Kiril Pejčinović
Kiril Pejčinović (Tearce, 1771 — Lešok, 25. mart 1845) bio je srpski pravoslavni monah i pisac.[1]
Biografija uredi
Kiril Pejčinović (ispravnije je Ćiril[2]) rođen je u selu Tearce kod Tetova, 1771. godine, u srpskoj porodici,[3] koja je pripadala rodu Dojčinoi čije su krsne slave Alimpije Stolnik i Đurđevdan.[4] Svetovno ime nije poznato, već samo njegovo monaško ime Kiril. Obrazovanje je stekao u manastirskim školama, prvo u manastiru Sveti Jovan Bigorski kod Debra (kod učitelja Jova), a zatim i u manastiru Hilandaru[1] gde se zamonašio, zajedno sa ocem i stricem.[5] Po povratku iz Hilandara postaje jeromonah i iguman u Kičevskom manastiru Sveta Bogorodica Prečista. U tom manastiru radi kao učitelj po tzv. manastirskoj metodi, na prostom narodnom jeziku.
Od 1801. do 1817. godine, bio je iguman u Markovom manastiru kraj Skoplja. U Markovom manastiru je popularizovao službu na srpskom jeziku, što skopskom vladiki, koji je bio Grk, nije odgovaralo. Zbog toga biva proteran i nanovo odlazi u Hilandar po savete oca, strica i drugih monaha šta mu valja činiti. Nakon toga, 1818. godine odlazi u manastir Lešak, iz vremena Nemanjića, nedaleko od svog rodnog sela, gde ga kao iguman obnavlja, oslikava i izgrađuje konake, biblioteku i školu, tako da manastir postaje centar prosvetiteljstva ovog dela Stare Srbije.[1] Srpski autori ga zbog njegovog rada i stremljenja nazivaju "Dositej Južne Srbije".[6]
Srbina Kirila, Makedonci svojataju i smatraju za jednog od rodonačelnika makedonske književnosti. Iako crkveno lice, on piše na narodnom jeziku, a njegova dela predstavljaju veran prikaz ekonomskog i duhovnog života srpskog stanovništva na ovom prostoru, s početka 19. veka. Prosvetni rad Kirila Pejčinovića zasniva se na sakupljanju starih knjiga i rukopisa, osnivanju škole i unapređenju rada štamparije Teodosija Sinaitskog. Kiril se trudio da opismeni što više ljudi, pa je često putovao i donosio knjige koje je usput prikupljao, jer je smatrao „da ne e pismo sve bi se zaboravilo, i Bog dali ima ili nema ne bi se znaelo". Pored obrazovanja, trudio se da narod okuraži u teškim vremenima pod turskom vlašću „da živimo kao braća, jedan za drugog da se molimo i jedan drugog da žalimo, jedan drugome da pomažemo, jedan drugome teret da nosimo".
Pejčinović je napisao tri knjige. Prvu knjigu "Ogledalo" (1816. godine) štampao je u Budimu[1], i ona u osnovi predstavlja priručnik za sveštenike. Tu knjižicu iako napisana, kako piše na njenim koricama - na prostom i neknjiževnom bugarskom jeziku donje Mezije, objavljena je trudom i troškom srpskog sveštenika Koste Stošića iz Prizrena. Drugo delo "Utešenie grešnim" za koje se kaže da je samo "privedeno na prost jezik", sastavljeno je od molitvi i beseda. Kiril je tražio, 1833. godine, novčanu pomoć u Srbiji, od kneza Miloša, potrebnu za štampanje ove knjige, jer je želeo da je štampa u Kragujevcu. Mada je Miloš podržao Pejčinovića, pomoć je izostala, jer je crkvena cenzura smatrala da sadrži previše turcizama i narodnog govora, tako da je knjiga štampana tek 1840. godine kod hadži pop Teodosija Sinaitskog u Solunu.[1] Treća knjiga "Žitije kneza Lazara" posvećena ktitoru manastira Sv. caru Lazaru - kosovskom mučeniku, u kojem je autor živeo i umro, je ostala u rukopisu, te kasnije posthumno objavljena.[1]
Kirila danas svojim prosvetiteljem smatraju pored Makedonaca, i Bugari, mada je jezik kojim je pisao podjednako daleko od srpskog, koliko i od makedonskog i bugarskog. On u predgovoru svoje prve knjige navodi da je pisana na neknjiževnom bugarskom jeziku, a s obzirom da je u to vreme u Severnoj Makedoniji i na jugu Srbije, bio dominantan uticaj Bugara, to je razumljivo. Bugarski argument kada je reč o nacionalnom svojatanju, je i podrška "njihovog" štampara arhimandrita hadži Teodosija iz Dojrana, koji je poznat po forsiranju "slavjanstva". Takođe, u Srbiji se još uvek pisalo crkveno-slovenskim jezikom, koji Kiril, kako sam kaže, nije najbolje znao. Jezik kojim je pisao ne upućuje na njegovu nacionalnu pripadnost, već je to jezik njegovog rodnog kraja. Ćiril (srpska varijanta njegovog imena) je u najvećoj meri orijentisan na Srbe, koji mu pomažu kao "svom". Selo Tearce u kom je rođen, smešteno je u podnožju Šar-planine, odvajkada srpskom prostoru. Odlazak u srpski Hilandar, a ne u neki bugarski manastir, svedoči o njegovoj pripadnosti. Prvu knjigu štampao je u Budimu, troškom srpskog sveštenika, a želja da drugu knjigu štampa u Kragujevcu, ukazuje na njegove srpske korene. Na kraju, prepoznatljivo srpsko prezime koje se završava sa slovom "ć" - takođe nedvosmisleno upućuje na njegov rod. Dr. Milivoj Pavlović u analizi iz 1940. tvrdi da su najvažnije crte tetovskog govora u vreme pisanja knjige bili glasovi "ć" i "đ" kao "integralna osobina srpske jezičke oblasti".[7]
Kiril Pejčinović je umro 12. marta 1845. godine i sahranjen je u porti manastira Lešak. Mermerni spomenik sa krstom, na kojem je uklesan tekst koji on za života sastavio, uništili su pobunjeni Albanci.
Reference uredi
- ^ a b v g d đ Milisavac, Živan, ur. (1984). Jugoslovenski književni leksikon (2. izd.). Novi Sad: Matica srpska. str. 611.
- ^ Jovan Trifunoski: "Makedoniziranje Južne Srbije", Beograd 1995.
- ^ "Velika Srbija", Solun, 4. april 1918.
- ^ Trifunoski, Jovan (1976). Polog: antropogeografska proučavanja. Beograd. str. 322.
- ^ "Nova iskra", Beograd, maj 1906.
- ^ dr Jovan Hadži Vasiljević: "Prosvetne i političke prilike u južnim srpskim oblastima 19. veka", Beograd 1928.
- ^ "Politika", 26. dec. 1940
Literatura uredi
- ["Nova iskra" - ilustrovani list, Beograd, maj 1906/ Sv. Tomić: "Iz Stare Srbije" - Skoplje - Tetovo - Gostivar - Mavrovo, strana 12/ www.unilib.rs/istorijskenovine/]
- ["Velika Srbija", Solun, 4. april 1918. strana 1-2/ Ć: "Bugarski - "Maćedonski protest", XI/ www.unilib.rs/istorijskenovine/]
- ["Vreme", Beograd, 23. april 1932/ strana 1/ Todor Manević: "Tetovo - 'plemićko gnezdo'- nekadašnjih poloških paša"/ www.inilib/istorijske novine/]
- ["Vreme", Beograd, 2. januar 1936/ strana 9/ B. Josifović: "Manastir Lešak u podnožju Šar - planine"/ www.unilib/istorijskenovine/]
