Živan Knežević
Živan Knežević (Vranje, 28. jul 1906 — Sijetl, 1. decembar 1984) bio je major Jugoslovenske vojske u Kraljevini Jugoslaviji, jedan od glavnih zaverenika u vojnom puču 27. marta 1941, šef vojnog kabineta u vladi akademika Slobodana Jovanovića i vladi dr Božidara Purića u Londonu tokom Drugog svetskog rata, posle rata bio je zaposlen kao civilno lice u Ministarstvu odbrane SAD.
| Živan Knežević | |
|---|---|
 Američki general A. P. Boling u ime predsednika SAD, Harija Trumana uručuje najveći američki orden namenjen strancima, Legiju za zasluge trećeg stepena, pukovniku Vojske Kraljevine Jugoslavije, Živanu Kneževiću, šefu Vojnog kabineta Vlade Slobodana Jovanovića | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 28. jul 1906. |
| Mesto rođenja | Vranje, Kraljevina Srbija |
| Datum smrti | 1. decembar 1984. (78 god.) |
| Mesto smrti | Sijetl, SAD |
| Vojna karijera | |
| Čin | Pukovnik |
Biografija
urediOsnovnu školu je završio u rodnom gradu, a gimnaziju u Beogradu. Po završetku školovanja, upisao je i završio niži tečaj Vojne akademije, a zatim i viši u 55. klasi. Po završetku vojnog školovanja započeo je generalštabnu pripremu. Kao jedan od istaknutijih oficira odlazi radi doškolavanja u Pariz (Francuska) gde je sa još nekolicinom oficira pohađao „École Supérieure de Guerre” (Ratnu Školu). Po povratku u zemlju služio u pešadijskom 18. puku „Suvoborskom“ u Beogradu.
Vojni puč i Simovićeva vlada
urediNakon potpisivanju Trojnog pakta, bio jedan od organizatora vojnog puča od 27. marta. Tada je vršio dužnost zapovednika pučističke vojske na Dedinju i bio je zadužen za privođenje predsednika vlade Dragiše Cvetkovića i ostalih ministara. Lično je uhapsio predsednika vlade Dragišu Cvetkovića i stražarno ga sproveo u Komandu vazduhoplovstva u Zemunu.
U Aprilskom ratu je vršio dužnost obaveštajnog oficira u Generalštabu i pratio generala Dušana Simovića i Vladu od Beograda do Nikšića i sa njima odleteo za London.
Početkom leta dolazi u savezničku Vrhovnu komandu u Kairu i služi u jednom bataljonu u Aleksandriji.
Jovanovićeva vlada
urediNezadovoljan malim uticajem nižih oficira-pučista nad politikom koja je sprovodila Simovićeva vlada, Knežević je ličnom inicijativom za smenjivanje tri generala izazvao Kairsku aferu krajem 1941. godine, u ime „Lige majora“ koja je na kraju dovela do smene generala Dušana Simovića, Bore Mirkovića i Bogoljuba Ilića i obrazovanja nove vlade Slobodana Jovanovića. U toj vladi, Knežević je imenovan za šefa Vojnog kabineta.[1] Pored toga, bio je i oficir za vezu sa JVuO od januara 1942. do juna 1943. Sa svojim rođenim bratom Radojem, koji je bio ministar dvora i imao jak uticaj na mladog kralja Petra II, bio je siva eminencija koja je stajala iza vlade ostarelog Slobodana Jovanovića.[2] Kao šef Vojnog kabineta, Knežević je preuzeo od vlade prerogative u uspostavljanju i kontrolisanju veze sa ministrom vojske Dragoljubom Mihailovićem. Radoje i Živan Knežević su postavili svog brata Nikolu Kneževića za šefa Odeljenja za šifrovanje u Ministarstvu spoljnih poslova, što im je omogućilo da drže oko na svim porukama koje su dolazile vladi i od nje odlazile.[3] Knežević je do 10. juna 1943. bio je šef Vojnog kabineta Predsedništva vlade u emigraciji.
Knežević je odbacivao dokumenta i upozorenja britanske obaveštajne službe da Mihailovićeve snage primaju veliku vojnu pomoć od Italijana i da sa njima izvode zajedničke vojne operacije[4], da pojedini četnički komandanti pregovaraju i sa Nemcima i da se vlada prema tome mora odrediti. Osmislio je javno osuđivanje preko radija stavljanjen pod slovom Z.[5]
Pad
urediZbog nagomilanih dokaza o četničkoj saradnji sa silama Osovine i sve većeg jačanja partizanskog pokreta, Britanci su vršili pritisak da izbeglička vlada postigne sporazum sa partizanima. Ne želeći da to uradi, Jovanović je podneo ostavku, a posle međuvlade Miloša Trifunovića, izabrana je nova vlada Božidara Purića. Jedan od prvih poteza Purićeve vlade je bilo razbijanje Lige majora.[6] Zbog toga je Živan Knežević u julu 1943. imenovan je za vojnog izaslanika Vojske Kraljevine Jugoslavije u Vašingtonu. Tada je bio unapređen u čin potpukovnika Vojske Kraljevine Jugoslavije, a kasnije i pukovnika.
Kao vojni predstavnik u Vašingtonu nastojao je, zajedno sa poslanikom Konstantinom Fotićem, da održi „čvrstu američku politiku prema partizanima“, nasuprot „britanskoj elastičnoj politici prema događajima u Jugoslaviji“. U Bariju je 1944. godine došao u otvoreni sukob sa vojnim predstavnicima Velike Britanije.
Posle rata
urediŽivanu Kneževiću je suđeno u odsustvu za izdaju na Beogradskom procesu protiv Dragoljuba Mihailovića i još nekoliko četničkih i drugih kvislinških vođa. Osuđen je na 20 godina robije, gubitak političkih i pojedinih građanskih prava u trajanju od deset godina, konfiskaciju celokupne imovine i na gubitak državljanstva.
Posle rata je nastavio službu u Ministarstvu odbrane SAD kao civilno lice. Penzionisan je po sili zakona 1976. godine, ali mu je služba produžavana dva puta do 31. marta 1978. Bio je veliki pobornik Draže Mihailovića i Ravnogorskog pokreta u emigraciji i sa svojim bratom Radojem je bio saradnik u nekoliko značajnijih listova. Umro je 1984. godine i sahranjen je uz prisustvo porodice i velikog broja prijatelja na srpskom groblju u Libertivilu.
Rehabilitovan je 2009. godine.[7]
Bibliografija
urediIstakao se kao dobar pisac.
- 1979. izdao je samostalno knjigu „27. mart 1941.“
- Takođe, napisao je sa svojim bratom knjigu: „Sloboda ili Smrt“.
Odlikovanja
urediDomaća odlikovanja
uredi- Orden belog orla sa mačevima IV reda
- Orden Karađorđeve zvezde sa mačevima IV reda
Inostrana odlikovanja
uredi- Orden Francuskog Ratnog krsta (Croix de Guere)
- Orden Legion of Merit (Lente časti)
Reference
uredi- ^ Tomasevich 1975, str. 271.
- ^ Tomasevich 1975, str. 272.
- ^ Tomasevich 1975, str. 273.
- ^ Tomasevich 1975, str. 289–290.
- ^ Petranović 1992, str. 403.
- ^ Tomasevich 1975, str. 308.
- ^ Kovačević, Nada (21. 1. 2009). „Rehabilitovan jedan od organizatora puča 27. marta 1941. godine”. politika.rs.
Literatura
uredi- Tomasevich, Jozo (1975). War and Revolution in Yugoslavia, 1941–1945: The Chetniks. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-0857-9.
- Milovanović, Nikola (1983a). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Izdaja. I. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 24. 04. 2013.
- Milovanović, Nikola (1983b). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Poraz. II. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 24. 04. 2013.
- Milovanović, Nikola (1983c). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Rasulo. III. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 24. 04. 2013.
- Milovanović, Nikola (1983d). Kontrarevolucionarni pokret Draže Mihailovića: Slom. IV. Beograd: Slovo ljubve. Arhivirano iz originala 23. 04. 2013. g. Pristupljeno 24. 04. 2013.
- Petranović, Branko (1992). Srbija u Drugom svetskom ratu 1939—1945. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
Spoljašnje veze
uredi- Internet prezentacija Živana L. Kneževića Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. februar 2014)
