Nacionalni park Kučaj-Beljanica
Nacionalni park Kučaj-Beljanica je nacionalni park u postupku zaštite koji je pokrenut 5. januara 2022. godine. Obuhvata površinu od 45.371,62 hektara i nalazi se na teritorijama opština Žagubica, Despotovac, Boljevac i grada Bora.[1]
| Nacionalni park Kučaj-Beljanica | |
|---|---|
  | |
| Mjesto |  Srbija |
| Najbliži grad | Despotovac, Žagubica, Bor, Boljevac |
| Koordinate | 44° 05′ 47″ N 21° 48′ 08″ E / 44.09639° S; 21.80222° I |
| Površina | 45.371,62 ha |
| Upravljačko tijelo | Srbija |
Severna granica područja je Beljanica, a južna Kučaj, dok istočnu granicu čini borsko-zaječarska depresija, a zapadnu Velika Morava. Kučajske planine su ujedno najveći nenaseljeni prostor u Srbiji.[2]
Odlike
urediNaziv nosi po dvema planinskim celinama, po Kučajskim planinama i planini Beljanici. Zajedno čine najveći krečnjački masiv u Srbiji.[3] Ovaj planinski masiv ima karakter visoravni složene tektonske i morfološke strukture. Morfološki je jasno izdvojen rečnim dolinama sa specifičnom kraškom morfologijom i hidrogeologijom. Kao posebne vrednosti geomorfološkog karaktera izdvajaju se: složena, kompozitna dolina reke Resave (sa suženim kanjonskim i klisurastim delovima), uvala Rečke (sa formiranim periglacijalnim oblicima reljefa – tufurima), velika stenovita kapija prerast Samar i kraška oaza – Dubašnica (sa reprezentativnim kraškim oblicima reljefa, predložena za geopark kraškog reljefa).[4] U zaštićenom području se nalazi izuzetno hidrološko bogatstvo, o čijoj raznovrsnosti svedoči više od 30 objekata hidrološkog nasleđa – reprezentativnih vodnih pojava: kraških vrela, vodopada i slapova, ponornica.
Na Kučajsko-beljaničkom planinskom masivu dosad je evidentirano oko 150 speleoloških objekata, od kojih neki imaju hidrogeološku funkciju izvora (vrela) ili ponora.[5]
Posebnu geološku vrednost predstavljaju površinski i podzemni oblici kraškog reljefa kao i brojni kraški izvori – Malo vrelo, Buk i Beljevinska vrela. Posebno se ističu snažna kraška vrela kontaktnog tipa, velike izdašnosti i velikog kolebanja izdašnosti, preko kojih se drenira velika kraška izdan. Javljaju se u podnožju planinskog prostora i predstavljaju glavne izvore pijaće vode za šire područje. Kvalitet voda je veoma visok što predstavlja jednu od temeljnih vrednosti ovog prostora.
Oblast novog nacionalnog parka istovremeno je bogata i kulturno-istorijskim nasleđem, još od praistorije. U okolini Despotovca nađeni su najstariji ostaci ljudskih naseobina na ovim prostorima, a naselje u Zlotskim pećinama u kojima su izrađivani nakit, alatke i oružje postojalo je do 6. veka p.n.e.
Flora i fauna
urediZahvaljujući specifičnoj geološkoj podlozi i klimi, na ovom prostoru su našle stanište brojne retke i ugrožene biljne vrste, ukupno 982, od kojih preko 100 vrsta spadaju u kategoriju strogo zaštićenih.
Prostor zaštićenog područja se ubraja u jedan od najšumovitijih na balkanu, gde jedan deo zauzimaju i šume prašumskog karaktera, celine kao što su Vinatovača i Busovata.
Na ovom području raste u svetu reliktna endemska biljna vrsta Srpska ramonda (lat. Ramonda serbica).
Što se faune tiče ovo područje je dom za 130 vrsta ptica i 70% ukupne faune sisara. Među njima su ris, vidra, mrki medved i vuk, od kojih su svi na crvenoj listi ugroženih kičmenjaka Srbije.
Geografski položaj i granice
urediNacionalni park Kučaj-Beljanica nalazi se u istočnoj Srbiji i obuhvata dve planinske celine, Kučaj i Beljanicu. Na severu je ograničen Žagubičkom kotlinom, na istoku borsko-zaječarskom depresijom, na zapadu dolinom Velike Morave dok se na južnoj strani nastavlja ostatak Kučajskog planinskog masiva.[6]
Administrativno se nalazi na teritorijama opština Despotovac (Sladaja, Strmosten i Jelovac), Žagubica (Žagubica, Suvi Do, Izvarica, Milanovac i Krupaja), Boljevac (Podgorac) i grada Bora (Zlot).[1][7]
Režimi zaštite
urediKoncept zaštite ovog prostora sprovodi se trostepenim režimom zaštite gde postoji režim prvog, drugog i trećeg stepena zaštite.[1]
Prva obimnija istraživanja područja su odrađena 1949. godine, kada su na podrušju proglašeni i prvi spomenici prirode na ovom području, Velika Atula i Radoševa pećina. Kasnija višegodišnja istraživanja potvrdila su da ovaj planinska celina poseduje osobine nacionalnog parka.[8]
Režim zaštite I stepena
urediPodručja pod režimom zaštite I stepena zauzimaju ukupnu površinu od 3.042,77 ha (6,72% ukupno zaštićene površine). Nalaze se na devet izolovanih lokacija unutar prirodnog dobra. Lokaliteti koji su uključeni u ovaj režim zaštite označeni su kao:
- „Suvi Do“
- „Sastav rečica Perast i Male Tisnice“
- „Prerast Samar“
- „Busovata“
- „Južni odsek Beljanice“
- „Klisura Resave“
- „Klisura Suvaje“
- „Vinatovača“
- „Lazarev kanjon“
Režim zaštite II stepena
urediPodručja pod režimom zaštite II stepena zauzimaju ukupnu površinu od 23.213,54 ha (51,16% ukupno zaštićene površine). Nalaze se na tri izolovane lokacije unutar prirodnog dobra. Lokaliteti koji su uključeni u ovaj režim zaštite označeni su kao:
- „Tisnica“
- „Kučaj-Beljanica centar“
- „Dubašnica sa Lazarevim kanjonom“
Režim zaštite III stepena
urediPodručje pod režimom zaštite III stepena zauzima ukupnu površinu od 19.115,31 ha (42,12% ukupno zaštićene površine) i obuhvata teritoriju Nacionalnog parka „Kučaj-Beljanica“ koja nije pod režimima zaštite I i II stepena.
Galerija
uredi-
-
-
Lazareva reka -
-
-
-
-
Vidi još
urediReference
uredi- ^ a b v „Obaveštenje o postupku pokretanja zaštite u Nacionalnom parku Kučaj-Beljanica”. ekologija.gov.rs. Pristupljeno 19. 9. 2022.
- ^ „Ministarstvo zaštite životne sredine”.
- ^ „Kučaj-Beljanica, nacionalni park – Beljanica Trail – Eco Trails”. Pristupljeno 13. 5. 2024.
- ^ „Zavod za zaštitu prirode Srbije”.
- ^ „Beljanica”.
- ^ „Stara planina i Kučaj-Beljanica pod zaštitom – Ilustrovana politika” (na jeziku: srpski). 18. 1. 2022. Pristupljeno 13. 5. 2024.
- ^ „IZVOD IZ STUDIJE ZAŠTITE NACIONALNI PARK „KUČAJ-BELjANICA”” (PDF). Pristupljeno 13. 5. 2024.
- ^ „Gornja Resava”.
