Križari
Križari (Krstaši) je naziv za proustaške grupe koje su preostale nakon razbijanja vojnih snaga NDH, a koje su još neko vreme izolovano delovale od 1945. do 1950. godine. Na području Hercegovine, neke križarske grupe su nosile naziv Škripari. Imali su preko 2000 pripadnika,[1] a njihov vođa je bio Vjekoslav (Maks) Luburić. Iznenadnim napadima na slabije snage jugoslovenskih vlasti i diverzijama, na prostoru Hrvatske i Bosne i Hercegovine, pokušavali su da postignu rušenje Jugoslavije i obnovu NDH.
Križari u Hrvatskoj su bili mahom vojnici, podoficiri i oficiri poraženih Hrvatskih oružanih snaga NDH, većinom ustaše, a mnogo manje domobrani ili Hrvati pripadnici legionarskih jedinica Vermahta, ali i članovi ustaškog pokreta izvan vojnih jedinica. Nakon poraza i kraja Drugog svetskog rata organizovali su gerilske grupe. Na svojim kapama su nosili bele platnene krstiće, umesto nekadašnjeg ustaških i domobranskih oznaka.
Križari nisu bili verski pokret. Vera im je bila samo spoljno obeležje kojom su pozivali na borbu protiv „bezbožnih“ komunista. Izjednačavajući veru s nacijom i pozivanjem na pripadnost Katoličkoj crkvi isticali su svoje hrvatstvo. Nastupali su u ime Katoličke crkve koja ih je tajno podržavala, a javnosti govoreći suprotno (Biskup Josip Šarić i kardinal Alojzije Stepinac aktivno su učestvovali s emigracijom).[1] Jedna od osoba sa kojom je Stepinac kontaktirao bio je Erih Lisak, poslednji šef policije, koji se vratio u zemlju nakon što je pobegao sa Pavelićem. Lisak je 19. septembra stupio u kontakt sa Stepincem kako bi se raspitao o stanju u zemlji, ali je ubrzo uhapšen i izveden na sud, zajedno sa Stepincem, i osuđen je na smrt.[2]
Uprkos nazivu Križari, u toj gerilskoj vojsci bio je i velik broj muslimana; zapovednik Križara u okolini Sarajeva bio je Hasan Biber. Insistirali su na ustaškoj tezi da je partizanski pokret u stvari srpski pokret predvođen srpskim komunistima, dakle nevernicima i protivnicima Hrvatske. Činjenica da su i Hrvati masovno sudelovali u NOP-u u tome ih nije pokolebala.
Jedan od vođa Križara tokom 1945. bio je Vjekoslav (Maks) Luburić, bivši general Oružanih snaga NDH, a smatralo se i da je Rafael Boban, takođe nekadašnji visoki ustaški oficir, jedan od vođa. Aktivnosti križara bile su gotovo identične načinu borbe jugoslovenskih partizana tokom 1941: iznenadni napadi na male neprijateljske snage, uništavanje saobraćajnica i sredstava komunikacije, te politička promocija među narodom.
Komunistička vlast putem Ozne i Udbe nemilosrdno se obračunavala s križarima, jer su bili pretnja opstanku komunističke Jugoslavije.
Križari su za vreme svog terora ubili preko 2000 pripadnika Ozne i Udbe.[3]
Izvori uredi
- ^ a b Ličina, Tragom plave lisice
- ^ Tomasevich 2002, str. 560.
- ^ Hrvatski list
Literatura uredi
- Novak, Viktor (1948). Magnum Crimen: Pola vijeka klerikalizma u Hrvatskoj. Zagreb: Nakladni zavod Hrvatske.
- Dimić, Ljubodrag; Žutić, Nikola (1992). Rimokatolički klerikalizam u Kraljevini Jugoslaviji 1918-1941: Prilozi za istoriju. Beograd: Vojnoizdavački i novinski centar.
- Blum, Howard (1989). Wanted!: the search for Nazis in America. Simon & Schuster. str. 163. ISBN 978-0-671-67607-0.
- Zdenko Radelić, Križari - gerila u Hrvatskoj 1945—1950., Hrvatski institut za povijest, Zagreb, 2002.
- Tomasevich, Jozo (2002). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945: Occupation and Collaboration. Stanford: Stanford University Press. ISBN 978-0-8047-3615-2.
Spoljašnje veze uredi
- Križari, Hrvatski institut za istoriju
- Križari u župi Vid 1946. godine
- Križari na Papuku[mrtva veza] na sajtu „Hrvatski zatvorenik“
- Križari na Gospićkom području[mrtva veza]