Visoka renesansa u Italiji
Visoka ili razvijena renesansa (ili činkvečento, ital. Cinquecento) je vrhunac renesanse u periodu od 1500. godine do prve polovine 16. veka.
Vreme i nastanak uredi
Visoka renesansa je vreme kada se prestaju utvrđivati gradovi jer su nastali topovi s eksplozivnim punjenjem i obrambeni zidovi postaju suvišni. Vojska izlazi iz gradova i okršaji se odvijaju na otvorenom prostoru. Jačaju monarsi koji postaju moćni, snažni, bogati i sposobni braniti teritorijalni integritet cele države. Grade se kulturne i naučne institucije, knjižare, galerije, muzeji. Razvija se nauka, posebno matematika, fizika i astronomija (Nikola Kopernik, Galileo Galilej, Đordano Bruno), koje govore protiv geocentričnog sistema. Jačaju gradovi kao Rim, a pogotovo Venecija koja je trgovinom, ratovima, ali i demokratskim izborima među plemstvom i zahvaljujući prevlasti na Sredozemlju postala najjača sila u Evropi. Tako, 1500. godine, na vrhuncu moći Venecije, niko nije slutio da je to i početak njenog kraja jer se trgovina već prebacivala na relaciju Evropa-Amerika (Kristifor Kolumbo je otkrio Ameriku 1492. godine).
Društveno-socijalna decentralizacija vlasti započinje reformom rimokatoličke crkve poznatom pod imenom protestantizam (Martin Luter 1517. godine –95 teza). Nemačka aristokratija uveliko prihvata protestantizam i stvara autonomne, apsolutističke kneževine i vojvodstva. Sveštenici menjaju način života, imaju svoje župe, ne grade se skupocene crkve, ukidaju se ceremonije i prestaje se trošiti na skupocena umetnička dela. Biblija se prevodi na nemački jezik i postaje prva knjiga nemačke književnosti.
Tokom 16. veka „Visoka renesansa“ je u Firenci nastavila produkciju velikih umetnika; ali centar italijanske umetnosti je postao Rim, gde su ambiciozne pape Lav X i Julije II slavili grad slaveći sebe. U Rimu deluje Donato Bramante (1444-1514) koji gradi Tempijeto (mali hram) – objekat je mali (visina 9m), kružni sa šesnaest stupova, dva sprata sa kupolom, lanternom i apsolutno je simetričan. Po skladu i simetriji nazivaju ga "Partenonom“ novoga veka.
U vreme kada se izrazito poštovao subjektivizam i individualizam svakoga umetnika, toliko da se stvarao kult genija, umetnici su želeli da se izražavaju posebno i da pri tome ostavljaju poseban utisak na posmatrače dela. To je vreme kada je vladala ideja genijalnog umetnika, pojedinca nadahnutog od Boga, koji je bio uspešan u različitim vrstama umetnosti – univerzalni čovek' (tal. hommo universalis). Visoku renesansu personificiraju tri najveća umetnika svih vremena: Leonardo da Vinči, Mikelanđelo i Rafael Sanzio de Urbino.
Tri genija uredi
Renesansni ideal univerzalnog čoveka utelovio je Leonardo da Vinči (1452-1519). U njemu su naučna radoznalost i moćna inteligencija bile skladno spojene s ljubavlju prema prirodi i jasnim osjećanjem za njene tajne. Inženjer, naučnik, muzičar, slikar i skulptor- Leonardo je studirao sve, od kretanja vode do unutrašnjeg sklopa ljudskog tela, napravio je crteže letećih mašina, brana, zgrada, opsadnih oružja, sve je nacrtano i opisano u njegovim beležnicama.
Na slici „Majka Božja s Detetom, sv. Anom i jagnjetom“ možemo prepoznati sve karakteristike njegovog slikarstva: likovi su uvek raspoređeni u nekom geometrijskom odnosu - piramidalna kompozicija, postepeno modeliranje likova koji kao da izlaze iz neke magle (ital. sfumato), valersko slikanje uz upotrebu kontrasta svetlo-tamnog (ital. chiaro-scuro). Leonardo je naslikao i najpoznatiju sliku na svetu – Mona Liza. To je čudesan portret žene koja se tajanstveno smeši (arhajski osmeh) ispred rastaljenog pejzaža kamenja i reka. Portret žene je jako idealizovan iako je nastao po stvarnom modelu i u toj ravnoteži leži tajanstvenost ove slike.
Drugi važan arhitekta cinquecenta, još slavniji kao skulptor i slikar, je Mikelanđelo (1475-1564). Njegov genij i njegovi veliki poduhvati u svim umetnostima učinili su ga idolom mnogih generacija umetnika.
Monumentalnost postiže rano već svojom skulpturom Davida koji je bio simbol slobodarske firentinske republike. Strahovita snaga i napetost zrače iz tela ove skulpture. U svojim delima je izražavao svoje filozofske i etičke poglede. To se najbolje vidi u njegovom ciklusu skulptura Robovi, gde je ljudsko telo shvaćeno kao tamnica duha. Mikelanđelova umetnost je dramatična, napeta i napadna.
On je odgovoran za preuređenje Bramanteovog nacrta crkve Sv. Petra u Rimu i za rešavanje njene kupole koju je napravio tako da dominira građevinom. Ona predstavlja vrhunac visoke renesanse, prelazno razdoblje manirizma i izrazite elemente budućeg stila Baroka.
Papa Julije II poverava Mikelanđelu oslikavanje plafona Sikstinske kapele 1508-1512. Freske na plafonu Sikstinjske kapele u Vatikanu omogućile su mu da izrazi svoju viziju. To je panorama Biblijske istorije od nastanka sveta nadalje. Trideset godina kasnije Mikelanđelo je naslikao Posljednji sud iznad oltara kapele – napadno i grozničavo delo koje je posedovalo kolorizam manirizma i bilo je ispunjeno snažnim oblicima podvlačeći kontekst prokletstva.
Rafael (1483-1520) je majstor sklada, njegova je umetnost lirska i dramska. Kao mladić otišao je u Firencu i na njega su veliki uticaj izvršili Leonardo i Mikelanđelo. Rafael je najreprezentativniji slikar renesanse koji je u svoje slikarstvo uklopio sve dotadašnje spoznaje i iskustvo umetnosti (npr. "chiaro-scuro", "sfumato" i proračunate kompozicije od Leonarda, i karakternost i volumenoznost likova od Mikelanđela). Upravo zbog toga, njegova umetnost će biti najviše kopirana kroz vekove koji slede kao istinjska renesansa.
Dok je Mikelanđelo radio na plafonu Sikstinske kapele, Rafael je slikao freske u Vatikanskim polu-javnim sobama, tzv. Stanze (oko 1510). Atinska škola, Sveti razgovori i Poetika su slavna remekdela koja predstavljaju vrhunske discipline koje su se poštovale u renesansi: filozofiju, religiju i umetnost. Prelepo komponovani, jasni i mirni, oni zrače spokojnošću.
Bio je i izvrstan portretist. Razvio je svoj način slikanja bogorodice- čistu i idealiziranu. Naslikana na njegov način koji sublimira iskustva renesanse postat će model za generacije slikara koji slede.
Venecijanska renesansa uredi
_066.jpg)
Za razliku od „intelektualnog“ slikarstva Firence i Rima, u Veneciji je nastala umetnost u kojoj je boja važnija od linija. Osvetljenje je presudno i prepoznatljivo u ovom slikarstvu. To je umetnost umetnika kao što su: Đovani Belini, Đorđone, Ticijan i dr.