Ajzenštat

Ajzenštat, Željezno
nem. *Eisenstadt*
Ajzenštat, Željezno; nem. Eisenstadt
	Dvorac Esterhazi u Ajzenštatu
	Zastava
Administrativni podaci
Država	Austrija
Savezna država	Gradišće
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
— 2008.	12.696
— gustina	295,88 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	47° 50′ 44″ S; 16° 31′ 08″ I / 47.845556° S; 16.518889° I
Vremenska zona	UTC+1, leti UTC+2
Aps. visina	182 m
Površina	42,91 km2
	Ajzenštat, Željezno Ajzenštat, Željezno na karti Austrije
Ostali podaci
Gradonačelnik	Andrea Fraunšiel
Poštanski broj	7000
Pozivni broj	02682
Veb-sajt
	www.eisenstadt.at

Ajzenštat ili Željezno (nem. Eisenstadt, mađ. Kismarton, hrv. Željezno) je važan grad u Austriji, smešten u istočnom delu države. Ajzenštat je glavni i najveći grad pokrajine Gradišće, gde čini zaseban gradski okrug.

Prirodne odlike

Ajzenštat se nalazi u istočnom delu Austrije, blizu granice Austrije sa Mađarskom (12 km). Prestonica države, Beč, udaljena je oko 40 km severozapadno od grada.

Reljef: Ajzenštat se smestio u krajnje zapadnom delu Panonske nizije, na prelazu u Bečku kotlinu. Grad je u ravničarskom području i jedan je od najnižih gradova u državi (ispod 200 m n. v.).

Klima: Klima u Ajzenštatu je umereno kontinetalna sa nešto više padavina zbog blizine Alpa.

Vode: Ajzenštat nema izlaz na vodu, ali se u blizini, 10ak km istočno, nalazi Nežidersko jezero.

Istorija

Pogled na središte Ajzenštata

Oblast Ajzenštata bila je naseljena još u vreme gvozdenog doba. Kasnije su oblast naseljavali Kelti i Rimljani. Oblast pada pod vlast Huna i za vreme Karla Velikog pod vlast Bavaraca. Oko 1118. godine pominje se utvrđenje na mestu današnjeg grada. U to vreme oblast današnjeg Ajzenštata pripada Ugarskoj, što će ostati sve do 1921. godine. Prvi pismeni pomen Ajzenštata bio 1264. godine pod nazivom Minor Mortin (lat. Minor Mortin), na mađarskom jeziku Kismarton.

U 14. veku Ajzenštat pripada mađarskim velikašima iz porodice Kanižai. Kanižai podižu gradske bedeme i unutar bedema utvrđenje na vodi. U njihovo vreme prvi put se javlja ime Ajzenštat. 1388. godine Kišmarton ili Ajzenštat dobija pravo trgovišta. 1455. godine Ajzenštat dolazi za sledećih 150 godina pod vlast Habzburgovaca. 1529. godine i 1532. g. Osmanlije osvajaju grad na njihovom pohodu k Beču.

1648. godine Ajzenštat pripada kneževima iz ugarske dinastije Esterhazi. U to vreme jedan deo Ugarske pripadao je Habzburgovcima, drugi deo Osmanlijama. Sa uticajnim kneževima Esterhazi Ajzenštat doživljava barokni porcvat i raste kao grad. Ublizini tadašnjeg Ajzenštata (danas deo grada) Esterhazijevi grade i jednu od svojih rezidencija, današnji dvorac Esterhazi. Jozef Hajdn živeo je i stvarao u ovom dvorcu. 1809. g. Napoleonovi vojnici su zauzeli grad. Posle par godina on je ponovo pripao Habzburškom carstvu.

Ajzenštat deo Austrije

Tokom nekoliko vekova razvoja Ajzenštat je bio u senci glavnog grada oblasti, Šoprona, danas u Mađarskoj. Posle Prvog svetskog rata, sa raspadom Austrougarske, dolazi do podele tadašnje županije Šopron po etničkoj osnovi. Veći, zapadni deo gde je preovladalo stanovništvo nemačkog maternjeg jezika, današnji Burgenland, a tadašnja nemačka zapadna Ugarska (Deutsch-Westungarn), prisjedinjuje se 1921. g. Austriji. Ona se imenuje devetom austrijskom saveznom pokrajinom Burgenland, a Ajzenštat postaje glavni grad nove pokrajine.

Stanovništvo

Demografija
1981.	1991.	2001.	2011.
10.102	10.349	11.334	13.101

Po proceni iz 2016. u gradu je živelo 14339 stanovnika.^[1] Pre jednog veka grad je imao oko 7.000 stanovnika. U prvoj polovini 20. veka, posle postavljanja granice blizu grada, on je stagnirao, ali je poslednjih decenija broj stanovnika značajno povećao.