Bosanski krstaški rat
Bosanski krstaški rat bio je krstaški pohod ugarske vojske na teritoriju Bosne, protiv neodređenih jeretika u periodu od 1235. do 1241. godine. U stvari, to je bio ugarski osvajački rat protiv Banovine Bosne odobren kao krstaški rat. Predvođeni hercegom Kolomanom, krstaši su uspjeli osvojiti samo periferne dijelove zemlje. Pratili su ih dominikanci, koji su izgradili katoličku katedralu i osuđivali navodne jeretike na smrt spaljivanjem. Krstaški rat naglo je prekinut kada su Ugarsku napali Tatari. Krstaši su bili primorani da se povuku, sa njima i Koloman, kako bi se borili protiv napadača. Kasnije pape su pozivale na još krstaških ratova protiv Bosne, ali do ponovnog rata nije došlo.
| Bosanski krstaški rat | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Dio Krstaških ratova | |||||||||
| |||||||||
| Sukobljene strane | |||||||||
.svg){kind=small} Kraljevina Ugarska |
 Banovina Bosna | ||||||||
| Komandanti i vođe | |||||||||
| Koloman | Matej Ninoslav | ||||||||
Pozadina uredi
Bilo je nekoliko poziva na krstaški rat protiv banovine Bosne, zemlje za koju su pravoslavni i katolički susjedi smatrali da obiluje jeresi. Prvi krstaški rat spriječen je u aprilu 1203. godine, kada je srpski ban Kulin obećao da će hrišćanstvo praktikovati prema rimokatoličkim obredima i priznati duhovni primat pape. Ban Kulin je takođe ponovo potvrdio svjetovni primat ugarskih kraljeva nad Bosnom. Međutim, u stvarnosti je nezavinost Crkve bosanske i Banovine Bosne nastavila da raste.[1]
Na vrhuncu Katarskog krstaškog rata koji je vođen protiv francuskih Katara dvadesetih godina 13. vijeka, kolala je glasina da je „katarski antipapa”, poznat kao Nikita, boravio u Bosni. Nikada je bilo poznato da li je Nikita zaista postojao, ali je susjedna Ugarska iskoristila širenje glasina kako bi se ponovo proglasili sizerenom Bosne, koja je postajala sve nezavisnija.[2] Bosna je optužena za saosjećajnost prema bogumilima, hrišćanskoj sekti sličnoj katarima i dualistima.[3] Godina 1221, zabrinutost je konačno navela papu Honorija III da pozove na krstaški rat protiv bosanskih hrišćana.[2] Poziv je ponovio 1225. godine, ali su unutrašnji problemi spriječili Ugarsku da se odazove pozivu. Njegov nasljednik, papa Grgur IX, optužio je katoličkog bosanskog biskupa za pružanje utočišta jereticima, kao i za nepismenost, simoniju, neznanje trinitarne formule i neuspješno slavljenje mise i sakramenta. Razrješen je dužnosti 1233. godine i na njegovo mjesto je postavljen njemački dominikanski prelat, Johan fon Vildezhauzen, prvi nebosanski biskup Bosne. Iste godine, ban Matej Ninoslav je napustio neodređenu jeres, ali to nije zadovoljilo Grgura.[1]
Sukob uredi
Papa Grgur IX je 1234. godine ponovo pozvao na krstaški rat i taj put se Ugarska spremno odazvala. Iako Crkva bosanska nije ni imala vremena da se uskladi sa Rimom, krstaški rat je Ugarskoj poslužio kao odličan izgovor za širenje svog autoriteta.[1] Papa Grgur je mogućim krstašima obećao oproštaj grijehova, a sprovođenje vojne akcije je povjerio Kolomanu, mlađem sinu Andrije II i bratu Bele IV.[3][4] Koloman i njegovi sljedbenici bili su pod zaštitom Svete stolice. U pismima koja je papa poslao Kolomanu i bosanskom katoličkom biskupu ni neprijatelji ni ciljana regija nisu konkretno navedeni. Naveo je „Slavoniju”, spomenuvši „bosanske zemlje” samo u pismu biskupu. Uopšteno se smatra da je pod „Slavonijom” mislio na Bosnu i njenu okolinu, slavenske zemlje ili čak upravo Slavoniju. Međutim, činjenica da je bosanski biskup obaviješten dokazuje da se ciljala Bosna. Čini se da je vojna akcija provedena protiv Bosne i pravoslavnih uopšteno, budući da se spominju samo „jeretici”; jedan izvor ukazuje na to da je križarski rat bio usmjeren protiv dualista.[4]
Aktivne borbe su počele 1235. godine, ali je ugarska vojska u Bosnu stigla tek tri godine kasnije. Kašnjenje je možda izazvano narodnim otporom na sjeveru zemlje, naime u Solima, gdje je planinski teren omogućio „mnogim jereticima” olakšao odbranu od krstaša.[1][4] Papa Grgur je u avgustu 1236. naredio krstašima da ne ometaju srodnika Mateja Ninoslava, Sebislava, kneza Usore, ili njegovu majku, „dobre katolike” među jeretičkim plemstvom, „ljiljane među trnjem”.[4] Vrhbosna je pala 1236. godine, kada su dominikanci, koji su slijedili krstaše, sagradili katedralu. Međutim, krstaši nisu uspjeli osvojiti čitavu Bosnu, budući da je Matej Ninoslav i dalje bio ban u središnjim dijelovima svoje države, gdje dominikanci nikada nisu stupili. Taj red preuzeo je kontrolu nad Katoličkom crkvom u Bosni, koju je sada predvodio novi biskup, Mađar po imenu Ponzal. Dominikanci su zabilježili "da su neki jeretici spaljeni na lomači", ali se čini da nisu otkrili ništa o prirodi te jeresi. Križari su potom ili došli sve do Zahumlja na jugu ili su namjeravali to učiniti.[1]
Mongolska invazija Evrope 1241. godine spasila je Bosnu. Tatari su pod Batu-kanom, nakon potčinjavanja i pustošenja Kijevske Rusije, napali Ugarsku. Ugarske trupe bile su prisiljene povući se iz Bosne i suočiti se sa osvajačima. Veći dio njihove vojske uništen je u Bici na rijeci Šaju; Koloman, predvodnik krstaša, bio je među ubijenima. Tatari su opljačkali Dalmaciju, Hrvatsku, Zetu, Srbiju i Bugarsku. Njihov napad pokazao se katastrofalnim za čitav Balkan osim Bosne. Krstaši su bili uništeni i nikada se nisu vratili.[1] Bosna je vratila okupirane teritorije i održala svoj nivo nezavisnosti, nakon onoga što se pokazalo ugarskim agresorskim ratom odobrenog u obliku krstaškog rata.[5]
Posljedice i nasljeđe uredi
Prijetnja novih vjerskih progona vratila se nekoliko godina nakon rata. Papa Inoćentije IV počeo je pozivati Ugarsku na ppreduzimanje još jednog krstaškog rata krajem 1246. i 1247. godine i činili su se spremnima za to. Matej Ninoslav tvrdio je da je sarađivao sa jereticima samo da bi odbranio Bosnu od ugarskih osvajača.[1] Izgleda da je uvjerio Inoćentija,[1] koji je obustavio krstaški rat u martu 1248. godine.[4] Pape Benedikt XII i Urban V su ponovo pozivali na krstaški rat 1337—1338. i 1367. godine, ali pod potpuno drugačijim političkim okolnostima. Ugarskom je vladala nova dinastija, Anžuvinci, koja je podržavala Kotromaniće kao vladare Bosne.[1] Ugarski kralj Karlo Robert je jednom izjavio da će se bilo koji Ugar koji napadne Bosnu, pod vladavinom njegovog prijatelja Stefana II, smatrati izdajicom.[4] Jedini značajan uticaj Bosanskog krstaškog rata bilo je povećavanje antiugarskog osjećaja među stanovništvom Bosne, što je bio veliki faktor u bosanskoj politici koji je doprinio padu Bosne pod osmansku vlast 1463. godine[1] i trajao je dugo nakon njega.[4]
Reference uredi
Literatura uredi
- Mrgić, Jelena (2002). Donji Kraji: Krajina srednjovekovne Bosne. Beograd: Filozofski fakultet.
- Mrgić, Jelena (2008). Severna Bosna: 13-16. vek. Beograd: Istorijski institut.
- Ćirković, Sima (1964). Istorija srednjovekovne bosanske države. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ćorović, Vladimir (1933). Istorija Jugoslavije. Beograd: Narodno delo.
- Ćorović, Vladimir (1940). Historija Bosne. Beograd: Srpska kraljevska akademija.
- Fine, John V. A. (1994) [1987]. The Late Medieval Balkans: A Critical Survey from the Late Twelfth Century to the Ottoman Conquest. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
- Lock, Peter (2013). The Routledge companion to the crusades. London: Routledge. ISBN 978-1-135-13137-1.
- Sedlar, Jean W. (2011). East Central Europe in the Middle Ages, 1000-1500. Seattle: University of Washington Press. ISBN 978-0-295-80064-6.
- Fine, John (2007). The Bosnian Church : its place in state and society from the thirteenth to the fifteenth century : a new interpretation. London: Saqi. ISBN 978-0-86356-503-8.
- Hamilton, Janet; Hamilton, Bernard; Stoyanov, Yuri, ur. (1998). Christian dualist heresies in the Byzantine world, c.650-c.1450 (1. izd.). Manchester: Manchester University Press. ISBN 9780719047657.