Asuristan
Asuristan (srednjopersijski: 𐭠𐭮𐭥𐭥𐭮𐭲𐭭 Asoristan, Asuristan) bilo je ime sasanidske provincije Asirija i Vavilonija od 226 do 637.[1][2]
| Asuristan (sasanidska provincija) Asuristan | |
|---|---|
| 226.—637 | |
 Karta Asuristana i njegove okoline. | |
| Glavni grad | Ktesifon |
| Regija | Iran, |
| Zemlja | Sasanidsko carstvo, |
| Događaji | |
| Status | Bivša pokrajina |
| Istorija | |
• Uspostavljeno | 226. |
• Ukinuto | 637 |
Ime
urediPartsko ime Asuristan (𐭀𐭎𐭅𐭓𐭎𐭕𐭍; takođe se piše Asoristan, Asuristan, Asurestan, Assuristan) poznato je iz natpisa Šapura I na spomeniku po imenu Kaba-je Zartošt i iz natpisa Narzes u Paikuli.[1] Pridev asorig u srednjeazijskom jeziku znači „asirski“.[1] Region je takođe poznat po nekoliko drugih imena: Asirija, Atura Bet Aramaje (klasični sirijski: ܒܝܬ ܐܪܡܝܐ), Babel / Babil i Erekh / Erak. Posle sredine 6. veka na persijskom jeziku zvani su i Hvarvaran.
Naziv Asuristan je složenica od reči Asur („Asirija“) i iranskog sufiksa -istan („zemlja od“). Naziv Asir, u obliku Asuristan, promenjen je da bi obuhvatio drevnu Vaviloniju od strane Parćana, a to se nastavilo i pod Sasanidima.[3] Istorijska zemlja Asirija (Atura), je međutim, ležala severno od Vavilonskog Asuristana, u nezavisnoj pograničnoj provinciji Osroena.[4]
Istorija
urediZa vreme Ahemenida (550–330. p. n. e.) i Partskog carstava (150. p. n. e. - 225. p. n. e.), ovaj region je bio poznat pod staropersijskim imenom Atura.U Asuristanu, na srednjepersijskom "zemlja Asirije", bila je glavna prestonica Sasanidskog carstva i zvala se Dil-i Eranšahr, što znači "srce Irana".[2] Grad Ktesifon služio je kao glavni grad Partskog i Sasanidskog carstva i bio je jedno vreme najveći grad na svetu.[5] Glavni jezik kojim je asirski narod govorio bio je istočni aramejski jezik, a lokalni sirijski jezik postao je važno sredstvo za sirijsko hrišćanstvo. Crkva Istoka osnovana je u Asuristanu.[6] Asuristan je po prostoru koji je zauzimao u velikoj meri odgovarao drevnoj Mesopotamiji.[1] Severna granica je pomalo neizvesna, ali verovatno je išla linijom od Ante do Takrita. Hira je verovatno bila najjužnija tačka, granica je tada pratila severni deo močvara Vasit. [1]
Parćani su povremeno vršili samo formalnu vlast, dozvoljavajući da brojna asirska kraljevstva koja govore sirijskim jezikom cvetaju u Gornjoj Mesopotamiji, nezavisnoj Osroeni, kao i okruzima Adiabene i delimično asirskoj državi Hatri. Sasanidsko carstvo je osvojilo Asiriju i Mesopotamiju od Parćana tokom 220-ih, a 260 ih je ukinulo ove gradove-države, s tim da je 3000-godišnji grad Asur srušen 256. Čini se da su neke oblasti ostale delimično autonomne već tokom drugog dela četvrtog veka, a asirski kralj po imenu Sinharib je 370-ih godina vladao delom Asirije.
Između 633-8. godine, ovu oblast su napali Arapi tokom muslimanskog osvajanja Persije; ona je zajedno sa Mešanom postala provincija el-ʿIrak. Asuristan je nastao 639. godine, čime je okončano postojanje Asirije od preko 3000 godina kao geopolitičkog entiteta. Vek kasnije, ovo područje je postalo provincija u kojoj se nalazio glavni grad Abasidskog kalifata i središte islamskog zlatnog doba tokom pet stotina godina, od 8. do 13. veka.
Nakon osvajanja muslimana, Asuristan je doživeo postepeni, ali veliki priliv muslimanskih naroda; na početku Arapa, ali kasnije i iranski i turkijskih naroda.
Asirski narodi nastavili su da izdržavaju, odbacujući arabizaciju i islamizaciju i nastavili su da formiraju većinsko stanovništvo severa sve do 14. veka, sve dok versko motivisani timuridski masakri nisu drastično smanjili njihov broj i doveli do toga da grad Asur konačno bude napušten. Nakon ovog perioda, Asirci su postali etnička, jezička i verska manjina u svojoj domovini što su i danas.
Stanovništvo
urediStanovništvo Asuristana bilo je mešovito, sever je bio sastavljen većinom od autohtonih Asirca, dok su etnički i jezički identični Vavilonci živeli na jugu, Aramejci i Nabatejci su živeli u krajnjim jugozapadnim pustinjama, a Persijci, Jermeni, Jevreji i Mandejci živeli su širom Mesopotamija.[1] Grčki element u južnim gradovima, još uvek je bio jak u partskom periodu, ali su bili absorbovani od Semita u vreme Sasanida.[1] Većinu stanovništva sačinjavao je asirski narod, koji je govorio istočnoaramejskim dijalektima. Kao žitnica Sasanidskog carstva, većina stanovništva se bavila poljoprivredom ili radila kao vojnici i trgovci. Persijanci su živeli u raznim delovima provincije; persijski vojnici iz garnizona živeli su duž spoljne granice južnog i zapadnog Asuristana, persijske plemićke porodice živele su u većim gradovima, dok su neki persijski seljaci živeli u selima u južnom delu.[7] Oni su igrali veoma aktivnu ulogu u provinciji i pronašli su se u administrativnoj klasi društva, kao vojni službenici, državni službenici i feudalci.[1]
Jezik
urediNajmanje tri dijalekta Istočnog Aramejkog bila su u govornoj i liturgijskoj upotrebi: sirijski uglavnom na severu i među asirskim hrišćanima (izrazi sirijski i sirijanski koji su prvobitno bili indoevropski derivati asirskih), mandajski na severu, a zatim na jugu i među Mandajcima , i dijalektom u centralnom regionu, od kojih je judejska podvrsta poznata kao jevrejski vavilonski aramejki. Pored toga, domaće stanovništvo govorilo je kolokvijalnim dijalektima akadskog jezika i uticalo na mesopotamijski istočno aramejski, koji potiče od carskog aramejkog koji je Tiglat-Pileser III uveo kao lingva franka Asirije i Novosirijskog carstva u 8. veku pre nove ere. Ovi dijalekti opstaju do današnjih dana među savremenim Asircima, a procene se kreću od 577.000 do 1.000.000 tečnih govornika, a daleko manji broj Mandaiskoih govornika još uvek postoji.
Pored liturgijskih spisa ovih religija koje i danas postoje, arheološki primeri sva tri od tih dijalekata mogu se naći u zbirkama hiljada aramejskih pehara za verske obrede - keramičkih artefakata datiranih u ovo doba - otkrivenih u Iraku. Dok je jevrejsko aramejsko pismo zadržalo izvorni oblik „kvadrata“ ili „bloka“ aramejske abecede koja se koristila u aramejskom carskom jeziku (azurski abeceda), sirijska abeceda i mandajska abeceda su se razvile kada su počeli da se pojavljuju kurzivni stilovi aramejskog jezika. Samo mandajsko pismo razvilo se iz partskog kancelarijskog pisma.
Religija
urediVjerska demografija Mesopotamije bila je veoma raznolika tokom kasne antike. Od 1. i 2. veka sirijsko hrišćanstvo je postalo osnovna religija, dok su druge grupe praktikovale mandaeizam, judaizam, maniheizam, Zoroastrijanizam i drevnu asirio-vavilonsku mesopotamijsku religiju.[8] Asirski hrišćani su verovatno bila najbrojnija grupa u provinciji.[8]
Mesopotamijska religija
urediStara mesopotamska religija starosedelačkih Asirca i Vavilonaca ostala je snažna na nekim mestima, posebno na severu, u samoj Asiriji. Hramovi su još uvek bili posvećeni božanstvima kao što su Ašur, Šamaš, Ištar, Sin, Hadad i Ninurta u Asuru, Arbeli, Edesi, Amidu, Nohadri i Haranu, između ostalih mesta, tokom III i IV veka nove ere, a tragovi će preživeti do 10. veka u udaljenim delovima Asirije.[9]
Hrišćanstvo
urediAsuristan, posebno Asirija, bili su središta Crkve Istoka (koja se danas deli na asirsku crkvu na istoku, drevnu crkvu istoka i Haldejsku katoličku crkvu), koja se u jednom trenutku proširila daleko izvan granica koje je nekada zauzimalo Sasanidsko carstvo i bila je najrasprostranjenija hrišćanska crkva na svetu, koja se protezala dobrim delom u centralnoj Aziji, Kini, Mongoliji , Tibetu i Indiji. Kao svoje osnivače smatrali su apostola Tomu (Mar Toma) i svetog Tadeja(Mar Adai), a za svoje su svete spise i liturgiju koristio izrazito sirijsku verziju istočnog Aramejkog. Sveta Kurbana Adai i Mari jedna je od najstarijih evharistijskih molitvi u hrišćanstvu, sačinjene oko 200. godine nove ere. Crkva Istoka je konsolidovana 410. godine na saboru u Seleukija-Ktesifonu, održanom u glavnom gradu Sasanidskog carstva, Seleukija-Ktesifonu, koji je ostao sedište patrijaršije Crkve Istoka više od 600 godina.
Mandaeizam
urediMandajska religija, čiji su sledbenici prema tradiciji izvorni sledbenici Jovana Krstitelja i za koju se smatra da je jedina preživela gnostička grupa na svetu, takođe je nastala u ovom regionu u ovo vreme (ili nešto ranije tokom partskog perioda ). Njihov jezik i pismo bili su mandajski oblik aramejskog jezika. Dva njihova središnja dela, oba napisana u 2. i 3. veku, su Ginza Raba i Mandajska knjiga Jovana (čuvajući izvorne tradicije o Jovanu Krstitelju). Mandejsko stanovništvo danas broji ne više od 50.000 do 75.000.
Manihejstvo
urediReligija manijaheizma, koju je osnovao Mani (216–276), potiče iz Asurestana u III veku i proširila se na ogromnom geografskom području. Manihaizam je u nekim slučajevima čak i nadmašio Crkvu Istoka, jer je jedno vreme bio raširen i u Rimskom carstvu. Iako nijedno od šest originalnih sirijskih svetih spisa Manihejaca nije preživelo u celosti, Teodor Bar Konai (autor Crkve Istoka iz Bet Garmaia) u svojoj knjizi sačuvao je dugački sirijski deo jednog njihovog tekksta koji detaljno opisuje ključna verovanja o kojima je Ketba Deskolion pisao oko 792. Poput Crkve Istoka, tradicionalno središte manihejske crkve bilo je u Seleukija-Ktesifonu.[10] Mani je posvetio svoje jedino delo na srednjepersijskom,pod nazivom Šaburagan, caru Šapuru I.
Judaizam
urediVavilonija je ostala središte judaizma u svetu. Glavna knjiga koja definiše rabinski judaizam, vavilonski Talmud, napisana je na jevrejskom vavilonskom aramejskom jeziku u Asurestanu između 3. i 5. veka. Sve vavilonske Talmudske akademije osnovane su u relativnj blizini Seleukija-Ktesifona. Prvu Talmudsku akademiju osnovao je Rav (175–247) u gradu Sura oko 220. godine. Jedan od najuticajnijih talmudskih učitelja, Rava (270–350), na koga su uticali i manihejska polemika i Zoroastrijanska teologija, studirao je na drugoj Talmudskoj akademiji u Pumbediti.
Zoroastrizam
urediSasanidska državna religija, Zoroastrizam, bila je u velikoj meri ograničena na iransku administrativnu klasu i nije se svodila na asirsko stanovništvo.[8]
Reference
uredi- ^ a b v g d đ e ž „ĀSŌRISTĀN”. Encyclopædia Iranica. Pristupljeno 15. 7. 2013. „ĀSŌRISTĀN, name of the Sasanian province of Babylonia.”
- ^ a b Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith
. SUNY Press. str. 69. ISBN 9780791497944.
- ^ Panaino, Antonio C.D.; Pettinato, Giovanni (2002). Ideologies as Intercultural Phenomena. Melammu Project. str. 76. ISBN 9788884831071.
- ^ The Encyclopedia of Military History: From 3500 B.C. to the Present, Part 25. Richard Ernest Dupuy, Trevor Nevitt Dupuy. Harper & Row, 1970. Page 115.
- ^ Rosenberg, Matt T. (2007). „Largest Cities Through History”. New York: About.com. Arhivirano iz originala 27. 05. 2005. g. Pristupljeno 12. 07. 2020.
- ^ Khanbaghi, Aptin. The Fire, the Star and the Cross: Minority Religions in Medieval and Early Modern Iran. I.B. Tauris. str. 6. ISBN 9781845110567.
- ^ Morony 2005, str. 181.
- ^ a b v Etheredge, Laura (2011). Iraq. Rosen Publishing. str. 72. ISBN 9781615303045.
- ^ Georges Roux - Ancient Iraq
- ^ Gardner, Iain; Lieu, Samuel N.C. (2004). Manichaean Texts from the Roman Empire . Cambridge University Press. str. 43. ISBN 9780521568227.
Literatura
uredi- Buck, Christopher (1999). Paradise and Paradigm: Key Symbols in Persian Christianity and the Baháí̕ Faith . SUNY Press. str. 69. ISBN 9780791497944.
- Morony, Michael G. (2005) [1984]. Iraq After The Muslim Conquest. Gorgias Press LLC. ISBN 978-1-59333-315-7.