Livonci
Livonci (rus. ливы, engl. Livonians, livon. līvlizt) su ugrofinski narod koji živi u oblasti Livoniji u severnoj Letoniji i južnoj Estoniji.[1]
 Zastava Livonaca | |
| Regioni sa značajnom populacijom | |
|---|---|
 Letonija | 250 (2011) |
 Rusija | 7 (2002) |
 Estonija | 22 (2011) |
| Jezici | |
| letonski, livonski | |
| Religija | |
| luteranizam | |
| Srodne etničke grupe | |
| ostali ugro-finski narodi | |
Ime uredi
Po Nestorovoj hronici iz 12. vijeka naziv za Livonce je bio либь. Latinske nazive Livoni, Livonici, su prvi put koristili u 13. vijeku Saks Gramatikus (Saxo Grammaticus) i Henrih Let (Henrik the Lett).[2]
Stanište uredi
Prvobitno Livonija je obuhvatala istorijsku livonsku teritoriju na istočnoj obali Riškog zaliva, a zatim je obuhvatala i svu zemlju koju su osvojili Tevtonski vitezovi na obali Baltičkog mora, kasnije Baltičku pokrajinu (rus. Лифландија, nem. Ливланд, est. Ливима).
Drevni Livonci su živeli u Livoniji, tj. u širokom području od 60-100 km na istočnoj obali Livonskog zaliva od rijeke Zapadne Dvine do teritorije Estonije i na sjevernoj Kurlandiji među Kuroncima. Neki istraživači smatraju da je livonsko stanište u severnoj Letoniji moglo biti i šire. Prema hronikama Henriha Leta, Livonci su živeli na ušću rijeke Zapadne Dvine i na obalama reka Gauja i Salaci.
Danas je samo mali broj Livonaca koji žive u priobalnim selima sjeverozapadne Kurlandije i raspršeni širom Letonije (Ventspils, Talsi, Riga).[2]
Stanovništvo uredi
Najstariji pouzdani podaci o Livoncima su iz Koepena, 1835. godine, kada su Livonici brojali 2.074 pripadnika, dok je oko 3.000 Livonaca živelo u 12 sela na morskoj obali Kurlandije 1860. godine (po F. J. Vajdemanu koji je ovaj podatak zabeležio i objavio u svom istraživanju o livonskom jeziku 1859. godine), kao i da je više od 2.000 livonskih govornika živelo u Kurlandiji i 8 u Salaciju u Livoniji). Na početku 20. vijeka broj pripadnika ovog naroda je bio 2.000 (samo u Kurlandiji), 1.238 u 1925. godini (letonski popis). Godine 1939. bilo ih je 2.000, dok je 1948. godine broj drastično opao i iznosio je 500 - 600 Livonaca. Po popisu Sovjetskog Saveza iz 1959. godine njihov broj je bio 200, mada se vjeruje da je stvarni broj u to vrijeme bio bliži 500. Livonci nisu bili uračunati tokom popisa iz 1970. godine. Zanimljiva je činjenica da je 1990. godine samo oko 35 osoba govorilo livonskim jezikom, od kojih 15 tečno. Osim toga, u Letoniji ima nekoliko stotina ljudi koji bi želeli da se identifikuju kao Livonci.[2]
| Godina | Broj stanovništva |
|---|---|
| 1835. | 2 074 |
| 1860. | 3 000 |
| 1925. | 1 238 |
| 1939. | 2 000 |
| 1948. | 500-600 |
| 1959. | 200 |
| 1970. | ---- |
| 1990. | 35 |
Jezik uredi
Livonski jezik pripada južnoj grupi baltičko-finskih jezika. Pretpostavlja se da su se Livonci prvi odvojili od zajedničke baltičko-finske zajednice. Ključni problem akademskog istraživanja Livonaca je njihovo mjesto porekla i migracija.
Na osnovu dostupnih podataka, do 19. vijeka većina Livonaca je već bilo asimilovano sa Letoncima. U sjevernom djelu Letonije livonski jezik je zastario najkasnije do početka ovog vijeka. Livonski jezik na prostoru Kurlandije se razgranao na dijalekte: zapadni (u naseljima Luc ili Lucna i Piza ili Mikeltornis), srednji (u naselju Ira ili Lielirbe) i istočni (od naselja Užkila ili Jaunciemsa do naselja Mustanume ili Melnsilsa). Razlike između dijalekata nisu velike. Livonski pismeni jezik zasniva se na istočnom dijalektu, ali je takođe bio pod utjecajem letonskog u rečniku, izgovoru i gramatici.[2]
Istorija uredi
Prvo pisano spominjanje Livonaca u Livoniji datira iz 11. vijeka, dok se Kurlandski Livonci pominju tek sredinom 14. vijeka. U ranijim izvorima, stanovnici Kurlandije nazivani su kurelizovani i termin je obuhvatao baltičke Kuronce i baltičko-finske Livonce.
Drevni Livonci su bili farmeri, uzgajivači stoke i ribari. Pošto su Livonci nastanjeni pored veoma važne trgovačke rute - rijeke Zapadna Dvina - imali su izuzetno dobro razvijenu materijalnu kulturu. Livonci su trgovali sa Gotlandom, Kijevskom Rusijom i Finskom. Sredinom 12. vijeka njemački trgovci počeli su da dolaze u dolinu rijeke Zapadne Dvine. Godine 1201. biskup Albert osnovao je grad Riga na livonskoj zemlji. Krstaši su pobedili Livonce 1206. godine. Zbog toga su Livonci morali da učestvuju u vojnim pohodima koji su usledili, uključujući i protiv Estonaca.
Letonska plemena (Latgali) počeli su da se naseljavaju u retko naseljenim livonskim oblastima u 13. vijeku. Postepeno vremenom, Livonci su velikim svojim dijelom bili asimilovani od strane Letonaca. Nekoliko Livonskih porodica ostalo je u Salaciju do sredine 19. vijeka, možda čak i duže. Livonci su nekad naseljavali i prostor Kurlandije. Čak i danas još nisu potpuno nestali sa ovih prostora. Ovaj deo naroda je, za razliku od drugih, mogao zadržati svoj identitet jer je njihov život, zasnovan na ribolovu, i bio je drugačiji od onog u selima unutrašnjosti. Osim toga, obalna livonska naselja su odsječena šumama i močvarama. Asimilacija Livonaca i Kuronaca je završena tek 1960. godina.
Od početka 20. vijeka Livonci su se borili za svoj položaj u zemlji. Primjer toga je plebiscit iz 1923. godine, kada su Livonci pokušali da dobiju dozvolu za osnivanje etničke parohije, ali letonska vlada to nije odobrila. Međutim, njihova kultura je vidljivo napredovala u Letonskoj Republici. Osnovan je hor i Livonski pesnički festivali održavani su na Livonskoj obali Kurlanda. Takođe, važno je napomenuti da je livonski jezik postao izborni predmet u školama 1923. godine. Nastavnik, Mart Lepste, jahao je na konju i kretao se od sela do sela i učio livonski jezik one koji su to želeli. Nacionalno buđenje i želja da se razvije livonska etnička kultura podstakla je pokret u cilju promovisanja bliskih veza među rodoljubima u Estoniji i Finskoj od 1920.-1930. godine. Svi ovi ciljevi su prekinuti početkom Drugog svjetskog rata i tokom sledeće sovjetske okupacije. Ekonomski i kulturni život praktično je prestao da postoji. Tokom rata, kao što je to bio slučaj u Prvom svetskom ratu, Livonci su evakuisani iz svojih domova, a neke porodice pobegle su u Švedsku. Život Livonaca koji su se vratili u porušene i oštećene domove radikalno se promenio. Na primer, oni više nisu mogli da se bave ribolovom jer je zona zaliva postala ograničena zona koju je ustanovila sovjetska granična straža. Livonci su kao i ostali baltički narod bili pogođeni deportacijama u Sibir 1949. godine. Sva etnička kultura je bila potisnuta. Livonsko društvo je zabranjeno, Livonski centar zajednice dodeljen drugima. Čak i u Letoniji više nije priznavan Livonski nacionalni identitet. Kao zanimljivost, 1989. godine samo jedan registrovan Livonac živio je u obalskim selima Kurlanda u području u području Kolke.[2]
Pismo uredi
Kada je u pitanju pisani livonski jezik treba naglasiti da su postojali i korišćeni različiti livonski ortografski sistemi. Štampana materija na livonskom jeziku objavljivana je i u veći promet se štampa od 1863. godine. Prva knjiga koja je objavljenja je Jevanđelje po Mateju na istočnim i zapadnim dijalektima. Teme koje su se obrađivale na njihovom jeziku su: vjerska književnost, kalendari, zbirke poezije kao i slični sadržaji. Kreatori livonskog književnog jezika pokušali su da razviju i ujedine pravopis i obogate rječnik, pri tome namjerno izbegavajući letonske elemente u leksici. Poslije Drugog svetskog rata broj Livonaca se smanjio do te mere da je jezička zajednica koja je u stanju da održi književni jezik Livonaca prestala da postoji.
Finski i estonski istraživači (A.J. Sjogren, F.J. Vajdeman, E.N. Setala, L. Ketunen, L. Posti, O. Lorits, F. Linus, J. Magiste, P. Ariste, E. Vari, S. Suhonen, T.R Vitso) aktivno učestvuju u sakupljanju uzoraka livonskog jezika i etničke kulture. Važano je napomenuti da je objavljen livonsko-njemački rečnik L. Ketunena (1938. godine) nezavisno od ovih istraživanja. Oskar Lorits je bio glavni kolekcionar livonskog folklora i verovanja. Život i kultura Livonaca takođe su zabeleženi na filmu (po prvi put, 1930. godine).[2]
Vidi još uredi
Reference uredi
Literatura uredi
- Minahan, James (2000). One Europe, Many Nations: A Historical Dictionary of European National Groups. Westport, Connecticut: Greenwood Press. str. 781. ISBN 978-0-313-30984-7.