Википедија

Debar

Debar (mkd. Дебар, alb. Dibra) je grad u Severnoj Makedoniji, u zapadnom delu države. Debar je sedište istoimene opštine Debar, kao i središte istorijske oblasti Debar.

Debar
mkd. Дебар
Pogled na Debar
Zastava
Zastava
Grb
Grb
Administrativni podaci
DržavaSeverna Makedonija
OpštinaDebar
Stanovništvo
 — (2002)14.561
Geografske karakteristike
Koordinate41° 31′ 20″ S; 20° 31′ 38″ I / 41.52234° S; 20.52725° I / 41.52234; 20.52725
Vremenska zonaUTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina670 m
Debar na karti Severne Makedonije
Debar
Debar
Debar na karti Severne Makedonije
Ostali podaci
Poštanski broj1250
Pozivni broj(+389) 45
Registarska oznakaDB
Veb-sajtwww.dibra.gov.mk

Geografija uredi

Grad Debar je smešteno u zapadnom delu Severne Makedonije, blizu državne granice sa Albanijom — 5 km zapadno od grada. Od najbližeg većeg grada, Tetova, grad je udaljen 67 km severno, a od glavnog grada Skoplja 131 km jugozapadno.

Reljef: Debar se središte istoimene istorijske oblasti Debar. Naselje je položeno u tzv. Debarskoj kotlini, na približno 670 metara nadmorske visine. Južno od grada se izdiže planina Stogovo, jugozapadno planina Jablanica, a severno i istočno Dešat. Zapadno se pruža polje.

Klima u Debru, i pored znatne nadmorske visine, nije planinska, već je pre blaža, župna klima.

Vode: Pored Debra protiče reka Crni Drim, koji je u ovom delu pregrađen i tu je obrazovano veliko Debarsko jezero. Kako se blizu grada nalazilo ušće rečice Radike u Crni Drim, to je u ovom delu jezero veoma široko. Njegova severna strana je danas kej na južnom obodu grada.

Istorija uredi

Područje Debra je bilo naseljeno još od praistorije. Prvi pisan dokument u kome se spominje Debar je Ptolemejeva mapa, napravljena sredinom 2. vek p. n. e. u kojoj se naziva Deborus.

Značajnije naselje na ovom mestu se javlja tek u vreme Vizantije, u 11. veku. U kasnom srednjem veku u Debru je bilo sedište eparhije.

Naziv Debar za glavno mesto ovog kraja, Gornjeg Debra, potiče tek iz 18-19. veka. Ranije se tu nalazilo naselje pod imenom Rahovnik (Orhovnik, Orovnik, Oronik). U osmanskom popisu vilajeta Gornji Debar 1466/67. nalazimo 61 selo (od toga 16 pustih) sa 429 kuća i približno 2000 ljudi. Rahovnik ima 54 kuće. Po etničkom sastavu turski popisivači su zabeležili najviše Srba, potom Slovena, ali i dosta Arbanasa i Vlaha. Sto godina kasnije, na popisu iz 1582, Rahovnik ima čak 336 kuća, od čega 131 muslimansku.[1]

Tokom osmanskog razdoblja Debar se razvija u trgovačko središte kraja. U ovo vreme naselje dobija mešovit etnički karakter, sa dve glavne skupine: muslimanskih Albanaca i pravoslavnih Slovena. U ovo vreme ceo kraj je bio poznat po drvodeljama. Posebno je između 17. veka i 19. veka debarska drvorezbarija bila veoma razvijena.

Godine 1903. u Debru ili "Dibru" ima 15.500 stanovnika. Od toga su Sloveni 5500, Arnauti 10.500 i Cigani 500 ljudi.[2]

Godine 1912. Debar se sa okolinom pripaja Kraljevini Srbiji, kasnije Jugoslaviji. Ostao je Debar na granici, koja je loše povučena, tako da su mu većina pripadajućih sela ostala u Albaniji. Zbog toga je grad izgubio polet i značaj. Pripijen uz planinu, odsečen od ranijih izvora, bez dobrih i sigurnih saobraćajnih veza sa Skopljem, Ohridom i Bitoljem. Počinje da se u međuratnom dobu raseljava stanovništvo; prvo su otišle stare bogate begovske porodice. Od građevina sreće se crkva (koja je prethodno bila džamija), stara sahat-kula (bez sata), jedan hotel...[3] Broj stanovnika 1939. je iznosio 5.500, tj. jednu trećinu broja od pre oslobođenja.[4]

Od 1991. godine grad je u sastavu Severne Makedonije.

Srbi u Debru uredi

Godine 1221. Sv. Sava je u Debru u crkvi Sv. Nikole, ustanovio episkopiju.[5] To negiraju Ivan Jastrebov i Ilarion Ruvarac, a toga stava se odrekao i Nićifor Dučić.[6]. Jastrebov smatra da je mogući centar ovog vladičanstva bio u selu Piškopeja.

Između 1868-1874. godine (ili od 1866)[7] u Debru su radile srpska muška i ženska osnovna škola.[8] Učitelj glavni je bio Petar Maksimović, rodom iz Bosne. Završio je Bogosloviju u Beogradu, a u Debar ga je doveo Kosta Šumenković trgovac. Maksimović je tu ostao do 1873. godine, do vremena kada su Šumenković i vladika Partenije, nameravali da osnuju u Debru, nižu gimnaziju. Došao je tada u Debar učitelj Stanko Lazarević, do tada učitelj u selu Borovcu.[9]

Ivan Jastrebov navodi da je jedno vreme i u Debru bio učitelj Cvetko Popović kojeg optužuje za istorijske krivotvorine. Jastrebov je pisao je i o Debarskoj episkopiji koju, moguće smešta u selu Piškopeja.[10]

Debarski mitropolit Kozma je bio 1885. godine predsednik srpske Crkvene opštine u Kičevu. Prešao je pod bugarsku Egzarhiju, kada je otkrivena nepravilnost nekih računa manastira Prečiste kod Kičeva. Srbi u Debru su nabavljali mlade pismene Srbe da rade kao momci po dućanima i prikriveno uče njihovu decu srpskom jeziku.[11] Po Gopčeviću u Debru je bilo 1892. godine oko 12.000 stanovnika, od kojih je 1000 Srba Hrišćana, 4000 Srba Muhamedanaca, 3000 poarbašenih Srba i 4000 Arbanasa. Poarbašeni Srbi ne govore više srpski jezik. Srbi muslimani govore i srpski i arbanaški. Tu se nalazi veliki pazar, a najveće šatre su oružičara i kujundžija.[12] Srpsku školu "Dom nauke" u Solunu je 1897. godine pohađalo devet učenika iz Debra.[13]

Debarska Srpska škola je ponovo počela da radi od 12. februara 1906. godine. Upisalo se malo učenika jer je ista "prekasno otvorena".[14] Postavljeni su novi učitelji u Debru krajem 1913. godine Dragomir Đoković i Todor Dimitrijević. Došla je 1914. godine za učiteljicu u Debar, Jelena Kuzmanović iz Donjeg Milanovca i učitelj Mileta Živković.

U srpskoj knjižarnici u Debru 1903. godine prodavao se za jedan groš, srpski kalendar "Golub", štampan u Carigradu.[15] Srbi u Debru su 1910. godine osnovali mesnu štedionicu.[16]

Stanovništvo uredi

 
Pogled na Debar sa jezera

Debar je više vekova mešovito naselje. Danas tu žive: Makedonci, Albanci, Turci, Makedonci-muslimani, Romi.

Prema popisu iz 2002. godine, grad Debar je imao 14.561 stanovnika, sledećeg nacionalnog sastava:

Popis 2002.‍
Albanci
  
 10.768 73,95%
Turci
  
 1.415 9,71%
Romi
  
 1.079 7,41%
Makedonci
  
 1.054 7,23%
Srbi
  
 22 0,15%
Vlasi
  
 2 0,01%
Bošnjaci
  
 2 0,01%
ostali
  
 219 1,50%
ukupno: 14,561

Većinska veroispovest je islam (94%), a manjinska pravoslavlje (5%). Pravoslavno stanovništvo je ranije bilo prisutnije, pa je krajem 19. veka činilo 1/3 stanovništva.

Zbirka slika uredi

  •  
    Pogled na Debar i Debarsko jezero
  •  
    Pravoslavna Crkva Sv. Petke
  •  
    Detalj iz središta Debra
  •  
    Spomenik NOB-u

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ G. Palikruševa, A. Stojanovski, Debarska oblast u šezdesetim godinama XV veka (na osnovu jednog savremenog turskog izvora), Simpoziumi per Skenderbeun. Simpozijum o Skenderbegu (9-12 maj 1968), Priština, 187-189 https://www.scribd.com/doc/248578919/Debarska-Oblast
  2. ^ "Delo", Beograd 1903. godine
  3. ^ "Politika", Beograd 1924. godine
  4. ^ "Vreme", 7. jun 1939
  5. ^ "Delo", Beograd 1894. godine
  6. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 271., 280. Beograd: Službeni glasnik. 
  7. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1904. godine
  8. ^ "Delo", Beograd 1899. godine
  9. ^ "Brastvo", Beograd 1940. godine
  10. ^ Jastrebov, Ivan (2018). Stara Srbija i Albanija, pp. 262., 270., 279., 291. Beograd: Službeni glasnik. 
  11. ^ "Velika Srbija", Solun 1916. godine
  12. ^ "Stražilovo", Novi Sad 1892. godine
  13. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1897. godine
  14. ^ "Carigradski glasnik", Carigrad 1906. godine
  15. ^ "Male novine", Beograd 1903. godine
  16. ^ "Srpsko kolo", Zagreb 1910. godine

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Дебар&oldid=27542809”