Kamila
Kamila (Camelus) je rod papkara koji obuhvata dve savremene vrste. Rod naseljava pustinjska i polupustinjska područja Afrike i Azije, a prenesen je i u Australiju. Ona je jedna od najstarijih čovekovih pomoćnika i ljudi u Egiptu je koriste već više od 3.000 godina.
| Kamila | |
|---|---|
| |
| dvogrba kamila, Camelus bactrianus | |
| |
| jednogrba kamila, Camelus dromedarius | |
Naučna klasifikacija 
| |
| Domen: | Eukaryota |
| Carstvo: | Animalia |
| Tip: | Chordata |
| Klasa: | Mammalia |
| Red: | Artiodactyla |
| Porodica: | Camelidae |
| Pleme: | Camelini |
| Rod: | Camelus Linnaeus, 1758 |
| Vrste | |
| |
| Sinonimi | |
Poput lama, koje pripadaju istoj porodici, razlikuju se od ostalih papkara po tome što se oslanjaju na poslednji i pretposlednji članak prsta.[3] Drugi i peti prst su im tokom evolucije potpuno iščezli. Zubi su im selenodontni. Imaju očnjake u gornjoj vilici, a broj sekutića je smanjen, imaju ih samo po jedan sa svake strane.[4] Nemaju treći želudac (omasum), čime se razlikuju od pravih preživara.[3] Želudac im je inače višekomorni i u naborima sluzokože želuca zadržavaju vodu. Zato kamile mogu dugo, i do 8 dana, da izdrže bez nje. Takođe, dugo mogu da izdrže i bez hrane jer su im u grbama smeštene masne rezerve.[4] Dugo vremena nije bilo poznato da li osim domestifikovanih postoje i divlje vrste. Pronašao ih je ruski istraživač Prževalski u pustinji Gobi.[3]
Grba jedne kamile predstavlja pravo skladište masnoća, koje potom služi za ishranu njenog tela za vreme dok je na putovanju. Danima pre polaska na duži put kamila samo jede i pije, a ona može toliko pojesti da joj na leđima naraste grba masti teška i do pedesetak kilograma. Pored grbe, kamila ima torbe u obliku flaša smeštene poput obloge na zidovima stomaka, što je pravi rezervoar za vodu. Tako snabdevena osnovnim zalihama može da prevaljuje velike razdaljine, pa putuje do nekoliko dana preko pustinje od jednog do drugog izvora vode, a da je ne pije i da još duže izdrži prehranjujući se isključivo masnoćama nakupljenim u njenoj grbi. Zbog toga na kraju tih dugih putovanja kamilina grba izgubi prvobitni izgled i splasne kao izgužvana lopta. Tada će kamili biti potreban duži odmor da povrati izgubljenu snagu.
Vrste uredi
Tri preživele vrste kamila su dromedar, ili jednogrba kamila (C. dromedarius), koja naseljava Srednji istok i Rog Afrike; baktrijan, ili dvogrba kamila (C. bactrianus), koja naseljava centralnu Aziju; i kritično ugrožena divlja baktrijanska kamila (C. ferus) koja ima ograničenu populaciju u udaljenim područjima severozapadne Kine i Mongolije. Baktrijanske kamile su dobile svoje ime po istorijskom baktrijskom regionu centralne Azije (Yam & Khomeiri, 2015).[5] Dodatno jedna druga vrsta kamila[6] iz zasebnog roda Camelops, C. hesternus[7] je živela u zapadnoj Severnoj Americi i izumrla je kad su ljudi došli na kontinent na kraju pleistocena. Dromedarne i baktrijske kamile su bile domestifikovane; one pružaju mleko, meso, dlaku za tekstil i robu kao što su vreće, i one su radne životinje koje se koriste za transport i prenos tereta.
Osobine uredi
Uopšteno uredi
Od srodnica u Americi, kamile starog sveta razlikuju se već na prvi pogled svojim grbama i veličinom. Telo im može biti dugo od 225 do 345 cm, visina u ramenima kreću se od 180 pa do 230 cm, a mogu doseći težinu od 300 pa do 700 kilograma. Rep im je, s dužinom od 35 do 55 cm relativno kratak. Boja njihovog krzna kreće se od tamnosmeđe do vrlo svetlosmeđe i peščanosive. Dok dromedari imaju relativno kratku dlaku, krzno bakrtijskih kamila je, naročito zimi, vrlo dugo. U proleće dolazi do nagle promene krzna, pa u to vreme ove životinje izgledaju raščupano.
Suprotno većini drugih parnoprstaša koji se oslanjaju na vrhove prstiju „obučene” u kopito, kamile dodiruju tlo predzadnjim i zadnjim člancima prstiju. Nemaju kopita nego samo savijene nokte koji štite samo prednji rub stopala. Prsti se oslanjaju na elastične „jastučiće” od vezivnog tkiva koji stvaraju široko žuljevito stopalo. Po dva prsta (treći i četvrti) čine središnju os, dok su ostali prsti potpuno zakržljali. Pored toga, kamile se kreću naizmenično podižući levi odnosno desni par noge istovremeno, zbog čega se u hodu izraženo ljuljaju.
Životinje imaju dugačak vrat i izduženu, relativno malu glavu. Gornja usna im je rascepljena, a radi zaštite od oluje oči imaju dvostruki red dugih trepavica i obrva, a nosnice su dva proreza koje u peščanoj oluji mogu zatvoriti. Želudac im, kao kod svih kamila, ima više odeljaka što olakšava varenje biljne hrane.
Čuvanje hrane i vode uredi
Kako bi mogle prelaziti znatne prostore bez vode i hrane, kamile su bile prisiljene da razviju načine za skladištenje rezervi vode i hrane. U grbama čuvaju masti čije korištenje omogućuje životinjama, da izdrže do 30 dana bez hrane. Zalihu vode, koja se kreće oko 100 i 150 litara i dovoljna je da životinja izdrži 2 nedelje bez pića, čuvaju u svom želudačnom sistemu. Kod popunjavanja zalihe vode, kamile starog sveta pokazuju zapanjujuću sposobnost da u roku od 10 minuta mogu popiti i „spremiti” više od 100 litara.
Telesna temperatura uredi
Kao i druge toplokrvne životinje, i kamile starog sveta sprečavaju eventualno pregrejavanje tela putem isparavana vode. Kako bi pri tome neizbežan gubitak vode smanjile na najmanju moguću meru, ove kamile su, kao prilagođavanje na svoju okolinu, razvile dodatne osobine. Tu spada pre svega svojstvo koje je neobično za toplokrvne životinje, sposobnost da do određene mere promene vlastitu telesnu temperaturu. Kamila može noću, bez isparavanja vode, da toplotnu energiju prenese direktno na hladni noćni vazduh i tako sniziti telesnu temperaturu na 34 °C. Tokom dana, temperatura joj se penje na 41 °C što za životinju od 500 kg čini količinu toplote od oko 12.000 kJ (oko 3.000 kcal). Za odvod iste količine toplote isparavanjem vode, teoretski bi životinja trebalo da potroši oko 5 litara, mada bi u stvarnosti bila potrošena veća količina od teoretski predviđene. Ovu naročitu sposobnost reguliranja telesne temperature kamila koristi samo u slučaju nedovoljne raspoložive količine vode. Ako ima dovoljno vode, kamila održava stalnu telesnu temperaturu.
I krzno pomaže kamilama u štednji vode. Snažno dnevno sunčevo zračenje većim delom apsorbuje spoljni sloj krzna i zagreva se. Pri tome se spoljni sloj zagreje na temperaturu koja je viša od temperature okolnog vazduha, pa deo toplotne energije može preći na okolni vazduh. Ostatak toplotne energije zbog toplotne izolacije donjih delova krzna samo polagano može da dopire do tela kamile. Ako sunčevo zračenje dolazi direktno na kožu životinje, mora se snažnije hladiti kako bi zadržala podnošljiviju temperaturu. Zbog toga, ošišane kamile troše oko 50% više vode na znojenje od neošišanih.
Kamile su razvile još jedan mehanizam za minimiziranje potrošnje vode. Urin kamila je vrlo koncentrisan, a u završnom delu debelog creva izvlači se voda iz izmeta do mere, da se izmet praktično može odmah, bez dodatnog sušenja, koristiti kao gorivo.
Ove neobične osobine kamila navele su ljude i na pretpostavke, da one raspolažu i drugim osobinama, kao da se hlade izdahnutim vazduhom ili da se eritrociti kamila mogu povećati 200 puta radi skladištenja vode. To nije tačno. Pored toga, verovalo se, da se eritrociti kamila, koji imaju ovalni oblik, mogu rastegnuti za oko 200 do 250° svoje veličine. Ni to nije tačno. Ovakav oblik eritrocita samo omogućuje lakšu cirkulaciju krvi u specifičnim uslovima.
Rasprostranjenost uredi
U svom pripitomljenom obliku, ove dve vrste životinja žive danas u velikim delovima Afrike i Azije. Dromedari žive u Severnoj Africi (do oko 1° južne širine), na Arabijskom poluostrvu i u srednjoj Aziji. U 19. veku ljudi su ih doveli u Australiju gde su se dobro prilagodile i danas tamo u divljini živi populacija od najmanje 50.000 jedinki. Dvogrbe kamile rasprostranjene su od Male Azije pa do Mandžurije.
Dromedari su u svom izvornom divljem obliku izumrli verovatno pre oko 2000 godina. Poreklo vode verovatno s juga Arabijskog poluostrva, ali još nije razjašnjeno da li je postojao zajednički predak obe vrste kamila. Divlje dvogrbe kamile danas žive još u Kini i Mongoliji gde u tri odvojene populacije živi ukupno još samo oko 950 jedinki.
Ukupan broj jedinki kamila starog sveta danas je oko 19 miliona, od toga 14,5 miliona u Africi, samo u Somaliji 7, a u Sudanu 3,3 miliona.[8]
Način života uredi
Za razliku od južnoameričkih srodnika, obe vrste kamila starog sveta nastanjuju najsušnija područja Zemlje. One su heroji preživljavanja u pustinjama u kojima vrlo retko veliki sisari mogu da prežive. Ove životinje razvile su niz prilagođavanja toj negostoljubivoj okolini.
One su dnevne životinje i u divljini uglavnom žive u manjim haremskim grupama sastavljenim od jednog mužjaka, nekoliko ženki i njihovog zajedničkog potomstva. Mlade mužjake oteraju iz ovakvih grupa na pragu polne zrelosti, pa oni tada stvaraju grupe samaca. Oko položaja muškog vođe haremske grupe može doći do vrlo ogorčenih borbi dva mužjaka.
Hrana uredi
Kamile su biljojedi koji se hrane pretežno travama. Mogu za hranu koristiti i bodljikavo bilje, kao i bilje s visokim sadržajem soli. U situaciji krajnje nužde jedu i kosti, kože ili meso kao i šator, sandale ili peškir svog vlasnika.
Razmnožavanje uredi
Nakon relativno duge gestacije od 360 pa do 440 dana ženka koti u pravilu samo jedno mladunče. Mladunci su potrkušci i u najkraćem roku mogu samostalno da hodaju. Sa sisanjem prestaju nakon godinu dana, a nakon dve do tri godine su polno zreli. Mogu doživjeti 40 do 50 godina.
Jednogrbe i dvogrbe kamile se, kao i južnoameričke, mogu pariti međusobno, a potomci su im plodni. Ovakvi mladunci se nazivaju tulus ili buktus. Veći su od oba roditelja i imaju ili jednu izduženu grbu, ili jednu veću i jednu manju grbu.
Veštačkim osemenjivanjem dokazano je, da je moguće i ukrštanje s lamama.
Domestikacija uredi
Kamile imaju niz osobina koje ih čine vrlo zanimljivim ljudima iz pustinjskih područja. Zbog toga nije neobično, da su ih ljudi počeli pripitomljavati već u 3. milenijumu p. n. e. (pre više od 5.500 godina) i od tada ih koristite kao domaće životinje. U Emiratima je dokazano korištenje kamila još oko 2600. p. n. e. Korištene su kao „pustinjske lađe”, na njima se jahalo i prenosile su teret u sušnim područjima. Pored toga, korištene su za dobijanje mesa, masti, mleka, vune i kože. Korišten je čak i njihov izmet. U sirovinama siromašnim područjima, i danas se koristi kao gorivo. Tako su, zavisno o željenoj nameni životinje, uzgajene različite vrste. Poznate su tri vrste dvogrbih kamila: astrahanska, burjat-mongolska i klasična dvogrba kamila. Jednogrbe kamile su uzgojene u bezbroj vrsta. Zbog toga, one su rasprostranjene u gotovo svim pustinjskim područjima na Zemlji, naseljene su čak i u Australiju.
Raspodela i brojno stanje uredi
Oko 14 miliona kamila je živelo 2010. godine, pri čemu su 90% bile dromedari.[9] Dromedari koji žive u današnje vreme su domestikovane životinje (oni uglavnom obitavaju na Rogu Afrike, Sahelu, Magrebu, Srednjem istoku i južnoj Aziji). Sam region Roga ima najveću koncentraciju kamila na svetu,[10] gde dromedari sačinjavaju važan deo lokalnog nomadskog života. Oni pružaju nomadskim ljudima u Somaliji (koja ima najveće stado kamila na svetu)[11] i Etiopije mleko, hranu, i prevoz.[12][13][14][15]
Baktrijska kamila je bila 2010. godine redukovana do procenjenih 1,4 miliona životinja, većina kojih je domestikovana.[9][16][17] Jedine istinski divlje kamile su divlje baktrijske kamile, kojih ima oko 1.400, i koje naseljavaju pustinje Gobi i Takla Makan u Kini i Mongoliji.[18][19]
Najveća populacija divljih kamila živi u Australiji. Procenjuje se da ima oko 700.000 divljih dromedarnih kamila u centralnim delovima Australije, koje su potomci onih koje su uvedene kao metod transporta u 19. i ranom 20. veku.[9][20][21] Ova populacija raste sa stopom od oko 8% godišnje.[22] Predstavnici australijske vlade su uklonili više od 100.000 životinja delom zato što kamile previše koriste ograničene resurse potrebne farmerima ovaca.[23]
Mala populacija uvezenih kamila, dromedara i baktrijana, luta kroz jugozapadne Sjedinjene Države nakon što su uvezene u 19. veku kao deo eksperimenta korpusa kamila SAD. Kad je projekat završen, one su korištene kao vučne životinje u rudnicima. Deo njih je pobegao, a deo je pušten. Dvadeset pet kamila iz SAD je kupljeno i uvezeno u Kanadu tokom Karibu zlatne groznice.[24]
Izvori uredi
- ^ „Camelus gigas”. ZipcodeZoo. BayScience Foundation, Inc. Arhivirano iz originala 08. 05. 2016. g. Pristupljeno 17. 04. 2016.
- ^ Falconer, Hugh (1868). Palæontological Memoirs and Notes of the Late Hugh Falconer: Fauna antiqua sivalensis. R. Hardwicke. str. 231.
- ^ a b v Markon E, Monđini M. 2000. Sve životinje sveta. IKP Evro, Beograd.
- ^ a b Kalezić M. 2000. god. Hordati (autorizovana skripta). Biološki fakultet: Beograd.
- ^ Ali Zarei Yam, Barat; Khomeiri, Morteza (26. 11. 2015). „Introduction to Camel origin, history, raising, characteristics, and wool, hair and skin: A Review” (PDF). Research Journal of Agriculture and Environmental Management. 4 (11): 496—508. Arhivirano iz originala (PDF) 14. 09. 2016. g. Pristupljeno 8. 12. 2016.
- ^ Heintzman, Peter D.; Zazula, Grant D.; Cahill, James A.; Reyes, Alberto V.; MacPhee, Ross D.E.; Shapiro, Beth (2. 06. 2015). „Genomic Data from Extinct North American Camelops Revise Camel Evolutionary History”. Molecular Biology and Evolution. 32 (9): 2433—2440. PMID 26037535. doi:10.1093/molbev/msv128. Pristupljeno 9. 04. 2017.
- ^ Baskin, Jon; Thomas, Ronny (1. 10. 2015). „A review of Camelops (Mammalia, Artiodactyla, Camelidae), a giant llama from the Middle and Late Pleistocene (Irvingtonian and Rancholabrean) of North America”. Historical Biology. 28 (1–2): 120—127. doi:10.1080/08912963.2015.1020800. Pristupljeno 9. 04. 2017.
- ^ FAOSTAT 2005. podaci FAO
- ^ a b v Dolby, Karen (2010). You Must Remember This: Easy Tricks & Proven Tips to Never Forget Anything, Ever Again. Random House Digital, Inc. str. 170. ISBN 9780307716255.
- ^ Bernstein 2009, str. 56
- ^ Mukasa-Mugerwa, E. (1981). The Camel (Camelus Dromedarius): A Bibliographical Review. International Livestock Centre for Africa Monograph. 5. Ethiopia: International Livestock Centre for Africa. str. 1, 3,20—21,65,67—68.
- ^ „Camel Milk”. Milk & Dairy Products. FAO's Animal Production and Health Division. 25. 09. 2012. Arhivirano iz originala 01. 11. 2012. g. Pristupljeno 6. 12. 2012.
- ^ Abokor 1987, str. 7, 10–11
- ^ „Drought threatening Somali nomads, UN humanitarian office says”. UN News Centre. 2003. Pristupljeno 7. 12. 2012. „A four-year drought is threatening the lives of Somali nomads, and those of the camel herds on which they depend for transportation and milk”
- ^ Farah, K. O.; Nyariki, D. M.; Ngugi, R. K.; Noor, I. M.; Guliye, A. Y. (2004). „The Somali and the Camel: Ecology, Management and Economics”. Anthropologist. 6 (1): 45—55. „Somali pastoralists are a camel community...There is no other community in the world where the camel plays such a pivotal role in the local economy and culture as in the Somali community. According to the UN Food and Agriculture Organization (FAO, 1979) estimates, there are approximately 15 million dromedary camels in the world” Plain text version. Arhivirano na sajtu Wayback Machine (2. januar 2013)
- ^ Fedewa, Jennifer L. (2000). „Camelus bactrianus”. Animal Diversity Web. University of Michigan Museum of Zoology. Pristupljeno 4. 12. 2012.
- ^ „Bactrian Camel” (PDF). Denver Zoo. Arhivirano iz originala (PDF) 12. 05. 2013. g. Pristupljeno 7. 12. 2012.
- ^ „Bactrian Camel: Camelus bactrianus”. National Geographic. Arhivirano iz originala 07. 02. 2010. g. Pristupljeno 28. 11. 2012.
- ^ Hare, J. „Camelus ferus”. IUCN Redlist. International Union for Conservation of Nature and Natural Resources. Pristupljeno 7. 12. 2012.
- ^ Webster, George (9. 02. 2010). „Dubai diners flock to eat new 'camel burger'”. CNN World. CNN. Pristupljeno 7. 12. 2012.
- ^ Saalfeld, W.K.; Edwards, GP (2008). „Ecology of feral camels in Australia”. Managing the impacts of feral camels in Australia: a new way of doing business (PDF). Alice Springs: Desert Knowledge Cooperative Research Centre. ISBN 978-1-74158-094-5. ISSN 1832-6684. Arhivirano iz originala (DKCRC Report 47) 29. 03. 2012. g. Pristupljeno 14. 09. 2017.
- ^ Pople, A. R.; McLeod, S. R. (2010). „Demography of feral camels in central Australia and its relevance to population control”. The Rangeland Journal. 32: 11. doi:10.1071/RJ09053.
- ^ Tsai, Vivian (2012). „Australia Culls 100,000 Feral Camels To Limit Environmental Damage, Many More Will Be Killed”. U.S. Edition. International Business Times. Arhivirano iz originala 11. 10. 2012. g. Pristupljeno 1. 11. 2012.
- ^ Mantz, John (2006). „Camels in the Cariboo”. Ur.: Basque, Garnet. Frontier Days in British Columbia. Heritage House Publishing Co. str. 51—54. ISBN 9781894384018.
Literatura uredi
- Abokor, Axmed Cali (1987). The Camel in Somali Oral Tradition. Nordic Africa Institute. str. 7,10—11. ISBN 9789171062697.
- Bernstein, William J. (2009). A Splendid Exchange: How Trade Shaped the World. Grove Press. str. 56. ISBN 9780802144164.
- Falconer, Hugh (1868). Palæontological Memoirs and Notes of the Late Hugh Falconer: Fauna antiqua sivalensis. R. Hardwicke. str. 231.
- Ramet, J. P. (2011). The technology of making cheese from camel milk (Camelus dromedarius). FAO Animal Production and Health Paper. Rome: Food and Agriculture Organization of the United Nations. ISBN 978-92-5-103154-4. ISSN 0254-6019. OCLC 476039542. Pristupljeno 6. 12. 2012.
- Vannithone, S.; Davidson, A. (1999). „Camel”. The Oxford companion to food. Oxford Oxfordshire: Oxford University Press. str. 127. ISBN 978-0-19-211579-9.
- Camels and Camel Milk. Report Issued by FAO, United Nations. (1982)
- Wilson, R.T. (1984). The camel. New York: Longman. ISBN 978-0-582-77512-1.
- Yagil, R. (1982). Camels and Camel Milk. FAO Animal Production and Health Paper. 26. Rome: Food And Agriculture Organization Of The United Nations. ISBN 978-92-5-101169-0. ISSN 0254-6019.
- Gilchrist, W. (1851). A Practical Treatise on the Treatment of the Diseases of the Elephant, Camel & Horned Cattle: with instructions for improving their efficiency; also, a description of the medicines used in the treatment of their diseases; and a general outline of their anatomy'. Calcutta: Military Orphan Press.
Spoljašnje veze uredi
