Glamoč
Glamoč je gradsko naselje i sjedište istoimene opštine u Federaciji Bosne i Hercegovine, BiH. Prema podacima popisa stanovništva 2013. godine, u Glamoču je ukupno popisano 1.885 lica.
Glamoč | |
|---|---|
 Krenuvši odozgo levo: Panoramski pogled Glamoča, panoramski pogled Lamela i Luka, katolička crkva, pravoslavna crkva, srednjovekovna tvrđava. | |
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država | Bosna i Hercegovina |
| Entitet | Federacija BiH |
| Kanton | Kanton 10 |
| Opština | Glamoč |
| Stanovništvo | |
| — 2013. |  1.885 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 44° 02′ 43″ S; 16° 50′ 58″ I / 44.04540° S; 16.84940° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), ljeti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 930 m |
| Površina | 16,88 km2 |
  Glamoč Glamoč na karti Bosne i Hercegovine | |
| Ostali podaci | |
| Poštanski broj | 80230 |
| Pozivni broj | 034 |
| Veb-sajt | www |
Poreklo imena uredi
Postoji više teorija o nastanku imena Glamoč. Baziraćemo se na nekima od njih, koje se smatraju za najprihvatljivije.
Prema jednoj, grad je dobio ime od riječi dumača (što znači uvala), koja je raznim jezičkim transformacijama zbog praktičnih razloga preinačena u Glamoč. Tu teoriju tumači i profesor Dule Nikić, bivši kustos muzeja Hasan Kikić u Livnu. Po Nikiću, na teritoriju Glamoča doselilo se slovensko pleme Glamočani koje vodi porijeklo iz Drezdena u Njemačkoj i po sebi dalo ime novonaseljenom kraju krajem 6. ili najkasnije početkom 7. vijeka. Riječ dumača Nikić posmatra kao osnovu za postanak imena plemena, s tim što je drugačiji izgovor na plemenskom narječju i vrlo blizak imenu Glamoč koje je nastalo tom transformacijom.
Ovo područje je od davnina bilo interesantno za mnoge civilizacije koje su dolazile i prolazile, svaka ostavljajući nešto svoje.
Prema drugoj teoriji, koju zastupa i profesor Miloš Bojinović, a prema nalazima njemačkog lingviste Jozefa Šica, riječ glamoč nastala je od riječi glama, koja označava kamenito golo brdo, čuku... koja se sa jedne strane polako i potpuno izdiže, a sa druge ima strmi odsjek. U bugarskom jeziku riječ glama označava visoku stijenu, a izvorni oblik riječi je goloma, riječ prasrodna sa letonskom riječi pagalms.
Prof. Bojinović daje prednost ilirskom porijeklu riječi, smatrajući da je lingvistički pristup najpouzdaniji u određivanju njenog porijekla.
Ilirsko pleme Delmati naseljavalo je široki prostor Balkanskog poluostrva, a naročito pojas dinarsko-dalmatinske zone. Ovo pleme je uglavnom zavisilo od ovaca kao pokretne imovine, lako pokretljive u zavisnosti od okolnosti. Prema imenici delma (u značenju ovca) pleme je nazvano Delmatima, a regija u kojoj su živjeli — Delmatia, što odgovara današnjem nazivu Dalmacija. I danas postoje materijalni dokazi o životu Delmata u ovim krajevima, a to su uglavnom naseobine na vrhovima brda, nazvane gradine. Delmati su zaposjedali vrhove brda radi preglednosti terena, a do danas živi uspomena kako su Iliri od Glamoča do Solina prenosili vijesti velikim platnenim površinama, obojenim naročitim bojama sa tačno određenim značenjem.
Dakle, po delmi, naseobina je prvo dobila naziv Delmoč, zatim Dlamoč, da bi danas nosila naziv Glamoč. Prema tome, ova riječ označava kraj pastira, ovčara, odnosno mjesto pogodno za uzgajanje ovaca.
Geografija uredi
Kompletna regija kojoj Glamoč pripada ima određene prednosti za poljoprivrednu proizvodnju u vidu dobrih klimatskih uslova i vode. Glamočko polje leži u zapadnom delu BiH sa smerom pružanja koji je paralelan sa Dinarskim planinskim sistemom, sa kojim čini složen sistem Dinarskog holokasta. Obod polja je predstavljen jako strmim i visokim krečnjačkim padinama.
Zapadnoj Bosni i Hercegovini odgovara područje dinarskih bila i polja koja se prema jugoistoku nastavljaju u planinsku Hercegovinu. Planinska bila se sastoje od krečnjaka, a između njih su spuštena i kraškom erozijom izdubljena polja i u ovom delu preovlađuju krečnjaci i dolomiti.
Sa prostrane visoravni zapadne Bosne dižu se planine visoke od 1.700 do 2.000 metara i pružaju se u paralelnim nizovima. Međusobno su odvojene tektonskim kraškim poljima, te zato visija ima oblik raščlanjenog svoda, koji se odlikuje širokim i dugim planinskim vencima.
Zahvaljujući šumama izvanrednog kvaliteta, koje se prostiru na površini od oko 45000 hektara i svom geografskom položaju, ovaj grad ima odlične prirodne pretpostavke za razvoj turizma.
Glamočko polje je smešteno između obronaka visokih planina, a sam grad počiva na velikoj nadmorskoj visini od 920 metara. Iako je udaljen samo stotinak kilometara od Jadranskog mora, ovo je kraj u kome caruju zime i brzo prolaze leta, pa je celo područje kao stvoreno za odmor i rekreaciju.
Klima uredi
U klimatskom pogledu, ceo glamočki kraj pripada planinskom kraškom klimatu sa kratkim, sušnim i svežim letom i veoma dugim, hladnim, snežnim i surovim zimama.
Prolećno i jesenje vreme ovde vrlo kratko traju. Već od septembra se javlja prvi sneg, koji formira dosta visoki snežni pokrivač, koji se otopi tek sredinom maja.
Decembar, januar i februar uvek imaju prosečnu temperaturu ispod nule. Leti temperatura retko prelazi 20 stepeni, a obično se kreće oko 15 stepeni. Prosečna godišnja temperatura u Glamoču iznosi 7,2 stepena. Nad glamočkim krajem tokom godine padne prosečno iznad 1.480 mm padavina.
Istorija uredi
Naučnici koji su se bavili pitanjima kulta kod Delmata posebno naglašavaju da je Glamočko polje, na kojem je nađeno najviše potvrda Silvanovog kulta, koje je vrhovno i najznačajnije božanstvo kod Delmata, zasigurno tipični stočarsko — šumarski kraj.
Zbog ovako dobro organizovane odbrane, Rimljanima je trebalo gotovo 200 godina da osvoje ovo relativno malo područje. U današnjem selu Halapić razvio se rimski grad Salvijum pod čijom se upravom jedno vreme nalazilo Glamočko polje. Do 14. veka Glamoč pripada hrvatsko — ugarskom kraljevstvu. Bosanski ban Stjepan II Kotromanić 1326. godine, u vreme tadašnjih dinastijskih borbi u Hrvatskoj, osvaja Glamočko polje. Ovo područje se, posle toga, u istorijskim izvorima zove Završje ili Tropolje.
Oko 1355. godine, za vreme vladavine Tvrtka Prvog, Završje pada pod vlast ugarskog kralja Lajoša I, da bi nedugo nakon toga ponovo pripadalo Bosni. Zatim, Glamoč kao mesto u Bosni pada pod osmansku vlast 1463. godine i ostaje malo mesto na rubu Osmanskog carstva.
Dolaskom Austrougarska stanje se menja u Glamoču, kao i u celoj zemlji. Uz veliki broj lokalnog pravoslavnog i muslimanskog stanovništva, u grad se doseljava i nešto katolika, najviše iz Dalmacije. Dosta kasnije, srpski narod je pred naletom hrvatske vojske najvećim delom izbegao u delove Bosanske Krajine pod srpskom kontrolom.[1]
Drugi svjetski rat uredi
Na Ilindan 1941. godine iz samog Glamoča ubijeno je 70 do 80 Srba. Istog dana i sutradan izvršeni su pokolji Srba u obližnjim selima: Rudine, Podgradnik, Ćirići, Đuličani, Petrovo Vrelo, Asići, Kovačevci, Ozići, Biličići, Radoslije i Opačići.[2]
Glamoč tokom i nakon rata u Bosni uredi
Na početku rata u Bosni, grad i opština su u potpunosti bili pod kontrolom Vojske Republike Srpske. Na područje opštine delovala je 5. glamočka brigada 2. krajiškog korpusa.
Dana 1. decembra 1994. godine pripadnici Hrvatskog veća odbrane i Oružanih snaga Republike Hrvatske izvršili su žestok napad na srpska naselja kada su poginula tri srpska borca i dve žene. U borbama je nestalo 13 srpskih civila i uništeno 11 objekata.
U leto 1995. godine, hrvatske i muslimanske snage su se udružile u operaciji Ljeto 95 i okupirale Glamoč, Bosansko Grahovo, Drvar i donje Livanjsko polje gde su većinsko stanovništvo činili Srbi.
Posle završetka rata u Bosni, došlo je do progona srpskog stanovništva. Raselili su se u Republiku Srpsku i Srbiju, a veliki broj i u inostranstvo.
Srpske kuće ostale su uništene i trebalo je puno vremena da se obnove. Tek skoro su preuzete neke mere da grad i sela vrate svoj stari izgled i značaj, ali ipak, jedina očuvana i netaknuta stvar na tom prostoru jeste priroda koja je bila i zauvek će biti simbol Glamoča i Glamočkog polja.
Tako je i etnička struktura Glamoča znatno izmenjena. Doselio se značajan broj Hrvata, a od srpskog stanovništva uglavnom su se vratila samo staračka domaćinstva.
Kulturno-istorijsko nasleđe uredi
Najstarije očuvane građevine na ovom području datiraju iz doba kada su ovaj kraj naseljavala Ilirska plemena. Na mnogim mestima po čitavom polju pronađeni su ostaci njihovih građevina, a negde i groblja.
Posle njih na ova područja dolaze Rimljani, čiji su se tragovi takođe zadržali. Važno je napomenuti da je kroz Glamočko polje prolazio stari rimski put Solin — Budimpešta, što dovoljno govori o važnosti ovog mesta. Pronađeno je mnoštvo ostataka koji su prikupljeni do 1970. godine. Najveći broj spomenika nađen je u području sela Halapić.
Iznad grada, u delu koji nosi ime Stari grad, vidljivi su ostaci tvrđave. Nosi ime Tabija, što na turskom znači ime tvrđava. O njoj se zna toliko da je iz predturskog perioda i bosanski kralj Stefan Ostoja Kotromanić je na prostoru Tabije podigao sebi zamak.[1]
Tradicionalna nošnja uredi
U starije vreme, muška tradicionalna narodna nošnja se sastojala od opanaka od opute (kože od ovce), pletenih, vunenih čarapa, čakšira, košulje od konoplje i jeleka izvezenog i protkanog srmom koji je bio ukrašen starinskim srebrnim i zlatnim novcem, a ponekad i malim praporcima. Na glavi se nosila okrugla kapa sa izvezenim srpskim grbom i resama koje su padale duboko na leđa.
Ženska tradicionalna nošnja se sastojala takođe iz opanaka i pletenih, vunenih čarapa, suknje i košulje od konopljinog platna. Nosila se pregača preko suknje izvezena i ukrašena kao i jelek. Na glavi se nosila bela marama. Danas se stanovništvo oblači na savremen i moderan način.
Kuće su se u Glamoču pre Drugog svetskog rata gradile od drveta, a bile su pokrivene šindrom (drvo). Imale su visoke krovove zbog padavina i uglavnom su se sastojale od dve prostorije: dnevnog boravka sa ognjištem i spavaćom sobom.[1]
Saobraćaj uredi
Osim putnog saobraćaja u Glamoču je i pista Suhopolje udaljena od centra opštine 4 km sjeverno. Konfiguracija Glamočkog polja je takva da avioni mogu sletati na nekoliko mesta.
Stanovništvo uredi
| Sastav stanovništva – naselje Glamoč | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 2013.[3] | 1991. | 1981.[4] | 1971.[5] | 1961. | |||
| Ukupno | 1 885 (100,0%) | 4 256 (100,0%) | 3 777 (100,0%) | 2 597 (100,0%) | 1 626 (100,0%) | ||
| Hrvati | 762 (40,42%) | 43 (1,010%) | 52 (1,377%) | 85 (3,273%) | 65 (3,998%) | ||
| Srbi | 556 (29,50%) | 3 254 (76,46%) | 2 686 (71,11%) | 1 701 (65,50%) | 846 (52,03%) | ||
| Bošnjaci | 549 (29,12%) | 852 (20,02%)1 | 809 (21,42%)1 | 758 (29,19%)1 | 450 (27,68%)1 | ||
| Neizjašnjeni | 9 (0,477%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci | 3 (0,159%) | – | – | – | – | ||
| Crnogorci | 1 (0,053%) | – | 4 (0,106%) | 5 (0,193%) | 6 (0,369%) | ||
| Albanci | 1 (0,053%) | – | 3 (0,079%) | 9 (0,347%) | 2 (0,123%) | ||
| Romi | 1 (0,053%) | – | – | – | – | ||
| Muslimani | 1 (0,053%) | – | – | – | – | ||
| Bosanci i Hercegovci | 1 (0,053%) | – | – | – | – | ||
| Ostali | 1 (0,053%) | 16 (0,376%) | 9 (0,238%) | 15 (0,578%) | 4 (0,246%) | ||
| Jugosloveni | – | 91 (2,138%) | 213 (5,639%) | 23 (0,886%) | 251 (15,44%) | ||
| Makedonci | – | – | 1 (0,026%) | 1 (0,039%) | 1 (0,062%) | ||
| Slovenci | – | – | – | – | 1 (0,062%) | ||
- 1 Na popisima od 1971. do 1991. Bošnjaci su popisivani uglavnom kao Muslimani.
Trivunovići uredi
Srpske porodice Trivunovića, koje slave Petrovdan, stare su u naseljima na kraškim poljima jugozapadne Bosne, a ima ih i u dolini Unca, kao i u susednim dalmatinskim oblastima.
U naseljima na Glamoču, Trivunovići su registrovani u Halapiću, Glamoču, Zajaruzi i Vrbi. Kao stočari, izgonili su svoja stada na pašnjake Dinare i Staretine.
Njihovo rodno gnezdo su Peulje, a najveći broj je iz plemena Glamočana i u naseljima ovih kraških oblasti su još od srednjeg veka.
Oblik ovog tipičnog glamočkog prezimena ne glasi Trifunović, kako bi trebalo prema svome izvoru Svetom Trifunu, već je običaj da u mnogim rečima slovo F prelazi u slovo V.
Poznate ličnosti uredi
- Zdravko Tolimir, general i načelnik Generalštaba VRS
- Miroslav Čangalović, srpski operski i koncertni pjevač
- Obrad Piljak, srpski političar i predsjednik Predsjedništva SR Bosne i Hercegovine
- Stojan Srdić, srpski dramski pisac i književnik
- Risto Kozomara, srpski ljekar i univerzitetski profesor
- Živomir Ninković, general-potpukovnik VRS
- Vojko Đukić, srpski ljekar, univerzitetski profesor i akademik[6]
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v „Glamoč — Naselja i stanovništvo“ Dušan Nikić, 15.07.2013
- ^ Špiro Vranješ iz Kamena, srez Glamoč, Beograd 29.4.1943. god. (K)
- ^ „Popis stanovništva, domaćinstava i stanova u Bosni i Hercegovini 2013 – Etnička/nacionalna pripadnost, vjeroispovijest, maternji jezik”. popis.gov.ba. Agencija za statistiku Bosne i Hercegovine. Arhivirano iz originala 7. 4. 2021. g. Pristupljeno 7. 4. 2021.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1981.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 22. 10. 2015.
- ^ „Nacionalni sastav stanovništva SFR Jugoslavije 1971.” (PDF). stat.gov.rs. Pristupljeno 22. 10. 2015.
- ^ „Tim za razvoj Republike Srpske – Ujedinjena Srpska” (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2021-08-07.
