Andrija Aleši
Andrija Aleši (alb. Andrea Aleksi) poznat i kao Andrea Alesi di Durazo (Leši, Albanija 1425. – Split, oko 1505), je bio arhitekta i vajar, jedna je od najznačajnijih umetničkih osobenostisti hrvatske umetnosti 15. veka. Ostvario je u pojedinim ostvarenjima delo koje nadilazi lokalni karakter svrstavajući ga u evropskim okvirima u sam vrh prilaznog gotičko – renesansnog, odnosno renesansnog stilskog izraza
Andrija Aleši | |
|---|---|
 | |
| Datum rođenja | 1425 |
| Mesto rođenja | Lješ |
| Datum smrti | 1505 |
| Mesto smrti | Split |
1435. godine dolazi u Zadar na osmogodišnji nauk kod klesara Marka iz Troje (italijanske pokrajine Apulije) gde je izučio klesarski zanat. Po isteku nauka Aleši odlazi u Šibenik gde se od 1445. godine spominje kao pomoćnik Jurja Matejeva Dalmatinca pri gradnji šibeničke katedrale. Njegov rad na katedrali nije pouzdano utvrđen ali se pretpostavlja da je on tu bio prisutan po karakteru rezultata u radu- stilu rada.
.jpg)
1448. godine Aleši napušta Jurjevu radionicu i odlazi u Split. Zbog obima posla pokreće vlastitu radionicu u koju prima i dva učenika: No, pretpostavlja se da istovremeno ima i radionicu u Šibeniku u kojoj ima takođe učenika.
U to vrieme Aleši je u Splitu angažovan i na radovima Palate opštine. Iako danas nije pouzdano utvrđeno na koje se to tačno radove odnosilo.
Iako Aleši u Splitu deluje kao samostalan majstor saradnja s Jurjem Dalmatincem se ne prekida.
Istovremeno dok radi za Jurja nastaje i Alešijev bogat opus na ostrvu Rabu. 1453. ugovorom se obvezuje da će za rapskog plemića izgraditi kapelu i grobnicu u crkvi sv. Ivana Evanđelista. Godinu dana posle sklapa ugovor s drugim rabskim plemićem, da će mu izgraditi istovetnu kapelu na suprotnoj strani crkve. Istovremeno sklapa i druge poslove. Zbog obima posla Aleši je povećao svoju radionicu. Pretpostavlja se da Aleši zbog obima posla na Rabu ima posebnu radionicu u kojoj 1459. kao pomoćnici rade Mihovil Splićanin, Jakov Bračanin i stanoviti Stepan. Delovanje Alešija na Rabu traje do 1462. No i uprkos bogatom rabskom opusu on je očuvan samo u fragmentima.
Najznačajniji deo svog opusa Andrija Aleši ostvariti će u Trogiru. Tu je već između 1451–1457. godine radio na palatama biskupa Torlona i plemića Koriolana Ćipika. Od prve je danas ostala sačuvana samo jedna trifora. No zato je očuvana palata, na kojoj je prema nekim pretpostavkama (Cvito Fisković) kao saradnik radio i Nikola Firentinac.
No svoja najznačajnija ostvarenja Aleši je ostvario u trogirskoj katedrali sv. Lovre.Tu prvo podiže krstionicu a potom i kapelu.
1460. Andrija Aleši odlazi iz Splita u Trogir. Tu je dobio zadatak da uz nadsvođeno predvorje katedrale sv. Lovre dogradi krstionicu. Istovremeno kada je započela izgradnja krstionice Aleši radi i na preoblikovanju katedralne sakristije. Gradnja krstionice trajala je do 1467. godine. Tada Aleši upisuje svoje ime s unutrašnje strane krstioničkih vrata:
:ANDREAS ALEXIUS DURRACHINUS OPIFEX MCCCCXII. Korintski kapiteli zidnih pilastara nose dvostruki venac. Gornji deo venca načinjen je od dvostrukog niza akantusovog lišća, a donji čini friz dečaka (Putoa). Krstionica sadrži i tri skulptorska dela Andrije Alešija: reljefe Kristovo Krštenje u luneti nad ulazom i sveti Jeronima u zabatu iznad oltara i oltarnu skulpturu Ivana Krstitelja.
Prema Andriji Mutnjakoviću Andrija Aleši : „stvorio je svojom krstionicom prvo renesansno delo u Hrvatskoj, u isto vreme kada se renesansa započela formirati u Italiji i nekoliko desetljeća pre nego što se renesansa počela javljati u drugim zemljama Evrope“.
Andrija Aleši i Nikola Firentinac 1469. godine rade u trogirskoj dominikanskoj crkvi grobnicu patricija Subotića. Kako je njihov rad na trogirskoj kapeli privukao pažnju van granica hrvatske 1471. dobijaju narudžbinuu da izrade pročelje i portal crkve sv. Marije augustinskog samostana na ostrvu San Nicolo (Tremiti). Celokupan rad je dovršen 1473.
No vrlo brzo dolazi do prekida saradnje između Andrije Alešija i Nikole Firentinca. Do prekida dolazi 1475. godine. Naime 1473. umire Juraj Dalmatinac, a radove na šibenskoj katedrali 1475. preuzima Firentinac, koji 1477. postaje i protomagistar daljnje izgradnje.
S turskom opasnošću sve više stagniraju narudžbine. Tako će osamdesetih godina Aleši raditi sa svojom radionicom na učvršćivanju splitskih zidina. Zabeleženo je da je 1497. vršio popravke zvonika splitske katedrale.
1503. Andrija Aleši radi vlastiti nadgrobni spomenik koji je postavio u splitskoj crkvi sv. Duha. Godine 1504. piše oporuku, a 1507. više se ne vodi na popisu splitskih građana.
Vidi još uredi
Literatura uredi
- Cvito Fisković- Aleši, Firentinac i Duknović u Trogiru, Bulletin Instituta za likovne umjetnosti JAZU, br. 1, Zagreb, 1959.
- Cvito Fisković- Trogir, Eseji, Logos, Split, 1982.
- Radovan Ivančević- Slikarski predložak renesansnog reljefa Krštenja u Trogiru, Peristil, br. 27 – 28, Zagreb, 1984.
- Radovan Ivančević, Umjetničko blago Hrvatske, Motovun, 1986.
- Radovan Ivančević- Rana renesansa u Trogiru, Književni krug, Split, 1997.
- Andrija Mutnjaković- Andrija Aleši, Architectonica Croatica, VII, Zagreb, 1998.
- Ivo Petricioli- Prilog Alešijevoj i Firentinčevoj radionici, Prilozi povijesti umjetnosti u Dalmaciji, br. 15, Split, 1967.
- Kruno Prijatelj, Cvito Fisković- Albanski umjetnik Andrija Aleši u Splitu i u Rabu, Konzervatorski zavod Dalmacije, Split, 1948.
- Kruno Prijatelj- Novi prilog o Andriji Alešiju, Prilozi povjesti umjetnosti u Dalmaciji, Split, 1950.
- Kruno Prijatelj- Andrija Aleši, Čovjek i prostor, br. 4, Zagreb, 1954.
- Renesansa u Hrvatskoj, katalog izložbe, Galerija Klovićevi dvori, Zagreb, 2004.
