Borna (knez)
Ovaj članak sadrži spisak literature (štampane izvore i/ili veb-sajtove) korišćene za njegovu izradu, ali njegovi izvori nisu najjasniji zato što ima premalo izvora koji su uneti u sam tekst. Molimo vas da poboljšate ovaj članak tako što ćete dodati još izvora u sam tekst (inlajn referenci). |
Borna je bio srpski knez Guduščana i Timočana (lat.Ladasclavus) vazal Franačke, pomenut u Analima franačkih kraljeva (lat. Annales regni Francorum) u 9. veku, a od 818. do 821.godine knez Dalmacije i Laburnije. Nosio je titule kneza Guduščana 818. godine, kneza Dalmacije 819. godine i kneza Dalmacije i Liburnije 821. godine. Istoriografija ga pominje i kao vladara Primorske Hrvatske, iako ga savremeni izvori tako ne oslovljavaju. Njegova vladavina je verovatno sezala od 810. do 821. godine.
| Borna | |
|---|---|
.JPG) Spomenik knezu Borni u Otočcu, rad Bronde Biondića | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 8. vek |
| Datum smrti | 821. |
| knez Primorske Hrvatske | |
| Period | oko 810. – 821. |
| Prethodnik | Višeslav |
| Naslednik | Vladislav |
Prvi put se pominje u ,,lat. Gesta Francorum“ iliti ,,Franačkim analima“, srednjovekovnom izvoru iz 9. veka pisca Ajnharda. Godine 818., beležeći kako su dva slovenska poslanstva stupila pred cara Ludovika II žaleći se na Bugare, on u nastavku iznosi da su to bili “lat. legati Abodritorum ac Bornæ, ducis Guduscanorum et Timocianorum, qui nuper a Bulgarorum societate desciverant et ad nostros fines se contulerant” (poslanici Braničevaca i Borne, kneza Guduščana i Timočana, koji su nedavno iz zajednice s Bugarima otpali i u naše krajeve prešli).
Borna, Timočanin, bio je zajednički knez Guduščanaca i Timočana. Guduščanci su srpsko pleme tada nastanjeno u dolini reke Pek. Ime su dobili po antičkom gradu Guduscum, današnje Kučevo, čiji se slabo istraženi ostaci nalaze nedaleko od današnje varošice Kučeva, na suprotnoj strani Peka, pri ušću rečice Kučajne. Temelji građevina ovog grada, zidani od opeke i kamena, protežu se duž Peka dužinom od 4 kilometra [1].
Izvori uredi
Istorijska svedočanstva o Borni potiču iz franačkih izvora. Reč je o Vita Hludowici imperatoris, Annales regni Francorum, Annales Sithienses i još nekoliko njihovih varijacija.[2] Vita Hludowici imperatoris nazivaju ga pod zapisom za 818. godinu dux Guduscanorum et Timocianorum, da bi pod 819. bio naveden kao dux Dalmatiae.[3] Pod 821. godinom stoji da je bio dux Dalmatiae atque Liburniae.[4]
Najstariju vest o Borni nalazimo kod Ajnharda, poznatog letopisca na franačkom dvoru. Godine 818, beležeći kako su dva slovenska poslanstva stupila pred cara Ludovika II žaleći se na Bugare, on u nastavku iznosi da su to bili "poslanici Braničevaca i Borne, kneza Guduščana i Timočana, koji su nedavno iz zajednice s Bugarima otpali i u naše krajeve prešli."
Borna je bio zajednički knez Guduščanaca i Timočana. Guduščanci su južnoslovensko pleme tada nastanjeno u dolini Peka. Ime su dobili po antičkom gradu Guduskum (lat. Guduscum), današnje Kučevo, čiji se slabo istraženi ostaci nalaze nedaleko od današnje varošice Kučeva, na suprotnoj strani Peka, pri ušću rečice Kučajne. Temelji građevina ovog grada, zidani od opeke i kamena, protežu se duž Peka dužinom od 4 kilometra. Dakle, pleme Guduščanaca geografski se nalazilo između Braničevaca i Timočana.
Borna je sklopio savez sa franačkom državom i sa svojom vojskom poslat da uguši ustanak Ljudevita Posavskog. Ubrzo postaje gospodar u kneževini Dalmaciji i Liburniji. Godine 818, pre izbijanja ustanka, on je kod Ajnharda zapisan samo kao knez Guduščana i Timočana (lat. dux Guduscanorum et Timocianorum). Već iduće godine, kad je vodio na Kupi veliku bitku s Ljudevitom, bio je već “lat. dux Dalmatiæ”. U trećoj godini ustanka, 821.godine Borna postaje “lat. dux Dalmatiæ atque Liburniæ”, dakle knez cele dalmatinsko-liburnske oblasti. Iz gradacije ovih titula, može se izvući zaključak: da su Franci Borni, kao nagradu i pomoć, davali sve veću vlast, na sve većoj teritoriji, dok mu najzad nisu dali i kneževski položaj.
Borna je umro 821. godine, a za njegovog naslednika postavljen je njegov sinovac Vladislav.
Ratovi protiv Ljudevita uredi
Kad je cara Karla Velikog 814. nasledio Luj I Pobožni, u Panonskoj kneževini vladao je knez Ljudevit Posavski. Kako Luj nije imao jaku vlast nad svojim plemstvom, furlanski markgrof Kadolah, provaljivao je i pustošio na području panonskih Slovena. Nakon neuspešne žalbe Luju 818. godine, a na podsticaj Vizantije, Ljudevit je podigao ustanak protiv franačke vlasti. Iako su mu se pridružili Slovenci i Timočani, Borna to nije učinio, zato što mu je bila potrebna franačka zaštita u odnosu na Vizantiju. U sukobu s Ljudevitom na Kupi 819, Gačani su napustili Bornu, promenili stranu i pridružili se Ljudevitu. Borna je izvukao živu glavu samo zahvaljujući svojoj ličnoj straži. Pobunu Gačana protiv Borne vodio je Ljudevitov tast Dragomuž. No, na povratku iz bitke, Borna je ponovo uspeo da pokori Gačane i da učvrsti vlast. Godine 820. Borna je prvo poslao izaslanstvo, a onda i lično otišao franačkom caru kako bi se dogovorili o budućim koracima protiv Ljudevita. Sukobi su se nastavili sve do 822. kada je Ljudevit bio prisiljen na beg. U jeku tih borbi 821. Borna je ubijen.
Kontroverze uredi
Iako se u primarnim istorijskim izvorima nigde ne pominje kao hrvatski knez, hrvatski istoričar Tomislav Raukar ga smatra prvim hrvatskim knezom čije je ime zapisano u istorijskim izvorima.[5] Neki istoričari takođe smatraju da je Borna ista osoba kao knez Porga kog pominje Konstantin VII Porfirogenit u svom delu De administrando imperio.[6]
Reference uredi
- ^ http://www.rasen.rs/2018/05/zaboravljeni-srpski-knez-borna/ Zaboravljeni& srpski knez& Borna
- ^ Stjepan Antoljak. pp. 19–20.
- ^ Franjo Rački. pp. 320–322.
- ^ Franjo Rački. pp. 325.
- ^ Tomislav Raukar. pp. 26.
- ^ Nada Klaić pp. 195.
Literatura uredi
- Franjo Rački, Documenta historiae Chroaticae periodum antiquam illustrantia, Zagreb 1877.
- Nada Klaić. Povijest Hrvata u srednjem vijeku, Globus. . Загреб. 1990. ISBN 978-86-343-0472-5.
- Stjepan Antoljak, Izvori za historiju naroda Jugoslavije, Zadar 1978.
- Tomislav Raukar, Hrvatsko srednjovjekovlje, Zagreb 1997.
- Trpimir Macan. Povijest hrvatskog naroda, Školska knjiga. . Загреб. 1999. ISBN 978-953-0-61362-1.
