Gostuša
Gostuša je naselje Grada Pirota u Pirotskom okrugu. Prema popisu iz 2011. ima 70 stanovnika (prema popisu iz 2002. bilo je 139 stanovnika)..
Gostuša | |
|---|---|
 | |
| Administrativni podaci | |
| Država | Srbija |
| Upravni okrug | Pirotski |
| Grad | Pirot |
| Stanovništvo | |
| — 2011. |  70 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 15′ 15″ S; 22° 41′ 28″ I / 43.254166° S; 22.691166° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 917 m |
.svg)  Gostuša Gostuša na karti Srbije | |
| Ostali podaci | |
| Pozivni broj | 010 |
| Registarska oznaka | PI |
Gostuša je selo na Staroj Planini, tridesetak kilometara udaljeno od Pirota. Nalazi se na obalama Zavojskog jezera, na nekadašnjem rimskom putu. Odlikuje ga arhaična arhitektura[1] zbog koje ga zovu i „Kameno selo“,[2] kao i očuvanost starih običaja i kulture. Do izgradnje Belskog mosta, kojim je premošćeno jezero, ovaj kraj je bio teško dostupan. O Gostuši, kao autentičnom selu koje najvernije oslikava život staroplaniskog stanovništva u prošlom veku, snimljeni su mnogobrojni filmovi i napisani tekstovi koji su ušli u anale etnografije.
Geografski položaj uredi
Selo Gostuša je smešteno na jugoistočnim padinama Stare planine u dolini Gostuške reke. U odnosu na opštinski centar, grad Pirot, udaljeno je 14 km severoistočno. Oblast kojoj selo pripada naziva se Srednji Visok koji je deo većeg područja tj. Visoka. Visok predstavlja oblast u slivu reke Visočice između južnih padina Stare planine sa severne strane i planine Vidlič sa južne. Srednji Visok zauzima prostor u srednjem toku reke Visočice u kome je formirano Zavojsko jezero a pored Gostuše mu pripadaju i sela: Bela, Pakleštica, Velika Lukanja, Koprivštica, Pokrevenik i Zavoj.
Površina katastarske opštine Gostuša iznosi 4.584 ha i zauzima prostor severno od Zavojskog jezera. Svojim atarom graniči se sa selima: Topli Do, Dojkinci, Pakleštica, Bela, Velika Lukanja, Mala Lukanja i Zavoj. Atar sela Gostuša, što se tiče geomorfoloških karakteristika, se može podeliti na dva dela:
- Sliv Gostuške reke na jugu i zapadu. U oblasti sliva Gostuške reke dominiraju pošumljene površine i u manjoj meri livade i obradive poljoprivredne površine.
- Planinski deo na severu i istoku u okviru atara. Sa nadmorskom visinom preko 1.000 m (najviša tačka 1.940m). Ovaj deo je u vidu visoravni koja obiluje krečnjačkim oblicima reljefa, prekrivenim pašnjacima.
Gostuša se graniči sa jugozapadne strane Zavojem i Malom Lukanjom; južnom sa Velikom Lukanjom; sa istočne strane: Belom, Paklešticom, Dojkincima; i sa severozapadne strane sa Toplim Dolom. Gostuški atar se prostire, gledano uzvodno uz reku Gostušicu, sa desne strane, odnosno sa leve strane reke, a na jedan kilometar od lukanjskog naselja: Rudina, tačnije od Bele vode (česme koja se nalazi pored puta), pa naviše ka istoku preko Korneta do brda Kaliman; dalje ka severoistoku preko Lukanjskog puta, pa desno na istoku do Pukanjkog suvata, Konjarnik, Bratkova strana, Bratkov vrh, Lazarevi jegreci, Krvave bare, Lećija, Turska livada, Mutna bara, Dragaljica, Belan, Jeg'n, Biljenica, Zanoga, Stražišta, Sredort, Vilan, Mečkat, Bučje, Belska reka, Orničje, Bodin del, Minica i Skrča, koja zatvara krug do Bele vode.
Selo se deli na Gornji kraj i Dolnji kraj. Gornji kraj ima uže celine: Na-sklop. Kopani dol, Češma na Petrijin z'd, K'cino vrelo/Neinsći kladenac, Stara češma kodi Velkovi, Gornjokrajska grobišta i Pug u Rekutu, a Dolnji kraj: Preko reku / Rasadarnice, Šajtini, Milošova porta, Stojinsći ven'c, Božinska porta, Dol / Dolci, Masalensći kladenac, Topila, Potini.
Blizu naselja se nalazi mesto Vrtibog, gde je nekada napasano hiljada ovaca.
Istorija uredi
Ne postoje pouzdani podaci o nastanku sela ili kontinuitetu naseljavanja prostora na kome je danas Gostuša.
Postoje razna tumačenja, legende, predanja..... jedno od njih kaže da je Gostuša jedno od tri najstarijih naselja u okolini Pirota.
Iako je ovaj prostor bio naseljen i ranije, činjenica je da se u pirotskom kraju nalaze brojni arheološki nalazi koji svedoče o postojanju značajnog broja naselja u antičko doba. Kako se pored ravničarskog dela opštine Pirot, kroz koji je prolazio Via militaris, arheološki nalazi se sreću i preko prevoja Stare planine što ukazuje da je ovaj prostor u to vreme imao veći značaj od današnjeg. Na prisustvo rimljana ukazuju i mikrotoponimi kao što su Bislava, Kornetul itd.
Po nekim predanjima gradnja crkve Svetog Jovana Krstitelja u Gostuši datirana je u 12. vek, pominje se 1112. godina. Period srednjeg veka završava se padom vladavine despota Đurđa Brankovića 1447. godine kada ceo pirotski kraj pada pod tursku vlast.
Po pričanju Milutina Nikolića, koji je slušao priče starih meštana iz Gostuše, jedna verzija glasi ovako: Bežeći sa svojim porodicama od turskog zuluma, dva brata, Grada i Goran, krenuli su uz Gradašničku reku, pa se Grada sa svojom porodicom nastanio u Gradašnicu, a Goran je nastavio put u pravcu Visoka. [3] Putujući dva dana po bespuću, stigao je do mesta Selišći dol, što i samo ime dolini kazuje (selišći — selište) i tu se nastanio pored reke Gostušice. I to vreme koje je Goran proveo na putu do Gostuše računa se da je Gostuša mlađa od Gradašnice, odnosno samo dva dana. Kasnije se Goran sa porodicom preselio na mesto gde su danas familije K'cini, pored izvora, na mesto gde je po legendi bila gostionica ili menza rimske vojske.
Prvo pominjanje Gostuše kao naseljenog mesta pod današnjim nazivom je u turskim poreskim defterima ( popisu dželepčijskih domaćinstava) iz 1576./1577. godine. Gostuša je tada imala devet dželepčijskih domćinstava i pripadala je kazi Šehirćoj.
Period turske vladavine obeležen je opštom nesigurnošću kao i čestim migracijama stanovništva. Iako je stanovništvo u planinskim krajevima bilo relativno izolovano od turskih vlasti u tom periodu se ne može govoriti o ekonomskom blagostanju, samim tim ni o gradnji nekih trajnijih objekata. Tako ostaje do konačnog oslobođenja 1877. godine.
Škola u Gostuši postoji od 1840. godine. Dana 27. decembra 1867. godine dobilo je mesto učitelja - "daskala" Tasu Džunina od sela Ržana. Primljen je za platu od 330 groša od "crkve". Trebalo je da drži desnu pevnicu u crkvi i uči decu u školi. Seljani su imali da ga hrane, o svom trošku.[4]
Kada je 1877. pirotski okrug ušao u sastav Knećevine Srbije. Okrug je bio podeljen na grad Pirot i srezove: Nišavski, Visočki i Lužnički. Gostuša je pripadala Visočkom srezu i Velikolukanjskoj opštini sa 783 stanovnika u 95 domaćinstva.
Klima uredi
Klima je umereno-kontinentalna sa vlažnim i prijatnim prolećima, toplim letima, blagim i dugim jesenima i hladnim zimama. Padavine su dosta siromašne u toku godine, sem u zimskom periodu, kada su izraženije naročito u planinskim predelima gde snežni pokrivač može da dostigne visinu od dva metra. Zbog velikog snega dugog topljenja zima može da se proteže na pet meseci, što obično skraćuje trajanje proleća. Padavine u obliku kiše ima najviše u maju, junu i oktobru. Izrazito sušnih godina ima, ali srazmerno ih je manje od kišnih, koje veoma mnogo umanjuju prinose kako u ljudskoj tako y stočnoj hrani. Višegodišnji prosek padavina meren u Meteorološkoj stanici Osnovne škole u Velikoj Lukanji iznosi 619 litara na kvadratni metar.
U toku leta i jeceni y ovoj kotlini temperatura je prilično visoka, što povoljno utiče na sazrevanje svih vrsta plodova na kulturama koje se ovde gaje, a one su iste kao y svim drugim kontinentalnim područjima: pšenica, kukuruz, ječam, ovas, sve vrste povrća, voća i drugo. Poznati vetrovi u ovom kraju su kriv'c ili košava, južni vetar ili dolnjak i severozapadni vetar koji je najjači i koji vremenski najduže duva. Međutim, udarna snaga ovih vetrova umanjena je visinom grebena koji oivičuju dolinu Srednjeg Visoka, pa i atar Gostuše.
Demografija uredi
U naselju Gostuša živi 136 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 58,2 godina (54,2 kod muškaraca i 63,4 kod žena). U naselju ima 59 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,36.
Ovo naselje je u potpunosti naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.
|
| ||||||||||||||||||||||||||||
| m | ž |
|||
| ? | 1 | 0 | ||
| 80+ | 3 | 5 | ||
| 75—79 | 9 | 4 | ||
| 70—74 | 5 | 13 | ||
| 65—69 | 11 | 9 | ||
| 60—64 | 14 | 10 | ||
| 55—59 | 3 | 5 | ||
| 50—54 | 4 | 6 | ||
| 45—49 | 4 | 4 | ||
| 40—44 | 4 | 0 | ||
| 35—39 | 5 | 0 | ||
| 30—34 | 4 | 0 | ||
| 25—29 | 8 | 2 | ||
| 20—24 | 1 | 2 | ||
| 15—19 | 0 | 0 | ||
| 10—14 | 0 | 0 | ||
| 5—9 | 1 | 0 | ||
| 0—4 | 2 | 0 | ||
| Prosek : | 54,2 | 63,4 | ||
| ||||||||||||||||||||||||
|
| Pol | Ukupno | Neoženjen/Neudata | Oženjen/Udata | Udovac/Udovica | Razveden/Razvedena | Nepoznato |
|---|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 76 | 21 | 46 | 9 | 0 | 0 |
| Ženski | 60 | 0 | 45 | 14 | 1 | 0 |
| UKUPNO | 136 | 21 | 91 | 23 | 1 | 0 |
| Pol | Ukupno | Poljoprivreda, lov i šumarstvo | Ribarstvo | Vađenje rude i kamena | Prerađivačka industrija |
|---|---|---|---|---|---|
| Muški | 39 | 33 | 0 | 0 | 0 |
| Ženski | 19 | 19 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 58 | 52 | 0 | 0 | 0 |
| Pol | Proizvodnja i snabdevanje | Građevinarstvo | Trgovina | Hoteli i restorani | Saobraćaj, skladištenje i veze |
| Muški | 1 | 5 | 0 | 0 | 0 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 1 | 5 | 0 | 0 | 0 |
| Pol | Finansijsko posredovanje | Nekretnine | Državna uprava i odbrana | Obrazovanje | Zdravstveni i socijalni rad |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 0 | 0 |
| Pol | Ostale uslužne aktivnosti | Privatna domaćinstva | Eksteritorijalne organizacije i tela | Nepoznato | |
| Muški | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| Ženski | 0 | 0 | 0 | 0 | |
| UKUPNO | 0 | 0 | 0 | 0 | |
Saobraćaj uredi
Do Gostuše je moguće doći samo preko Pirota, Visočkim putem, čija deonica između Pirota i Gostuše iznosi oko 28 km.
Viidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Kameno selo“ na Staroj planini mami turiste (B92, 14. jun 2013)
- ^ Kameno selo - zaštićeni dragulj Srbije (B92, 21. oktobar 2013)
- ^ Nikolić Borisav, Gostuša, 2011. str. 17
- ^ "Prosvetni glasnik", Begrad 1900. godine
- ^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
- ^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
- ^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
