Klementinum (Prag)

Klementinum (češ. Klementinum) je, pored Praškog hrada, najveći kompleks istorijskih zgrada u Pragu i jedan od najvećih građevinskih kompleksa u Evropi. Izgrađen je na površini od 2 hektara kao akademija, visokoškolski centar koji su osnovali jezuiti 1556. godine. Kao obrazovni centar ima dugu i bogatu istoriju i do danas je važno mesto kulture i znanja. Kompleks je deo praškog Starog grada. Nalazi se pored Karlovog mosta, u istorijskom centru Praga.

Klementinum - panorama

Klementinum ima status spomenika kulture od nacionalnog značaja. U okviru kompleksa danas se nalazi Nacionalna biblioteka Češke Republike.

Ime

Manastir sv. Klimenta

Ime Klementinum kompleks je dobio po manastiru Svetog Klimenta u Starom gradu (češ. Staré Město), koji je bio prvo boravište jezuita po dolasku u Prag.

Lokacija

Veliki kompleks Klementinum nalazi se pored Karlovog mosta, u istorijskom centru Praga.

Istorija

Crkva svetog spasa

Klementinum je bio akademija koji su osnovali jezuiti 1556. godine. Jezuiti su u Prag došli na poziv cara Ferdinanda I, kako bi mu pomogli u njegovim kontrareformacijskim naporima. Po dolasku su se nastanili u nekadašnjem dominikanskom manastiru Svetog Klimenta u Starom gradu, pored Karlovog mosta. Ova mala crkva je kasnije dala ime celom kompleksu.

U periodu rekatolizacije, nakon poraza bohemskih imanja 1620. godine, došlo je do velikog građevinskog buma koji se nastavio do sredine 18. veka. Kompleks zgrada Klementinuma izgrađen je na velikom prostoru na kom su se do tada nalazile 32 kuće, sedam dvoraca, tri crkve, jedan manastir i nekoliko bašta. Prostire se na površini od 2 hektara i jedan je od najvećih građevinskih kompleksa u Evropi. U okviru njega su se nalazile tri crkve, dve kule, škole, fakultet, biblioteka, pozorište, opservatorija, sopstvena štamparija i nekoliko prostranih dvorišta. U početku se Jezuitska akademija takmičila sa Karlovim univerzitetom, da bi se posle 1622. godine, na inicijativu jezuita, ova dva univerziteta ujedinila.

Izradnja najstarijeg dela kompleksa započeta je 1653. godine, a ceo kompleks izgrađen je do 30-ih godina 18. veka. Dvadesetih godina 20. veka na jednom objektu dozidana su dva sprata za potrebe univerzitetske biblioteke. Sve adaptacije zgrade izvedene su sa velikom pažnjom, kako bi se ovaj redak istorijski ambijent očuvao i istovremeno prilagodio modernim sadržajima i potrebama korisnika.

U okviru projekta Prag 2000 – Evropska prestonica kulture rekonstruisani su i dostupni javnosti prostori Astronomske kule kao i barokne biblioteke.

Kompleks Klementinum ima status spomenika kulture od nacionalnog značaja.

Značajni objekti u Klementinumu

Italijanska kapela

Kapela ogledala

Jedno od dvorišta u Klementinumu

Astronomska kula

Jedan od 13 sunčanih satova

• Crkva svetog spasa (češ. Kostel Nejsvětějšího Salvátora) nekada je bila glavna jezuitska crkva u Češkoj. Njena izgradnja započela je 1578. godine na temeljima gotičke crkve Svetog Klimenta i gradila se postepeno do sredine 17. veka. Najstariji deo crkve je priprata i poprečni brod. Crkva je bogato ukrašena štukaturama i skulpturama. U crkvi se nalazi ranobarokna ispovedaonica ukrašena statuama Dvanaest apostola.
• Italijanska kapela, odnosno Kapela Uznesenja Bogorodice (češ. Kaple Nanebevzetí Panny Marie) nalazi se pored priprate Crkve Svetog spasa. Ovalnog je oblika, sagrađena između 1590. i 1597. godine. Kapela je izgrađena za potrebe Italijana nastanjenih u Pragu, što i objašnjava njen naziv Italijanska. Ulaz u kapelu nalazi se u Karlovoj ulici.
• Crkva svetog Klimenta (češ. Kostel Svatého Klimenta) nalazi se pored Italijanske kapele. Izgrađena je između 1711. i 1715. godine. Spoljašnjost ove barokne crkve je jednostavna, ali je enterijer izuzetan i smatra se jednim od najlepših baroknih enterijera u Pragu.
• Glavna kapija, koja vodi u prvo dvorište, nalazi se pored crkve Svetog Spasa. U ovom dvorištu nalazi se statua praškog studenta Jozefa Maksa iz 1847. godine, koja je podignuta u znak sećanja na studente koji su branili Prag od Šveđana 1847. godine. U drugom dvorištu se nalazi ulaz u sadašnji kompleks biblioteke. Ovo šarmantno dvorište poznato je i kao Vinsko dvorište u čijem se središtu nalazi ranobarokni kamen kao ostatak prvog vodovoda u Pragu koji su izgradili jezuiti.
• Letnja trpezarija (današnja radna soba) nalazi se u istočnom krilu i bogato je ukrašena štukaturom.
• Kapela ogledala nalazi se iza trpezarije. Ime je dobila zbog bogatih štukatura u koje su ugrađena ogledala, po čemu je i čuvena. Danas se u ovoj kapeli priređuju koncerti.
• Astronomska kula najviša je zgrada u Klementinumu. Visoka je 68 metra i do njenog vrha vodi strmo stepenište sa 172 stepenika. Na kupoli tornja uzdiže se olovna statua Atlasa koji drži globus. Nalazi se pored Kapele ogledala. Istorija kule je usko povezana sa univerzitetskim obrazovanjem u kojem su matematika i astronomija igrale važnu ulogu. Kula je opremljena astronomskim instrumentima, a astronomska i klimatska posmatranja i merenja započela su oko 1750. godine. Štampani radovi i rukopisi univerzitetskih astronoma odražavaju visok nivo nauke tog vremena. Godine 1928. astronomska posmatranja su premeštena u novu opservatoriju u Ondrejov, dok je klimatska služba ostala na kuli do početka Drugog svetskog rata. Od 1926. Klementinum obezbeđuje signal za emitovanje radio-stanice Radiožurnal. Sa vrha kule pruža se predivan pogled na istorijski centar Praga.

Na drugom spratu Astronomske kule nalazi se Sala Meridijan, jedinstvena prostorija koja se nekada koristila za određivanje podneva. Zbog zraka sunca koji dolazi kroz malu rupu u zidu cela prostorija funkcioniše kao Kamera opskura. Svetlost koja je padala na žicu razvučenu na podu određivala je podne, odnosno trenutak kada je sunce u zenitu. Tokom letnjeg solsticija snop svetlosti pada na južni kraj žice, a u zimskom solsticiju na severni. Od 1842. sa Klementinuma se najavljivalo podne mahanjem zastave, što je od 1891. bilo praćeno i topovskim pucnjem sa Hradčana. Poslednji signali podneva objavljeni su 1928. Replike signalnih zastava su danas izložene na vrhu kule. Na zidovima Sala Meridijan nalaze se originalni astronomski instrumenti, dva zidna kvadranta koji su korišćeni za merenje ugaone udaljenosti između nebeskih objekata i njihove visine iznad horizonta.

• Barokna biblioteka je najlepši prostor u Klementinumu. Izgrađena je 1722. godine. Enterijer je ukrašen freskama na temu nauke i umetnosti, a slika na kupoli simbolizuje Hram mudrosti. U ovoj biblioteci se čuva preko 20.000 tomova uglavnom strane bogoslovske literature, koja je u Klementinum dolazila od početka 17. veka do novijih vremena. Knjige koje se nalaze u biblioteci su u biblioteci još od vremena jezuita posebno su obeležene. Unutrašnjost barokne biblioteke ostala je netaknuta od 18. veka. Izvanredna je i zbirka geografskih i astronomskih globusa u centru biblioteke. To su uglavnom dela jezuita. Među globusima su i astronomski satovi.

Marija Terezija je 1777. godine biblioteku proglasila javnom i univerzitetskom bibliotekom. Njen direktor Karel Rafael Ungar je 1781. godine osnovao zbirku literature pisane na češkom jeziku pod nazivom Biblioteca Nationalis, čime je dao osnovu za nacionalnu biblioteku. Ova kolekcija se i danas nalazi u biblioteci pod istim imenom. Neke od knjiga iz Barokne biblioteke mogu se naći i javno dostupne na Gugl knjigama. Danas je Barokna biblioteka deo Nacionalna biblioteka Češke Republike.

• Na fasadama nekoliko objekata u Klementinumu nalaze se sunčani satovi i ima ih ukupno trinaest.

Galerija slika - enterijeri u Klementinumu

• 
  Kapela ogledala
• 
  Sala Meridijan
• 
  Barokna biblioteka
• 
  Crkva svetog spasa
• 
  Deo enterijera u kompleksu

Vidi još

• Istorija Češke
• Nacionalna biblioteka Češke Republike
• Višehradski kodeks

Spoljašnje veze

• „Prague – Clementinum: Brief History of Meteorological Measurements”. Czech Hydrometeorological Institute. Arhivirano iz originala 24. 4. 2008. g. Pristupljeno 21. 11. 2022. CS1 održavanje: Format datuma (veza)