Varaždinski generalat

Varaždinski generalat (nem. Warasdiner Generalat) je bio posebna vojno-upravna oblast u sastavu Vojne krajine, koja je predstavljala odbrambeni kordon Habzburške monarhije prema Osmanskom carstvu. Ustanovljen je tokom 16. veka, u sklopu reforme starog sistema odbrane, a obuhvatao je pograničnu oblast između reka Save i Drave. Generalat je nazivan Varaždinskim po tome što se generalna komanda te krajiške oblasti nalazila u gradu Varaždinu (od 1595. godine), a takođe je bio poznat i pod nazivom Slavonska krajina, pošto se pomenuta oblast u to vreme nazivala Gornjom Slavonijom.

Varaždinski generalat (C, D), Karlovački generalat (F, G, H, I, K, L) i susedno područje Kraljevine Hrvatske (A, B, C), prema stanju administrativne podele iz 1803. godine

Istorija

Krajiški oficir Varaždinskog generalata

Teritorijalno organizovanje Varaždinskog generalata započeto je doseljavanjem srpskog stanovništva iz susednih oblasti koje su bile okupirane od strane Osmanlija. Pravoslavni Srbi su se doselili na opustošeno i raseljeno područje, na kojem je prethodno živeo katolički slovenski narod kajkavskog narečja, koji se u izvorima iz tog vremena naziva "Slovinci" (stari Slavonci). Godine 1630. Ferdinand II (tadašnji car Svetog rimskog carstva), na zahtev Srba da sačuvaju svoje prethodne povlastice, od kojih su prve još iz 15. veka, izdao je Vlaški statut (Statuta Valachorum), koji je takođe uticao na teritorijalizaciju Varaždinskog generalata.

U početku, Varaždinski generalat su sačinjavale tri kapetanije sa središtima u gradovima: Koprivnica, Križevci i Ivanić (Ivanić Grad), a krajem 16. veka osnovana je i kapetanija Đurđevac. Početkom 18. veka formirane su dve pukovnije: Đurđevačka pukovnija i Križevačka pukovnija. Od 1731. do 1765. godine, sedište ovog generalata bila je utvrda Koprivnica. Od 1765. do 1787. sedište generalata postala je utvrda Bjelovar, a nakon 1787. godine Zagreb.

Tokom 1871. godine, otpočeo je proces razvojačenja vojno-krajiških oblasti, a prvi sektor Vojne krajine koji je podvrgnut tom procesu bio je upravo Varaždinski generalat, koji je iste godine ukinut i preuređen u novostvorenu Bjelovarsku županiju, u sastavu Kraljevine Hrvatske i Slavonije.

Vidi još

Karta habzburške Vojne krajine, u južnoslovenskim oblastima

• Srbi u Hrvatskoj
• Vojna krajina
• Kraljevina Slavonija
• Karlovački generalat
• Vretanija
• Marčanska eparhija
• Vlasi (društvena klasa)
• Habzburško-turski ratovi

Literatura

• Veselinović, Rajko (1993). „Srbi u Hrvatskoj u XVI i XVII veku”. Istorija srpskog naroda. knj. 3, sv. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 427—490. 
• Gavrilović, Slavko (1993). Iz istorije Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XV-XIX vek). Beograd: Filip Višnjić. 
• Gavrilović, Slavko (1995). „O unijaćenju i pokatoličavanju Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Ugarskoj (XIII-XIX vek)”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 3: 7—44. 
• Gavrilović, Slavko (1996a). „Unijaćenje Srba u Hrvatskoj, Slavoniji i Baranji (XVI-XVIII vek)”. Srpski narod van granica današnje SR Jugoslavije od kraja XV veka do 1914. godine. Beograd: Zavod za udžbenike i nastavna sredstva. str. 37—47. 
• Gavrilović, Slavko (1996b). „Problem unijaćenja i kroatizacije Srba”. Republika Srpska Krajina. Topusko-Knin-Beograd: Srpsko kulturno društvo Sava Mrkalj, Srpsko kulturno društvo Zora, Radnička štampa. str. 111—126. 
• Gavrilović, Slavko (2006). Građa za istoriju Vojne granice u XVIII veku. 3. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
• Gavrilović, Slavko (2008). Građa za istoriju Vojne granice u XVIII veku. 4. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
• Gavrilović, Slavko (2009). Građa za istoriju Vojne granice u XVIII veku. 5. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
• Gavrilović, Slavko (2011). Građa za istoriju Vojne granice u XVIII veku. 6. Beograd: Srpska akademija nauka i umetnosti. 
• Gavrilović, Vladan (2012). „Primeri unijaćenja srpskog naroda u Hrvatskoj do kraja XVIII veka” (PDF). Srpske studije (3): 207—218. Arhivirano iz originala (PDF) 23. 11. 2015. g. Pristupljeno 31. 07. 2017. 
• Grujić, Radoslav (1908). Propast manastira Marče. Zagreb: Srpska štamparija. 
• Grujić, Radoslav (1909). Apologija srpskoga naroda u Hrvatskoj i Slavoniji i njegovih glavnih obeležja. Novi Sad. 
• Grujić, Radoslav (1930). Spomenica o Srpskom pravoslavnom vladičanstvu pakračkom. Pakrac: Izdanje sveštenstva Vladičanstva pakračkog. 
• Grujić, Radoslav (1931). Pakračka eparhija: Istorisko-statistički pregled. Novi Sad. 
• Dabić, Vojin S. (1975). „Prilog proučavanju ratne privrede u Hrvatskoj, Slavoniji i Banskoj krajini od polovine XVI do kraja XVII veka”. Istorijski časopis. 22: 91—102. 
• Dabić, Vojin S. (1992). „Wanderungen der Serben nach Kroatien und Slawonien vom Anfang des XVI bis Ende des XVII Jahrhunderts”. Istorijski časopis. 38 (1991): 43—76. 
• Dabić, Vojin S. (1992). „Seoba Srba u Hrvatsku i Slavoniju od početka XVI do kraja XVII veka”. Catena mundi. 1. Beograd: Matica Srba i iseljenika Srbije. str. 265—281. 
• Dabić, Vojin S. (2007). „Knezovi u Vojnoj krajini u Hrvatskoj i Slavoniji do polovine XVIII veka”. Zbornik o Srbima u Hrvatskoj. 6: 7—123. 
• Ivić, Aleksa (1909). Seoba Srba u Hrvatsku i Slavoniju: Prilog ispitivanju srpske prošlosti tokom 16. i 17. veka. Sremski Karlovci. 
• Ivić, Aleksa (1923a). „Migracije Srba u Hrvatsku tokom 16., 17. i 18. stoleća”. Srpski etnografski zbornik. 28: 1—158. 
• Ivić, Aleksa (1923b). „Marčanska episkopija od Simeona Vretanje do Gavrila Predojevića (1609-1642)”. Brastvo. 17: 156—165. 
• Ivić, Aleksa (1924). „Marčanska episkopija od Gavrila Predojevića do Gavrila Mijakića (1642-1660)”. Brastvo. 18: 86—100. 
• Ivić, Aleksa (1925). „Marčanska episkopija od 1662 do 1670”. Brastvo. 19: 196—216. 
• Ivić, Aleksa (1926a). „Migracije Srba u Slavoniju tokom 16., 17. i 18. stoleća”. Srpski etnografski zbornik. 36: 1—228. 
• Ivić, Aleksa (1926). „Marčanska episkopija: Tragedija episkopa Mijakića i njegovih kaluđera”. Brastvo. 20: 68—82. 
• Jevtić, Atanasije (1991). „O unijaćenju na teritoriji Srpske pravoslavne crkve” (PDF). Teološki pogledi. 24 (1-4): 131—146. Arhivirano iz originala (PDF) 01. 10. 2020. g. Pristupljeno 07. 06. 2019. 
• Kašić, Dušan Lj. (1967). Srbi i pravoslavlje u Slavoniji i sjevernoj Hrvatskoj. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnog sveštenstva Hrvatske. 
• Kašić, Dušan Lj. (1971). Srpski manastiri u Hrvatskoj i Slavoniji. Beograd: Srpska Patrijaršija. 
• Kašić, Dušan Lj. (1986). Otpor Marčanskoj uniji: Lepavinsko-severinska eparhija. Beograd: Pravoslavlje. 
• Kašić, Dušan Lj. (1988). Srpska naselja i crkve u sjevernoj Hrvatskoj i Slavoniji. Zagreb: Savez udruženja pravoslavnih sveštenika Hrvatske. 
• Kudelić, Zlatko (2004). Katoličko-pravoslavni prijepori o crkvenoj uniji i grkokatoličkoj Marčanskoj biskupiji tijekom 1737. i 1738. godine. Zagreb: Hrvatski institut za povijest. 
• Petrić, Hrvoje (2007). „Tko su "Slovenci" ili Slavonci u Hrvatsko-slavonskoj Vojnoj krajini tijekom 17. stoljeća”. Radovi Zavoda za hrvatsku povijest. 39: 23—38. 
• Petrić, Hrvoje (2009). „O Kranjcima i "Slovencima" ili Slavoncima (Slovincima) u Križevačkoj županiji te Varaždinskom generalatu od kraja 16. do početka 18. stoljeća”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 11: 30—47. 
• Petrić, Hrvoje (2012). Pogranična društva i okoliš: Varaždinski generalat i Križevačka županija u 17. stoljeću. Zagreb: Meridijani. 
• Petrić, Hrvoje (2014). „Predavci - prilog poznavanju podrijetla stanovništva u Varaždinskom generalatu”. Cris: Časopis Povijesnog društva Križevci. 16: 43—55. 
• Planinić, Silvana (1992). „Krajiško okružno upraviteljstvo (distrikti) i krajiške imovne općine u Hrvatsko-slavonskoj krajini”. Arhivski vjesnik. 34-35 (1991-1992): 173—183. 
• Sučević, Branko P. (1953). „Razvitak vlaških prava u Varaždinskom generalatu” (PDF). Historijski zbornik. 6: 33—70. Arhivirano iz originala (PDF) 07. 08. 2016. g. Pristupljeno 18. 12. 2018. 
• Trifković, Srđa (2010). The Krajina Chronicle: A History of Serbs in Croatia, Slavonia and Dalmatia. Chicago: The Lord Byron Foundation for Balkan Studies. 

Spoljašnje veze

• Srbi i Vojna Krajina
• Mapa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (30. april 2021)
• Mapa
• Mapa Arhivirano na sajtu Wayback Machine (6. oktobar 2013)