Istorijski roman

Istorijski roman (engl. Historical romance), podvrsta romana koja se pojavila početkom 19. veka, koja prikazuje izmišljene likove i zaplete u određenom istorijskom periodu, ili u okviru istorijskih događaja. Neki istorijski romani bave se sudbinom istorijskih ličnosti, ali najčešće su glavni junaci i zaplet romana izmišljeni. Iako se u njima pojavljuju istorijske ličnosti i događaji, oni su najčešće u sporednoj ulozi, kao pozadina izmišljene priče.

Ilustracija iz romana Legenda o Montrozu Valtera Skota iz 1872. godine. Na slici je prikazan ljubavni trougao koji čini glavnu temu romana: služavka Anota Lil sedi sa harfom, mladi lord Mentit stoji iza nje, a njen gospodar Alen Makolej sedi na stolici pored.

Karakteristike

Roman se kao književna vrsta pojavio u Francuskoj još u 13. veku (Roman o kralju Arturu, Roman o Tristanu i Izoldi, Roman o Troji) i od početka je predstavljao veoma otvorenu književnu formu, u kojoj su se istorija, mitologija i izmišljeni događaji i likovi spobodno i proizvoljno mešali, tako da je romana sa istorijskom tematikom bilo od samog početka. Tvorac istorijskog romana u užem smislu bio je škotski književnik Valter Skot (1771-1832), koji je u svojim romanima (Ajvanho, Legenda o Montrozu, An Gajerštajn), koji su postigli veliki uspeh kod evropske čitalačke publike početkom 19. veka, opisivao izmišljene junake i romantične zaplete (najčešće nesrećno razdvojenih ljubavnika) u pozadini poznatih istorijskih događaja i u interakciji sa istorijskim ličnostima, koje su ipak igrale samo epizodne uloge.

Rani istorijski roman, kao i raniji srednjovekovni romani, usredsređen je na fabulu i radnja je osnovna komponenta njegove strukture. Fabula obično počinje prvim susretom dvoje mladih i njihovom ljubavlju na prvi pogled, zatim dolazi do njihovog razdvajanja iz različitih razloga (zbog neslaganja porodice kada su u pitanju klasne, etničke ili verske razlike, zbog nesretnog sticaja okolnosti kao što je brodolom, otmica, pad u ropstvo i slično), da bi na kraju došlo do njihovog sjedinjavanja koje se može završiti sretno, brakom, ali i tragično, smrću. Ta fabularna shema ponavljala se u mnogim istorijskim, kao i gotskim romanima, pošto su čitaoce zanimale uzbudljive avanture, potresne situacije, čudesni i tajanstveni događaji. U tom smislu, likovi su bili oslikani površno i crno-belo.

Tako roman Ajvanho opisuje doživljaje istoimenog junaka u Engleskoj krajem 12. veka, u pozadini građanskog rata između pristalica kralja Ričarda Lavljeg Srca i Jovana bez Zemlje (1190-1199). Kralj Ričard i kralj Jovan pojavljuju se kao epizodni likovi u romanu, ali glavni junaci su izmišljeni mladi vitez Vilfred od Ajvanha, hramovnik Brajan de Boa Gilber i mlada Jevrejka Rebeka, a njihov ljubavni trougao je centralna tema priče. Roman Legenda o Montrozu dešava se tokom Engleskog građanskog rata (1642-1649) i opisuje građanski rat u Škotskoj tog vremena, ali glavna priča je ljubavni trougao između mladih plemića Alana Makoleja i lorda Mentita i služavke Anote Lil, za koju se na kraju ispostavi da je plemenitog porekla. Roman An Gajerštajn dešava se u Švajcarskoj tokom Burgundskih ratova (1474-1479), koji su pozadina radnje, ali glavna tema romana je ljubav istoimene junakinje prema mladom plemiću iz Engleske, koji je zbog Ratova ruža izbegao u Švajcarsku.

Pored romana Valtera Skota, tog tipa su i Grof Monte Kristo od Aleksandra Dime, Notr Dam Viktora Igoa i Kvo Vadis Henrika Sjenkjeviča. Sa druge strane, neki istorijski romani poklanjali su više pažnje razvoju likova i tačnom prikazivanju istorijskih ličnosti i istorijskih događaja. Tu se mogu ubrojati Rat i mir Lava Tolstoja i Seljačka buna Avgusta Šenoe. U srpskoj književnosti istorijske romane pisali su Janko Veselinović (Hajduk Stanko), Dušan Baranin (Hajduk Veljko), Slavomir Nastasijević (Vitezi kneza Lazara) i Dobrilo Nenadić (Dorotej).