Glavni štab NOV i PO Crne Gore i Boke
Glavni štab Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Crne Gore i Boke je bio najviši vojni organ koji je organizovao i komandovao jedinicama Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije na području Crne Gore i Boke, tokom Narodnooslobodilačkog rata, od 1941. do 1944. godine. Bio je potčinjen Vrhovnom štabu Narodnooslobodilačke vojske i partizanskih odreda Jugoslavije.[1]
U toku rata Glavni štab za Crnu Goru i Boku je nekoliko puta reorganizovan, u skladu sa razvojem prilika na terenu i potrebama. Počevši od jeseni 1941, delovao je kao Glavni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Crnu Goru i Boku (skraćeno: Glavni štab NOPO za Crnu Goru i Boku), a u jesen 1942. je preimenovan u Glavni štab NOV i PO za Crnu Goru i Boku.[2]
Istorija uredi
Već krajem juna 1941. godine formiran je Vojnorevolucionarni komitet, koji je nedugo nakon izbijanja ustanka, 18. jula, preimenovan u Privremenu vrhovnu komandu nacionalnooslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak, koja je bila potčinjena Pokrajinskom komitetu KPJ za Crnu Goru i Boku. Privremena vrhovna komanda je imala Štab koji je sačinjavalo šest članova:
- Arso Jovanović, komandant, kapetan bivše jugoslovenske vojske
- Milovan Đilas, politički komesar, član CK KPJ i delegat Glavnog štaba NOPOJ-a,
- Božo Ljumović, politički sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku
- Blažo Jovanović, organizacioni sekretar Pokrajinskog komiteta KPJ za Crnu Goru i Boku
- Budo Tomović, sekretar Pokrajinskog komiteta SKOJ-a za Crnu Goru i Boku
- Bajo Sekulić, sekretar Okružnog komiteta KPJ za Cetinje i član Pokrajinskog komiteta
U prvoj fazi Trinaestojulskog ustanka, kod Privremene vrhovne komande osećala se nestabilnost u odlučivanju što je dovelo do izvesne pometnje u radu rukovodstva. Politički uticaj Pokrajinskog komiteta i rad u masama nije bio adekvatan vojnim rezultatima, jer je rukovodstvo bilo iznenađeno masovnošću i rezultatima ustanka. Privremena vrhovna komanda je bila aktivna u donošenju direktiva i uputstava za dejstva ustaničkih snaga, ali nije uspela da organizacijski učvrsti ustaničke jedinice, sa oko 20.000 ustanika, i održi ih na okupu i pod svojom komandom za vreme italijanske ofanzive.
Privremena Vrhovna komanda od početka ustanka, pa sve do oktobra 1941. godine nije imala nikakvih veza sa Vrhovnim štabom NOPOJ-a. Kada su Centralni komiteta KPJ i Vrhovni štab obavešteni o razvoju događaja u Crnoj Gori uputili su, 22. oktobra, pismo u kojem je kritički ocenjen rad Pokrajinskog komiteta i ukazano na uzroke i posledice osipanja ustanka.
Radi sprovođenja zaključaka sa savetovanja u Stolicama, Ivan Milutinović, član Politbiroa CK KPJ i Vrhovnog štaba, upućen je Crnu Goru da u svojstvu delegata preuzme funkciju od Milovana Đilasa, koji je povučen u Vrhovni štab.
Privremena vrhovna komanda je 24. oktobra 1941. godine, u skladu sa odlukama savetovanja u Stolicama, reorganizovana i podeljena na Glavni štab narodnooslobodilačkih partizanskih odreda za Crnu Goru i Boku (skraćeno: Glavni štab NOPO za Crnu Goru i Boku) i poseban štab za oblast Sandžaka.[3] Obrazovano je i šest većih partizanskih odreda, a 15. novembra, pod rukovosdtvom komamdanta Glavnog štaba Ivana Milutinovića, održano je savetovanje, u selu Gostilju kod Podgorice, na kojem je učestvovalo tridesetak rukovodećih ljudi sa područja Crne Gore i Boke, među kojima su bili komandanti i politički komesari svih odreda i članovi drugih partijskih i vojnih rukovodstava.
Veoma negativan uticaj na dalji razvoj NOR-a u Crnoj Gori imao je neuspeh Crnogorsko-sandžačkog NOP odreda u napadu na Pljevlja, 1. decembra 1941. godine, kada je poginulo i ranjeno oko 500 boraca. Posle ovog neuspeha oko 2.500 boraca se vratilo kućama, a samo oko 700 ih je ostalo u odredu, pa su oni kasnije ušli u sastav Prve proleterske brigade.
Pošto je januara 1942. godine prešao iz istočne Bosne u Foču, Vrhovni štab je ostvario neposredan i znatno veći uticaj na rukovodstva u Crnoj Gori, Bosni i Sandžaku. Sređivanje stanja u partizanski odredima, formiranje udarnih bataljona i vojnopozadinskih organa bili su napori da se na ovoj prostranoj slobodnoj teritoriji ojača vojna organizacija i narodna vlast. Međutim u Crnoj Gori i Hercegovini javile su se nove slabosti, posebno zbog „levih skretanja“, pa je CK KPJ smenio Pokrajinski komitet za Crnu Goru i Boku, a Vrhovni štab je marta 1942. godine imenovao i novi Glavni štab za Crnu Goru i Boku. Za novog komandanta postavljen je Peko Dapčević, a za političkog komesara Mitar Bakić.
Novi Glavni štab je 17. aprila 1942. godine izdao naređenje o ukidanju organizacije crnogorskih partizanskih jedinica na bratstveničko-plemenskoj osnovi. Umesto toga stvarane su čete i bataljoni, po ugledu na bataljone u proleterskim brigadama, koji su u junu postali osnova za formiranje Četvrte i Pete crnogorske brigade.
Posle odlaska proleterskih brigada u Bosansku krajinu, krajem juna 1942. godine, Glabni štab NOPO za Crnu Goru i Boku je privremeno prestao je da deluje kao kolektivno telo u zoni matične odgovornosti, a njegova delatnost je obnovljena u proleće 1943. godine, kada je izvršena reorganizacija vojnih vlasti na području Crne Gore i Boke.[4] Počevši od jula 1943. godine, funkcije Glavnog štaba su bile objedinjene sa funkcijama Štaba Druge proleterske divizije, a zatim sa funkcijama Štaba Drugog udarnog korpusa NOVJ, pošto je 22. januara 1944. Glavni štab za Crnu Goru i Boku rasformiran.
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ Lakić, Pajović & Vukmanović 1963.
- ^ Lakić, Pajović & Vukmanović 1963, str. 146.
- ^ Lakić, Pajović & Vukmanović 1963, str. 146, 148.
- ^ Lakić 1981, str. 283-284.
Literatura uredi
- Lakić, Zoran; Pajović, Radoje; Vukmanović, Gojko (1963). Narodnooslobodilačka borba u Crnoj Gori 1941-1945: Hronologija događaja. Titograd: Istorijski institut.
- Lakić, Zoran (1963). Zemaljsko antifašističko vijeće narodnog oslobođenja Crne Gore i Boke: Zbirka dokumenata. Titograd: Istorijski institut.
- Lakić, Zoran (1975). CASNO: Crnogorska antifašistička skupština narodnog oslobođenja 1944-1945: Zbirka dokumenata. Titograd: Istorijski institut.
- Lakić, Zoran (1981). Narodna vlast u Crnoj Gori 1941-1945. Cetinje-Beograd: Obod & Narodna knjiga.
- Gojko Miljanić Kadrovi revolucije 1941-1945. „Obod“ Cetinje, 1975. godina
- Vojna enciklopedija. Beograd 1975. godina
