Apsolutna monarhija
Apsolutna ili apsolutistička monarhija je oblik vlasti koji se u Evropi javio u Francuskoj u 17. veku za vreme Luja XIV, koji je rekao: „Država, to sam ja“.[1][2] Smatra se da su ideje o apsolutizmu nastale od prvih francuskih kardinala (premijera) Rišeljea i Mazarena.[3]
Države sa polupredsjedničkim sistemom.
Parlamentarne republike sa izvršnim predsjedništvom biranim u parlamentu.
Parlamentarna republika sa ceremonijalnim predsjednikom, gdje predsjednik vlade predstavlja izvršnu vlast.
Ustavne monarhije u kojima izvršnu vlast pripada monarhu, a obično je vrši predsjednik vlade.
Ustavne monarhije, koje imaju odvojenog šefa vlade ali kraljevska porodica drži političku moć.
Apsolutne monarhije.
Jednopartijske države.
Vojne diktature.
Vladar ima apsolutnu vlast, a vlada uz pomoć birokratskog aparata (moć pera) - činovnici i uz pomoć represivnog aparata (moć mača) - policija i vojska. Vladar je bio potpuno zaštićen i podržavan i imao je svoju armiju. Poznata apsolutistička monarhija bila je i Španija, kojom je upravljao Karlo I koji je govorio da u njegovoj zemlji "sunce nikada ne zalazi" jer je on bio car Svetog rimskog carstva i Španije. Njegov naslednik, Filip II, organizovao je brojne vojne pohode i živeo raskošnim životom.
Poslednja apsolutna monarhija u Evropi, ne računajući Vatikan, je bila Kraljevina Jugoslavija za vreme kraljeve diktature od 1929. godine do formiranja Septembarskog ustava 1931. godine, a može se i reći da je danas Lihtenštaj apsolutna monarhija jer je 2003. godine na referendumu većina je glasala da se knezu da veća "inicijativa" odnosno da se princ de fakto proglasi apsolutnim monarhom te zemlje kako prenosi VVS. Venecijanska komisija Evropskog Saveta je 2012. godine rekao kako to ne potpada pod evopske standarde demokratije. Prosvećeni apsolutizam dolazi do izražaja u Austriji (Marija Terezija). Vojna apsolutna monarhija dolazi do izražaja u Osmanskom cartsvu što je ujedno i prva i poslednja takva evropska apsolutna monarhija.[4][5][6][7]
Savremeni trendovi uredi
Mnoge nacije koje su ranije imale apsolutne monarhije, kao što su Jordan, Kuvajt i Maroko, krenule su ka ustavnoj monarhiji. Međutim, u ovim slučajevima monarh i dalje zadržava ogromnu moć, čak i do te mere da se po nekim merama uticaj parlamenta na politički život smatra zanemarljivim.[a][9][10]
U Butanu je vlada prešla sa apsolutne monarhije na ustavnu monarhiju nakon planiranih parlamentarnih izbora za Čogdu 2003. i izbora Narodne skupštine 2008. godine.
Nepal je imao nekoliko promena između ustavne vladavine i direktne vladavine u vezi sa Građanskim ratom u Nepalu, Maoističkom pobunom i Nepalskim kraljevskim masakrom 2001. godine, pri čemu je Nepalska monarhija ukinuta 28. maja 2008. godine.[11]
U Tongi, kralj je imao većinu kontrole u Zakonodavnoj skupštini do 2010. godine.[12]
Lihtenštajn je krenuo ka proširenju moći monarha: princu od Lihtenštajna su data proširena ovlašćenja nakon referenduma o izmenama i dopunama Ustava Lihtenštajna 2003. godine, zbog čega je Bi-Bi-Si opisao princa kao „ponovo apsolutnog monarha“.[13]
Nauka uredi
Postoje prilično različita mišljenja istoričara o razmerama apsolutizma među evropskim monarsima. Neki, poput Perija Andersona, tvrde da je podosta monarha postiglo nivoe apsolutističke kontrole nad svojim državama, dok istoričari kao što je Rodžer Metam osporavaju sam koncept apsolutizma.[14] Uopšteno govoreći, istoričari koji se ne slažu sa nazivom apsolutizam tvrde da većina monarha označenih kao apsolutistički nije imala veću moć nad svojim podanicima nego bilo koji drugi neapsolutistički vladar, i ovi istoričari imaju tendenciju da naglašavaju razlike između apsolutističke retorike monarha i stvarne efektivne upotrebe moći ovih apsolutnih monarha. Renesansni istoričar Vilijam Buzma sažeo je ovu kontradikciju:
Ništa tako jasno ne ukazuje na granice kraljevske moći kao činjenica da su vlade stalno bile u finansijskim problemima, nesposobne da iskoriste bogatstvo onih koji su u stanju da plate, i sklone izazivanju skupih pobuna kad god bi pokušale da ostvare adekvatan prihod.[15]
— Vilijam Buzma
Antropologija, sociologija i etologija, kao i razne druge discipline, poput političkih nauka, pokušavaju da objasne uspon apsolutne monarhije u rasponu od ekstrapolacije uopšte, do određenih marksističkih objašnjenja u smislu klasne borbe kao osnovne dinamike ljudskog istorijskog razvoja uopšte i specifično apsolutne monarhije.
U 17. veku, francuski pravni teoretičar Žan Domat branio je koncept apsolutne monarhije u delima kao što su „O društvenom poretku i apsolutnoj monarhiji“, navodeći apsolutnu monarhiju kao očuvanje prirodnog poretka kako je Bog nameravao.[16] Druge intelektualne figure koje su podržavale apsolutnu monarhiju su Tomas Hobs i Čarls Moras.
Napomene uredi
- ^ „Smatra se da je do 1985. zakonodavna vlast postala čvršće uspostavljena i prepoznata kao telo u kojem se uglednici koji predstavljaju autentične snage u političkom spektru mogu baviti nacionalnim pitanjima i problemima. Ali nije stekala stvarnu autonomiju niti direktnu ulogu u oblikovanju vladinih politika.“ [...] „Uprkos svojoj formalno definisanoj ulozi u donošenju zakona i budžetskim procesima, parlament se nije uspostavio kao nezavisna grana vlade, zbog ograničenja njegove ustavne vlasti i dominirajućeg uticaja kralja. Činjenica da je kralj mogao da upravlja tokom dugim perioda putem zahira nakon raspuštanja zakonodavnog tela dodatno je naglašavala marginalnost veća.” — J.R. Tartter (1986)[8]
Reference uredi
- ^ Goldie, Mark; Wokler, Robert (2006-08-31). „Philosophical kingship and enlightened despotism”. The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought. Cambridge University Press. str. 523. ISBN 9780521374224. Pristupljeno 13. 1. 2016.
- ^ Leopardi, Giacomo (2013) [original 1898]. Zibaldone. Farrar Straus Giroux. str. 1438. ISBN 978-0374296827.
- ^ Harris, Nathanial (2009). Systems of Government Monarchy (na jeziku: engleski). Evans Brothers. ISBN 978-0-237-53932-0.
- ^ Stephens, Michael (2013-01-07). „Qatar: regional backwater to global player”. BBC News.
- ^ „Q&A: Elections to Oman's Consultative Council”. BBC News. 2011-10-13.
- ^ „Swaziland profile”. BBC News. 2018-09-03.
- ^ „State Departments”. www.vaticanstate.va. Arhivirano iz originala 2020-04-11. g. Pristupljeno 2019-09-21.
- ^ Tartter, Jean R. (1986). „Government and politics”. Ur.: Nelson, Harold D. Morocco, a country study. Area Handbook. Foreign Area Studies: The American University. str. 246—247. OCLC 12749718.
- ^ Tusalem, Rollin F. (16. 9. 2021). „Bringing the legislature back in: Examining the structural effects of national legislatures on effective democratic governance”. Government and Opposition (na jeziku: engleski). 58 (2): 291—315. ISSN 0017-257X. doi:10.1017/gov.2021.32.
- ^ Rafayah, Shakir (29. 1. 2022). „What role for political parties in Jordan?”. Arab Weekly (na jeziku: engleski). Pristupljeno 25. 3. 2022.
- ^ Sharma, Gopal (2008-05-29). „Nepal abolishes centuries-old Hindu monarchy”. Reuters (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2020-12-01.
- ^ Constitution of Tonga Arhivirano 2008-11-19 na sajtu Wayback Machine, s. 61
- ^ „Liechtenstein prince wins powers”. BBC News. 2003-03-16. Pristupljeno 2015-10-26.
- ^ Mettam, Roger. Power and Faction in Louis XIV's France, 1991.
- ^ Bouwsma, William J., in Kimmel, Michael S. Absolutism and Its Discontents: State and Society in Seventeenth-Century France and England. New Brunswick, NJ: Transaction Books, 1988, 15
- ^ Domat, Jean (18. 4. 2009). „On Defense of Absolute Monarchy”. Cornell College Student Symposium. Mount Vernon, IA: Cornell College. Arhivirano iz originala 28. 10. 2020. g. Pristupljeno 13. 04. 2023.
Literatura uredi
- Goldie, Mark; Wokler, Robert (2006-08-31). „Philosophical kingship and enlightened despotism”. The Cambridge History of Eighteenth-Century Political Thought. Cambridge University Press. str. 523. ISBN 9780521374224. Pristupljeno 13. 1. 2016.
- Leopardi, Giacomo (2013) [original 1898]. Zibaldone. Farrar Straus Giroux. str. 1438. ISBN 978-0374296827.
- Anderson, Perry. (1961, 1974). Lineages of the Absolutist State. London: Verso.
- Beloff, Max. The Age of Absolutism 1660-1815.
- Blum, Jerome, et al. (1970). The European World, vol 1, pp 267–466.
- Blum, Jerome, et al. (1951). Lord and Peasant in Russia from the Ninth to the Nineteenth Century. Princeton, NJ: Princeton University Press.
- Kimmel, Michael S. (1988). Absolutism and Its Discontents: State and society in seventeenth-century France and England. New Brunswick, NJ: Transaction Books.
- Méttam, Roger. (1988). Power and Faction in Louis XIV's France. New York: Blackwell Publishers.
- Miller, John (ed.) (1990). Absolutism in Seventeenth-Century Europe. New York: Palgrave Macmillan.
- Wilson, Peter H. (2000). Absolutism in Central Europe. New York: Routledge.
- Zmohra, Hillay. (2001). Monarchy, Aristocracy, and the State in Europe – 1300–1800. New York: Routledge.
- „Bahrain Protests: Police Break Up Pearl Square Crowd”. BBC News. 17. 2. 2011. Arhivirano iz originala 5. 4. 2011. g. Pristupljeno 15. 4. 2011.
- „Bahrain Activists in 'Day of Rage”. Al Jazeera. 14. 2. 2011. Arhivirano iz originala 10. 4. 2011. g. Pristupljeno 20. 9. 2011.
- „Tyrant”. Encyclopedia of Diderot & d'Alembert – Collaborative Translation Project. 2009-11-06. Pristupljeno 1. 4. 2015. „[...] today by tyrant one understands, not only a usurper of sovereign power, but even a legitimate sovereign who abuses his power in order to violate the law, to oppress his people, and to make his subjects the victims of his passions and unjust desires, which he substitutes for laws.”
- „tyrant | Definition & Facts”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-10-13.
- „Constitutional Rights Foundation”. www.crf-usa.org. Pristupljeno 2023-01-24.
- „The Internet Classics Archive | Politics by Aristotle”. classics.mit.edu. Pristupljeno 2019-05-21.
- „The Republic, by Plato”. Pristupljeno 2019-05-21 — preko Project Gutenberg.
- „Tyrant”. The Encyclopedia of Diderot & d'Alembert Collaborative Translation Project. Translated by Thomas Zemanek. Ann Arbor: Michigan Publishing, University of Michigan Library, 2009 (Translation of "Tyran", Encyclopédie Ou Dictionnaire Raisonné des Sciences, des Arts et des Métiers, Vol. 16. Paris, 1765). 6. 11. 2009. hdl:2027/spo.did2222.0001.238. „[...] today by tyrant one understands, not only a usurper of sovereign power, but even a legitimate sovereign who abuses his power in order to violate the law, to oppress his people, and to make his subjects the victims of his passions and unjust desires, which he substitutes for laws.”
- Roberts, J.W., ur. (2005). „tyranny”. The Oxford dictionary of the classical world. Oxford: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-280146-3.
- Langer, William L., ur. (1948). An Encyclopedia of World History. Boston: Houghton Mifflin. str. 48.
- Freeman, Charles (1999). The Greek achievement: the foundation of the Western world. New York: Viking. str. 72–73, 99–100. ISBN 978-0670-885152.
- Durant, Will (1939). The Life of Greece
. New York: Simon & Schuster. - Beard, Mary (2015). SPQR – A History of Ancient Rome. New York: Liveright. str. 393, 421–428. ISBN 978-0-87140-423-7.
- Ryan, Alan (2012). On politics: a history of political thought from Herodotus to the present. New York: Liveright. ISBN 978-0-87140-465-7.
- Kagan, Donald (1998). Pericles of Athens and the Birth of Democracy (na jeziku: engleski). Simon and Schuster. str. 250. ISBN 9780684863955. Pristupljeno 8. 12. 2020.
- Adler, Mortimer J., ur. (1952). „95: Tyranny”. Great Books of the Western World. 3: The Great Ideas: II. Chicago: Encyclopedia Britannica.
- Strauss, Leo (2014-07-04). Thoughts on Machiavelli (na jeziku: engleski). University of Chicago Press. ISBN 9780226230979.
- Mansfield, Harvey C. (1998-02-25). Machiavelli's Virtue (na jeziku: engleski). University of Chicago Press. ISBN 9780226503721.
