Mornarička zvezdarnica u Puli
Mornarička zvezdarnica u Puli u originalu (nem. K. u. k. Marinesternwarte Pola, [[Hrvatski jezik|hr. Carska i kraljevska mornarička zvjezdarnica) osnovana je 1869. godine u Puli, nakon što je grad postao glavna austrijska ratna luka 1853. godine. Već 1871. godine na jednom od gradskih brda, Monte Zara, podignuta je posebna zgrada za hidrografski institut, u sklopu koga je radila i zvezdarnica.[1]
| Mornarička zvezdarnica u Puli | |
|---|---|
| Hydrographisches Amt der k. u. k. Kriegsmarine | |
| |
| Glavna zgrada Hidrografskog zavoda sa zvezdarnicom na Monte Zaru u Puli (foto: Luigi Mioni, 1871.) | |
| Osnovne informacije o ustanovi | |
| Osnovan | 1869. |
| Sedište | Pula, Istra, Austrougarska 44° 35′ 07″ S; 13° 50′ 45″ I / 44.585389° S; 13.845833° I |
| Odgovorni ministar | Rudolf Stöger-Steiner von Steinstätten |
| Matično ministarstvo | K.u.k. Kriegsministerium |
| Povezane ustanove | Hidrografski zavod Biblioteka |
Od svog osnivanja u Puli ona je bila je astronomska ustanova Austrougarske mornarice i nastavno naučna baza Mornaričke akademije u Rijeci.[2]
Završetkom Prvog svetskog rata i raspadom Austrougarske monarhije i nastankom Republike Austrije u novembru 1918. godine, ukinuta su sva austrougarska ministarstva i tim činom prestao je da postojati Hidrografski zavod carske i kraljevske Ratne mornarice u Puli.[3]
Položaj
urediMornarička zvezdarnica u Puli smeštena je na jednom od najlepših mesta u gradu na Monte Zaru, nadomak samoga gradskog središta, sa lepim pogledom koji se pruža prema pulskom zalivu i luci. Oko nje je podignut park koji je postao jedan od najlepših u Puli. Godinama su brodovi ratne mornarice iz svojih naučnih misija po celom svetu donosili raznovrsnu floru kojom je uređivan park.
_p107_Pola,_Stadtplan.jpg)
Značaj
uredi| Spisak asteroida koje je Johann Palisa otkrio iz Mornaričke zvezdarnice u Puli | |
| Broj i ime | Datum otkrića |
|---|---|
| 136 Austria | 18. mart 1874. |
| 137 Meliboea | 21. april 1874. |
| 140 Siwa | 13. oktobar 1874. |
| 142 Polana | 28. januar 1875. |
| 143 Adria | 23. februar 1875. |
| 151 Abundantia | 1. novembar 1875. |
| 153 Hilda | 2. novembar 1875. |
| 155 Scylla | 8. novembar 1875. |
| 156 Xanthippe | 22. novembar 1875. |
| 178 Belisana | 6. novembar 1877. |
| 182 Elsa | 7. februar 1878. |
| 183 Istria | 8. februar 1878. |
| 184 Dejopeja | 28. februar 1878. |
| 192 Nausikaa | 17. februar 1879. |
| 195 Eurykleia | 19. april 1879. |
| 197 Arete | 21. maj 1879. |
| 201 Penelope | 7. avgust 1879. |
| 204 Kallisto | 8. oktobar 1879. |
| 205 Martha | 13. oktobar 1879. |
| 207 Hedda | 17. oktobar 1879. |
| 208 Lacrimosa | 21. oktobar 1879. |
| 210 Isabella | 12. novembar 1879. |
| 211 Isolda | 10. decembar 1879. |
| 212 Medea | 6. februar 1880. |
| 214 Aschera | 29. februar 1880. |
| 216 Kleopatra | 10. april 1880. |
| 218 Bianca | 4. septembar 1880. |
| 219 Thusnelda | 30. septembar 1880. |
Zahvaljujući modernoj opremi, za vreme u kome je radila, i novim metodama rada i osmatranja, i izuzetnom zalaganju austrijskog astronoma Johanna PALISE, u desetak godina 19. veka (1871-1880), Mornarička zvezdarnica u Puli upisala se u trajnu listu eminentnih astronomskih svetskih osmatračnica, jer je sistematični radom i astronomskom delatnošću otkriveno i evidentirano čak 28 novih astroida, od kojih je jedan dobila naziv "Istra".
Istorija
urediKao deo Pomorskog koledža u Veneciji 1840. godine, Austrijanci su osnovali svoj prvu pomorsku zvezdarnicu ili opservatoriju . U njoj su izučavali nautičku astronomiju a u zvezdarnici su se čuvali i održavali nautičko-astronomski instrumenti.[3]
Na temeljima prvog pomorska opservatorijuma osnovan je i Hidrografski institut.[1]
U oktobru 1851. godine, u Trstu je Mornarički koledž postao Pomorska akademija, a šest godina kasnije(1857. godine) zvezdarnica je postala Mornarička opservatorija koja je Mornaričkoj akademiji u Rijeci služila za obuku i istovremeno obavljala astronomsku službu za potrebe Austrougarske mornarice.
Godine 1857. sa preseljenjem Austrougarske mornarice iz Venecije u Pulu,[4] seli se i Mornaričke akademije iz Trsta u Rijeku.[1]
U Trstu je postojala zvezdarnica koja je za potrebe mornarice obavljala astronomske poslove Na nagovor nadvojvode Ferdinanda Maksimilijana, koji je došao do zaključka da treba modernizovati mornaricu i da bi bilo dobro imati institucija koja će pružati naučnu pomoć u bezbednoj plovidbe, aprila 1860. godine u Trstu je osnovana Hidrografska ustanova ratne mornarice sa Mornaričkom opservatorijom.
Osnivanjem u Puli glavne pomorske luke austrijske mornarice,[5] 1863. godine preseljena je deo Hidrografskog instituta u Trstu, koji je nekoliko godina kasnije, ukinut 1866. godine i u celosti se preselio se u Pulu, gde je delovao kao hidrografsko skladište. U Zavodu su čuvani instituti, pomorske karte, nautički priručnici, fizički i astronomski instrumenti i pomorska biblioteka.[2][3]
Prvi upravnik bio je dr Franz Paugger.[6]
Organizaciona struktura
urediU skladu sa Statutom, pulski Hidrografski zavod je bio pod vrhovnom nadležnošću Admiraliteta, a imao je četiri odeljenja i četiri službe u Mornaričkoj zvezdarnici:[3]
| Odeljenja Hidrografskog zavoda | Službe Mornaričke zvezdarnice |
|---|---|
|
|
Zvezdarnica je u određenom istorijskom razdoblju imala je više značajnih i za to doba vrlo modernih instrumenata, kojima je vršena intenzivna naučna i stručna delatnost.
Nakon izgradnje nove zgrade, oko nje je podignut park koji je postao jedan od najlepših u Puli. Godinama su brodovi ratne mornarice iz svojih naučnih misija po celom svetu donosili raznovrsnu floru kojom je uređivan park. Ispred Zavoda je u parku 1877. godine postavljen spomenik viceadmiralu Wilhelmu von Tegetthoofu, koji je postao slavan kada je 1866. godine kao zapovednik austrijske ratne flote porazio italijansku flotu kod Visa.
Pulska Carska i Kraljevska Mornarička zvezdarnica (K.u.K. Marine Sternwarte) kao deo Hidrografskog zavoda Austrougarske ratne mornarice, najstarija je astronomska ustanova na području Republike Hrvatske. To je vreme u kojem se osmatranje i proučavanje nebeskih tela i astronomskih pojava počelo naglo razvijati zahvaljujući uznapredovaloj tehnici brušenja sočiva i izradi specijalnih optičkih stakala, i usavršavanju astronomskih instrumenata. U Evropi se razvojem specijalnih grana tehnike izrađuju se hronometri i drugi merni instrumenti, i grade moderne zvezdarnice na tradiciji evropske astronomije (Kopenhagen, 1656; Pariz, 1667; Grinič, 1676; Berlin, 1706; Petrograd, 1725; Beč, 1755; Venecija, 1840; Trst, 1850).
Tokom Velikog rata ratne operacija 1914. godine vodile su se daleko od Jadranskog mora pa Pula kao glavna ratna luka Austrougarske mornarice nije bila ugrožena. To je omogućavalo nesmetani rad svih odeljenja Hidrografskog zavoda.
Završetkom Prvog svetskog rata i raspadom Austrougarske monarhije i nastankom Republike Austrije u novembru 1918. godine, ukinuta su sva austrougarska ministarstva i tim činom prestao je da postojati Hidrografski zavod carske i kraljevske Ratne mornarice u Puli.66
Astronomski instrumenti i biblioteka su preseljeni u Trst i druge italijanske gradove, a pulski Hidrografski zavod preimenovan je u italijanski Kraljevski Hidrografski institut, sa statusom podružnice središnje talijanske hidrografske ustanove. Unutar ove podružnice sprovodila su se meteorološka i geomagnetska posmatranja, dok su astronomske aktivnosti potpuno zamrle.
Zvezdarnica nakon Velikog rata
urediOd 1918 do 1943.
urediZavršetkom Prvog svetskog rata i raspadom Austrougarske monarhije i nastankom Republike Austrije u novembru 1918. godine, ukinuta su sva austrougarska ministarstva i tim činom prestao je da postojati Hidrografski zavod carske i kraljevske Ratne mornarice u Puli.66
Astronomski instrumenti i biblioteka su preseljeni u Trst i druge italijanske gradove, a pulski Hidrografski zavod preimenovan je u italijanski Kraljevski Hidrografski institut, sa statusom podružnice središnje talijanske hidrografske ustanove. Unutar ove podružnice sprovodila su se meteorološka i geomagnetska posmatranja, dok su astronomske aktivnosti potpuno zamrle.
Od 1943. do 1947.
uredi_(44796381805).jpg)
U njemu je 1973. godine u osnovano Astronomsko društvo „Istra“.[7]
Nakon kapitulacije Italije u Drugom svetskom ratu, 1943. godine Pulu je zaposela nemačka vojska. Anglo–američko vazduhoplovstvo započelo je opsežna vazdušna bombardovanja grada krajem 1943. godine.
Početkom 1944. godine prilikom jednog vazdušnog napada razorena je zgrada bivšeg Hidrografskog zavoda. Nakon bombardovanja samo je delomično ostalo sačuvano severoistočno krilo zgrade, u kome je bila zvezdarnica. Nakon uklanjanja ostataka ruševina, na ovom mestu je kasnije izgrađen vrtić.[7]
Od 1947. do danas
urediU razdoblju od 1947. do 1948. godine ostaci sačuvanih ruševina su obnovljeni i u tu zgradu smeštena je meteorološka stanica Jugoslavenske ratne mornarice.
Godine 1949. meteorološka stanica JRM postala je deo Uprave Hidrometeorološke službe pri Vladi NR Hrvatske, a 1973. godine u njoj je osnovano Astronomsko društvo „Istra“.
Vidi još
urediIzvori
uredi- ^ a b v „Zvjezdarnica nekada”. www.adip.hr (na jeziku: hrvatski). Pristupljeno 2021-04-12.
- ^ a b E. Puh: Zvjezdarnica u Puli 1871–1991. Pula 1991.
- ^ a b v g Dobrić B. (1999.). Carska i kraljevska mornarica u Puli. Pula: Sveučilišna knjižnica u Puli i društvo „Viribus unitis“ Pula
- ^ Winkler, Dieter. Pula kao glavna ratna luka Monarhije. // Carska i kraljevska Mornarica u Puli. Pula : Sveučilišna knjižnica, 1999. Str 7-12.
- ^ a b Winkler, Dieter. Hidrografski zavod u Puli : Carska i kraljevska ratna mornarica u službi znanosti. // Mornarićka knjižnica (K. u. K. Marinebibliothek) i austrijska/austrougarska Mornarica u Puli : zbornik radova sa međunarodnog znanstvenog skupa u povodu 200. obljetnice osnutka Mornaričke knjižnice. Pula : Sveućilišna knjižnica, 2005. Str. 80-94.
- ^ Puh E. (1991.). Zvjezdarnica u Puli. Pula: Histria historica br. 3, Editor, str. 20.
- ^ a b Raul Marsetić, I bombardamenti alleati su Pola 1944 - 1945, 2004.
Spoljašnje veze
uredi- Zvjezdarnica nekada (jezik: hrvatski)