Aleksandrovac
Aleksandrovac je gradsko naselje i sedište opštine Aleksandrovac u Rasinskom okrugu. Prema popisu iz 2011. godine ima 6228 stanovnika.
Aleksandrovac | |
|---|---|
 Aleksandrovac | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Rasinski |
| Opština | Aleksandrovac |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  6.228 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 27′ 31″ S; 21° 02′ 51″ I / 43.45856° S; 21.04752° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 370 m |
.svg)  Aleksandrovac Aleksandrovac na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 37230 |
| Pozivni broj | 037 |
| Registarska oznaka | AC/АЦ |
Geografski položaj uredi
Grad leži u kotlini između planinskih ogranaka Kopaonika, Jastrepca i Goča, sa desne strane Kožetinske reke.[1]
Istorija uredi
Aleksandrovac se nekada zvao Kožetin. Isto ime Kožetin danas nosi samo staro selo, koje se nalazi nešto iznad varošice.[1] Naselje je 1. marta 1880. godine proglašeno za varošicu[2], a 19. juna 1882. promenilo ime u Aleksandrovac po kralju Aleksandru Obrenoviću, ukazom kralja Milana[3]. Aleksandrovac se prvi put pominje u povelji Stefana Nemanje 1196. godine, kao naselje Kožetin, u župi Rasini. Malo se zna o ovom naselju u srednjem veku. Naselje se pominje u povelji Đurđa Brankovića, iz 1429. godine. Od 1804. Kožetin sa okolinom učestvuje u bunama protiv Turaka. Mamut-paša Leskovački ga zauzima 1813. Pripojen je Srbiji u sklopu šest oslobođenih nahija 1833. godine. Od tada počinje obnavljanje i izgrađivanje.[1]
Za vreme Prvog svetskog rata dosta je stradao, naročito 1917. za vreme Topličkog ustanka, kada su ustaničke čete razbijene, a bugarski okupator preplavio teren i vršio krvave odmazde nad stanovništvom.[1]
Narodni poslanik za srez župski, Bogdan Milinčić, ubijen je blizu svoje kuće u selu Stubal 23. septembra 1936.
U Drugom svetskom ratu u okolini Aleksandrovca dejstvovao je Rasinski partizanski odred. Aleksandrovac je konačno oslobođen u septembru 1944. godine.[1]
Privreda uredi
Posle oslobođenja Aleksandrovac postaje središte vinogradarstva i tržište vina, posebno župskog vina. Ovde je razvijeno voćarstvo, gde se posebno ističu kvalitetne šljive kruške i jabuke.[1]
Najpoznatija kompanija je „Vino Župa“ koja se bavi proizvodnjom i prometom vina, alkoholnih pića, sokova, koncentrata i baza. Kompanija „Vino Župa“ spada u 20 najvećih izvoznika iz Srbije.[4]
Turizam uredi
- „Župska berba“ tradicionalna manifestacija se održava svake godine. Posvećena je početku berbe grožđa, po čemu su Aleksandrovac i Aleksandrovačka Župa nadaleko poznati. Ova manifestacija, osim što promoviše kraj, ima i privredni karakter, jer se na njoj sklapaju mnogi poslovi.[5] Župska berba se održava od 1963. godine.[6]
- Zavičajni muzej Župe[7], kompleksni muzej u užem centru grada u kući „popa Marka“. Otvoren je 27. januara 1992. godine. U muzeju se nalaze arheološka, etnografska, i istorijska postavka sa oko 3000 predmeta, fototeka sa oko 6.000 fotografija i negativa i biblioteka sa 1400 knjiga.
- Muzej vinogradarstva i vinarstva smešten u starom podrumu Poljoprivredne škole. Posvećen je istoriji vina i vinograda u Srbiji. Najvredniji predmeti u muzeju su 4 neolitske figure iz vinčanske kulture, pronađeni u Vitkovačkom polju.[8]
- Tvrđava Koznik srednjovekovni grad, jedan od najbolje očuvanih. Nalazi se na 8 km zapadno od Aleksandrovca, na kupastom strmom brdu iznad Rasine, na 992 m.n.v.
- „Poljane“ su stara vinogradarska etno naselja. U Aleksandrovačkoj Župi danas je preostalo 24 poljane, nekada je bilo više od 70. Takvo ime im je dao narod zato što su podignute u atarima izvan sela, na polju, gde se isključivo zasađeni vinogradi. U vreme berbe, dolazili bi ljudi iz okolnih naselja i ostajali tamo do završetka berbe. Poljane su jedinstvena etno naselja u Srbiji, sa karakterističnom arhitekturom, podrumima od kamena, brvnima i talpama, koja su počela da iščezavaju sa pojavom Filoksenove cisterne, pa se danas radi na restauraciji nekih od njih. Npr. poljana u Lukarevini je zaštićena zakonom.
- Manastir Rudenica iz 15. veka severno od Aleksandrovca, u pravcu Trstenika
- Manastir Drenča u selu Drenča, na 3 km severno od Aleksandrovca sagrađen 1382. godine
Demografija uredi
Prema popisu iz 2002. bilo je 6476 stanovnika (prema popisu iz 1991. bilo je 6354 stanovnika). U naselju živi 5093 punoletna stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 37,0 godina (36,5 kod muškaraca i 37,4 kod žena). U naselju ima 2111 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,07.
Ovo naselje je skoro potpuno naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u drugoj polovini 20. veka broj stanovnika je višestruko porastao.
 |
| ||||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 10 | 16 | ||
| 80+ | 18 | 29 | ||
| 75—79 | 40 | 73 | ||
| 70—74 | 75 | 92 | ||
| 65—69 | 128 | 148 | ||
| 60—64 | 155 | 140 | ||
| 55—59 | 213 | 191 | ||
| 50—54 | 303 | 325 | ||
| 45—49 | 272 | 291 | ||
| 40—44 | 241 | 274 | ||
| 35—39 | 177 | 220 | ||
| 30—34 | 224 | 227 | ||
| 25—29 | 267 | 249 | ||
| 20—24 | 240 | 264 | ||
| 15—19 | 231 | 232 | ||
| 10—14 | 214 | 204 | ||
| 5—9 | 190 | 168 | ||
| 0—4 | 159 | 176 | ||
| Prosek : | 36,5 | 37,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 2.594 | 719 | 1.777 | 71 | 22 | 5 |
| Ženski | 2.771 | 602 | 1.797 | 296 | 62 | 14 |
| UKUPNO | 5.365 | 1.321 | 3.574 | 367 | 84 | 19 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 1.317 | 75 | 0 | 1 | 603 |
| Ženski | 1.067 | 40 | 0 | 0 | 402 |
| UKUPNO | 2.384 | 115 | 0 | 1 | 1.005 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 29 | 92 | 146 | 31 | 33 |
| Ženski | 10 | 32 | 123 | 32 | 7 |
| UKUPNO | 39 | 124 | 269 | 63 | 40 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 8 | 18 | 95 | 74 | 38 |
| Ženski | 38 | 15 | 65 | 129 | 129 |
| UKUPNO | 46 | 33 | 160 | 203 | 167 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 34 | 0 | 0 | 40 | |
| Ženski | 19 | 0 | 0 | 26 | |
| UKUPNO | 53 | 0 | 0 | 66 | |
Župska Berba uredi
U Župi je vekovna tradicija da se berba grožđa slavi kao opštenarodni praznik. Počev od 1963. godine, krajem septembra održava se privredno-turistička manifestacija „Župska berba" kada Župu obiđu turisti iz čitavog sveta. Župljani dočekuju svoje goste raširenih ruku i otvorena srca. Tada iz fontane u centru Aleksandrovca, umesto vode, teče čuveno Župsko vino.
Tradicija uredi
Ovde je vinova loza čvrsto isprepletala svoj život sa čovekom na ovom prostoru gde se zajedno raduju i tuguju stolećima i gde su pustili duboke korene. Srbija je otadžbina, Župa domovina, a vino sudbina vrednih i časnih ljudi, u čijem je genetskom kodu upisana neizmerna ljubav prema najslađem voću-grožđu i najlepšem od svih piću-vinu. Župa je klasična zemlja srpskog vinogradarstva i vinarstva jer se u njoj na pragu vinove loze i vina živi već milenijumima, a vreme se meri vinskim kalendarima i ne živi po zakonima zaborava, već po zakonima sećanja.
Župske poljane uredi
Posebnu sposobnost Župe predstavljaju Župske poljane. Ima ih još uvek dvadesetak. Ranije ih je bilo puno više. Tu su jedinstvena sezonska naselja koja svojom specifičnom arhitekturom i lepotom predstavljaju dah ljudi minulih vekova.U njima su nekada živeli vinogradari u vreme obrade svojih vinograda. Tu su bili uglavnom i najčešće ljudi iz planinskih sela koji su u Župi imali vinograde, a živeli su na obroncima planine Kopaonik, Goč, Željin...
Muzej vinarstva i vinogradarstva uredi
Višegodišnju tradiciju vinogradarenja i vinarenja u Župi za buduće generacije čuva jedinstven na ovim prostorima Muzej vinarstva i vinogradarstva. Smešten je u starom vinskom podrumu Poljoprivredne škole u Aleksandrovcu Župskom i ima zadatak da skuplja, naučno obrađuje, publikuje, čuva i izlaže predmete, sprave i alate, kojima se dokumentuje istorijski razvoj vinogradarstva i vinarstva u Srbiji. Kao ustanova bavi se organizacijom kulturnih sadržaja, istovremeno centar je sa veoma zapaženom ulogom u razvoju turizma Župe i Srbije.[12]
Sveti Trifun uredi
Župljani svake godine slave „Svetog Trifuna" zaštitnika vinogradara i vinara, što je ujedno i Dan opštine Aleksandrovac. Toga datuma (14. februara) na svečan način uz verski obred orezuju se prvi čokoti i zvanično počinje sezona radova u vinogradima blagorodne i vinorodne Župe.
Partnerski gradovi uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ Srbija - znamenitosti i lepote, NIP Književne novine, Beograd (1965)
- ^ „Kako je Aleksandrovac dobio ime”. Arhivirano iz originala 08. 08. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Ukaz Kralja Srbije Milana I o promeni naziva Kožetina u Aleksandrovac”. Arhivirano iz originala 07. 12. 2011. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ Vino Župa lider među firmama | Srbija | Novosti.rs
- ^ „48 župska berba”. Arhivirano iz originala 08. 08. 2012. g. Pristupljeno 06. 09. 2012.
- ^ Jubilarna 50. Župska berba („Večernje novosti“, 21. septembar 2013)
- ^ „Muzej župe - O muzeju”. Arhivirano iz originala 24. 08. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Aleksandrovac Znamenitosti”. Arhivirano iz originala 08. 06. 2012. g. Pristupljeno 01. 08. 2012.
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
- ^ Skriveno blago Župe („Večernje novosti“, 2. januar 2016)
