je između država članica Balkanskog saveza i na njima je uspostavljen kondominijum.[4] Konačne granice između država Balkanskog saveza i novoformirane Kneževine Albanije određene su sporazumima u Londonu i Bukureštu, zanemarujući planove o stvaranju Albanskog vilajeta, čime je veliki broj Albanaca ostao izvan nacionalne države.

Događaji uredi

Centralni komitet za zaštitu prava albanskog naroda uredi

Glavni članak: Centralni komitet za zaštitu prava albanskog naroda

Centralni komitet za zaštitu prava albanskog naroda je bio organizacija uspostavljena u Istanbulu 1877. godine od strane uticajnih intelektualaca i političara, kao što su Paško Vasa, Abdul Frašeri, Sami Frašeri i mnogi drugi. Predsjednik komiteta je bio Abdul.[5]

Komitet je svoju ideju o ujedinjenju Bitoljskog, Janjinskog, Kosovskog i Skadarskog vilajeta u jedan albanski vilajet objavio u novinama „Tercüman-ı Hakikat“.[6]

Prizrenska liga uredi

Glavni članak: Prizrenska liga

Prizrenska liga je bila albanska politička organizacija osnovana 10. juna 1878. godine u Prizrenu, u Kosovskom vilajetu. Početni položaj liga je bio zasnovan na vjerskoj solidarnosti zemljodržaca i ljudi koji su povezani sa osmanskom upravom, kao i vjerskim vlastima, što je bio razloga za davanje naziva — Komitet pravih muslimana (alb. Komiteti i Myslimanëve të Vërtetë).[7] Na prvom sastanku lige potpisan je memorandum koji nije govorio o reformama, ni školama, ni autonomiji ili ujedinjenju Albanaca u jedan vilajet.[8]

Uskoro nakon prvog sastanka organizacija je prihvatila novu agendu, pod uticajem Abdul Frašerija, koja je uključivala uspostavljanje novog Albanskog vilajeta.[9]

Tercümân-i-Şark, u kojem je Sami Frašeri bio jedan od zaposlenih, izvještavao je o događajima na prostoru naseljenom Albancima i o unionističkom društvu uspotavljenom od strane delegata Prizrenske lige.[8]

Pećka liga uredi

Glavni članak: Pećka liga

Pećka liga je bila albanska politička organizacija osnovana 1899. u Peći, u Kosovskom vilajetu. Osnovao ju je Hadži Zeka, bivši član Prizrenske lige, koji je dijelio istu platformu u zahtjevu za autonomiju albanskog vilajeta unutar Osmanskog carstva. Postojale su dvije grupe članova. Prvu grupu su činili konzevativni i umjereni članovi koji su željeli da pet vilajeta (uključujući Solunski vilajet) bude ujedinjeno u jedan Albanski vilajet, dok su drugu grupu činili radikalniji članovi koji su željeli potpunu upravnu autonomiju za četiri vilajeta koji bi bili ujedinjeni u Albanski vilajet.[10]

Albanski ustanak uredi

Glavni članak: Albanski ustanak (1912)

Albanski ustanak 1912. godine bio je jedan od albanskih ustanaka u Osmanskom carstvu i trajao je od januara do avgusta 1912. Ustanak je počeo u zapadnom dijelu Kosovskog vilajeta[11] i predvodio ga je Hasan Priština, Nedžip Draga, Bajram Curi i drugi.[12] Priština koji je bio u Kosovskom vilajetu tokom ustanka i Ismailj Ćemali koji je u Evropi nabavljao oružje i novac i pokušavao da pridobije evropsko javno mjenje, održavali su komunikaciju preko britanskog konzulata u Skoplju.[13] Esad-paša Toptani je bio zadužen za podizanje ustanka u središnjoj Albaniji i Mirditi.[14]

Nakon niza uspjeha, ustanici su uspjeli zauzeti Skoplje, upravno središte Kosovskog vilajeta.[15][16][17] Ustanak je završen kada je osmanska vlada pristala na sve zahtjeve (izostavljajući posljednji, vojni sud za osmanske oficire koji su pokušali da spriječe ustanak) 4. septembra 1912.[18]

Spisak prihvaćenih zahtjeva uredi

Albanski pobunjenici su 1912. godine predstavili novi spisak zahtjeva (tzv. spisak Četranest zahtjeva) vezanih za ideju Albanskog vilajeta, koji se mogu sažeti na sljedeći način:[18]

  • autonomni sistem uprave i pravosuđa;
  • vojnu službu na području četiri vilajeta da obavljaju samo Albanci, osim u slučaju rata;
  • zapošljavanje službenika koji znaju mjesne jezike i običaje, ali ne nužno Albance;
  • osnivanje novih liceja i poljoprivrednih škola u većim okruzima;
  • reoranizacija i modernizacija vjerskih škola i upotreba albanskog jezika u sekularnim školama;
  • slobodu osnivanja privatnih škola i društava;
  • razvoj trgovine, poljoprivrede i javnih radova;
  • opšta amnestija za sve Albance uključene u ustanak;
  • vojni sud za one osmanske oficire koji su pokušali suzbiti ustanak.

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Clayer 2007, str. 463.
  2. ^ Bataković 1992, str. 86.
  3. ^ Sellers & Tomaszewski 2010, str. 202.
  4. ^ International Commission to Inquire into the Causes and Conduct of the Balkan Wars 1914, str. 49, In a few weeks the territories of Turkey in Europe .. by the Balkan allies....in their hands as condominium.
  5. ^ Elsie 2006, str. 75–76.
  6. ^ Bataković 1992, str. 463.
  7. ^ Trencsenyi & Kopecek 2006, str. 348.
  8. ^ a b Gawrych 2006, str. 46–47.
  9. ^ Kopeček 2005, str. 82.
  10. ^ Jelavich & Jelavich 2012.
  11. ^ Elsie 2004, str. 29.
  12. ^ Bogdanović 1986, Na čelu ustanka u kosovskom vilajetu bili su Hasan Priština, Nedžib Draga, Bajram Curi, Riza-bej i dr..
  13. ^ Prishtina 1921, Ismail Kemal was ... staying in Europe to help gather weapons and money and to win over European public opinion ... agreed to keep in contact through the British Consulate in Skopje..
  14. ^ Prishtina 1921, Essad Pasha assured us that he could manage things in Central Albania and Mirdita..
  15. ^ Bogdanović 1986.
  16. ^ Phillips 2004, str. 29, Albanian uprising in Kosovo for independent schools in May 1912 led to capture of Skopje by rebels in August.
  17. ^ Zickel & Iwaskiw 1994, str. 21.
  18. ^ a b Shaw & Shaw 1976, str. 293.

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Албански_вилајет&oldid=27672765”