Bela Novakovič
Bela Novakovič (mađ. Novákovits Béla) je bio visoki oficir Kraljevine Mađarske između dva rata i do okupacije Jugoslavije od strane Osovinskih snaga 1941. godine. U to vreme nosio je čin general-potpukovnika (po jednom izvoru, pogrešno navodeći, podmaršala[1]). Nakon Aprilskog rata imenovan je za načelnika vojne uprave na teritoriji Jugoslavije okupiranoj i aneksiranoj od strane Mađarske, u Bačkoj. Na toj funkciji bio je samo kratko vreme, do penzionisanja i povlačenja iz vojne službe iste godine. Novakovič je bio srpskog porekla pa se zbog toga u nekim izvorima pominje i kao Novaković.[1]
| Bela Novakovič | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 16. jun 1886. |
| Mesto rođenja | Oravica,  Austrougarska |
| Datum smrti | 24. februar 1976. (89 god.) |
| Mesto smrti | Budimpešta,  Mađarska |
| Vojna karijera | |
| Služba | 1904 — 1941. |
| Vojska | Vojska Kraljevine Mađarske |
| Čin | General-potpukovnik, počasni |
| Učešće u ratovima | Prvi svetski rat Drugi svetski rat |
Život i vojna karijera uredi
Bela Novakovič rođen je u rumunskom Banatu, u srpskoj porodici, ali mu je majka bila Mađarica, Etelka Husti (mađ. Huszti Etelka). Završio je studije na vojnoj akademiji u Pečuju, a 1904. godine sa činom zastavnika raspoređen je u domobranski (mađ. honvéd) 26. pešadijski puk u Karlovcima[2]. Za vreme Prvog svetskog rata služio je najpre kao kapetan, a zatim je nakon osposobljenja bio na dužnosti komandanta glavnog štaba. Odlikovan je za ratne zasluge austrijskom kraljevskom bronzom, medaljom Signum Laudis sa mačevima na lenti.
Nakon rata služio je kao profesionalni vojnik u sledećim pozicijama: kao načelnik štaba 5. mešovite brigade u Segedinu, u činu pukovnika (1926–1929); zatim unapređen u general-majora kao komandant Kraljevskog vojnog Instituta za sport i mačevanje Mikloš Toldi (1935-1938); uoči Drugog svetskog rata kao komandant vojne uprave Zakarpatja u jugozapadnoj Ukrajini (1939). Penzionisan je u činu general-potpukovnika 1941. godine, uz počasti sa dodelom mađarskog Ordena za zasluge sa krstom i zvezdom.
Novakovič je bio majstor sablje i instruktor mačevanja. Tečno je govorio mađarski, srpski, nemački i italijanski jezik, a bio je pravoslavne veroispovesti.
U mađarskoj vojnoj istoriografiji ime Bele Novakoviča spominje se isključivo u pozitivnom kontekstu. Od svojih podređenih i od svojih pitomaca tražio je tačnost, urednost i spremnost. Uvek ih je kontrolisao lično i neočekivano, sa njima bio direktan, a svaka greška zapisivala se u godišnji izveštaj. Gledajući ih pravo u oči, tokom predaje svojih pismenih mišljenja diplomcima je rekao "Ako se slažete sa iznetim, stavite svoj potpis".[3]
Uloga u ratu na teritoriji okupirane Jugoslavije uredi
Mađarska vojska je uprkos potpisanom prijateljstvu između dve zemlje[a] na Hitlerovo insistiranje u proleće 1941. napala Kraljevinu Jugoslaviju. U Vojvodini su mađarske vojne jedinice okupirale Bačku i Baranju, Nemačka je držala Banat, dok su Srem okupirali Hrvati. Merama vojnog statarijuma[b] pokušan je slom bilo kakvog otpora prema novom režimu koji je bio fašističkog uređenja. Počele su masovne deportacije Jevreja, Srba i Roma. Sasvim je moguće da je Novakovič smenjen zbog njegove neaktivnosti ili neefektivnosti u tim akcijama etničkog čišćenja, pošto se vojni vrh kojem je bio podređen zalagao za "najžešći obračun" sa onima koji se usprotive, a prema rečima Henrika Verta (mađ. Werth Henrik), načelnika Generalštaba, naročito prema Srbima više nije trebalo imati ustupaka. Vrh srpske vojske je obavešten o nameri da se iz Bačke deportuju svi kolonisti pristigli nakon Trijanonskog sporazuma, a čiji broj je procenjen na 150.000. Pošto je celokupan sprski živalj u Bačkoj tada iznosilo oko 160.000 (a samo mali broj nisu bili starosedeoci nego kolonisti) taj plan bi značio progon celokupnog srpskog građanstva.[4] Gotovo je sigurno da kao profesionalni vojnik i pripadnik te etničke grupe Novakovič nije podržavao progon Srba.[traži se izvor]
Izvori uredi
- ^ a b Bajić, Predrag (2014). „Bačka pod mađarskom okupacijom 1941-1944”. u Bačka kroz vekove (Beograd): 210.
- ^ Odlikovanje pešadijskog puka u Karlovcima (jezik: mađarski)
- ^ Biografija na stranici Udruženja mađarskih mačevalaca (2012), mađ. Szablyavívó iskola. „Mesterek életrajza” (PDF). Arhivirano iz originala (PDF) 27. 09. 2015. g. Pristupljeno 13. 9. 2015.
- ^ Atrociteti mađarskih vlasti protiv Srba i Jevreja - 1941, mađ. A délvidéki bevonulás: magyar atrocitások a szerb és zsidó lakosság ellen - 1941. „Digitális Konfliktus Adatbázis”. Pristupljeno 14. 9. 2015.
Beleške uredi
- ^ Mađarski premijer Pal Teleki je dan posle što je usvojen nemačko-mađarski plan za napad na Jugoslaviju izvršio samoubistvo. Teleki je bio član delegacije koja je 12. decembra 1940. u Beogradu potpisala Ugovor o večnom prijateljstvu i miru između Jugoslavije i Mađarske. Mađarska je ipak 6. aprila 1941. napala Jugoslaviju.
- ^ Okupacione vlasti su – naročito nakon sukoba sa partizanima, ili ako su oni napravili diverziju ili zasedu patrolama i žadarmeriji – držale raciju. U periodu trajanja ovih racija donošene su neposredne mere: opšta zabrana kretanja između 8 i 18 časova, zabrana grupisanja na ulici, sve vrste javnog prevoza uključujući autobus i voz, prestanak poštanske isporuke, zabrana slušanja radija, za krivično delo tuče ili krađe pretnja prekog suda itd. (vidi priloženu fotografiju proglasa). U vremenu racije nastojalo se pronaći ko od građana sarađuje sa partizanima i ko ih skriva. Međutim, racija u Novom Sadu završila se eskalacijom i demonstracijom brutalne sile. Oficiri odgovorni za počinjena zlodela kasnije su tokom suđenja krivicu prebacivali jedni na druge, na nemačku SS jedinicu prebačenu iz Petrovaradina itd. A istini pripada i činjenica da je od streljanih oduzeta značajna novčana imovina, i time je zlodelu priključena i pljačka. Inicijatori su izručeni i suđeno im je 1945. godine u Novom Sadu.
