Википедија

Nepalski jezik

Nepalski jezik (Gurkhali, नेपाली)[1] je jezik iz indoevropske porodice jezika. Nepalski jezik je maternji jezik za oko polovinu stanovništva Nepala, dok većina ostalih stanovnika govori nepalski kao drugi jezik. Ovaj jezik se govori i na severu Indije, gde je zvanični jezik države Sikim. Nepalski jezik se ponekad naziva gurkali ili gorkali, što bi značilo jezik naroda Gurka, i parbatija, „jezik planina“. Kaškura je najstariji naziv, što je jezik naroda Ka, indoarijevskog naroda, koji je gajio pirinač u području zapadnog Nepala od praistorijskih vremena. Drugi tradicionalni jezik ovog područja je kamkura jezik, grupa tibeto-burmanskih dijalekata iz centralnog Nepala, karakterističnih za narod Kam. Nepalski je najistočniji od jezika pahari, grupe jezika i dijalekata iz podnožja Himalaja. Na ovaj jezik su uticali tibeto-burmanski jezici i indoevropski jezici. Nepalski je veoma sličan hindiju, ali je konzervativniji, sa manje persijskih i engleskih pozajmljenica, a više izvornih izraza iz sanskrita.

nepalski
Gurkhali - नेपाली
Reč nepalski, napisana devanagari pismom
Govori se uNepal, Indija i Butan
Broj govornika
17 miliona (2007)
devanagari
Zvanični status
Službeni jezik u
   Nepal
 Indija (Sikim, Zapadni Bengal)
Jezički kodovi
ISO 639-1ne
ISO 639-2nep
ISO 639-3nep
Rasprostranjenost nepalskog jezika:
  Glavni službeni jezik
  Jedan od službenih jezika
  Regije sa populacijom većom od 20% ali bez službenog jezika
{{{mapalt2}}}
Nepalski jezik
  Većinski jezik
  Manjinski jezik

Nepalskim jezikom govori oko četvrtina stanovništva Butana. Nepalski takođe ima značajan broj govornika u državama Arunačal Pradeš, Asam, Himačal Pradeš, Manipur, Megalaja, Mizoram i Utarakand.[2] U Mjanmaru njime govore burmanski Gurci. Nepalska dijaspora na Bliskom istoku, u Bruneju, Australiji i širom sveta takođe koristi ovaj jezik.[3] Nepalski govori oko 16 miliona izvornih govornika i još 9 miliona kao drugi jezik.

Istorija uredi

Nastanak i razvoj uredi

 
Pojednostavljeni pregled indoarijevske jezičke porodice.

Rani oblici današnjeg nepalskog jezika razvili su se iz srednjeindoarijevskih apabramskih narodnih govora današnjeg zapadnog Nepala tokom 10–14 veka, za vreme kraljevstva Kasa.[4] Jezik je evoluirao iz sanskrita, prakrita i apabramsa.[4] Nakon propadanja kraljevine Kasa, ona je podeljena na Bajs Radžju (22 kneževine) u regionu Karnali-Beri i Čejbise radžju (24 kneževine) u regionu Gandaki.[4] Veruje se da je trenutno popularna varijanta nepalskog jezika nastala pre oko 500 godina masovnom migracijom ogranka naroda Kas iz Karnali-Beri-Seti na istok da bi se naselili u nižim dolinama Karnalija i basena Gandaki.[5][4]

Tokom vremena dinastije Sena, koja je vladala ogromnim područjem u Teraju i centralnim brdima Nepala, nepalski jezik je potpao pod uticaj indijskih jezika uključujući avadi, bojpuri, bradž bašu i majtili.[4] Govornici nepalskog jezika i senasi su bili blisko povezani, a kasnije je ovaj jezik postao lingva franka u toj oblasti.[4] Kao rezultat toga, gramatika je postala pojednostavljena, rečnik je proširen, a njegova fonologija je omekšana. Nakon što je sinkretizovan, nepalski je izgubio veći deo složenog deklinacionog sistema prisutnog u starijim jezicima.[4] U dolini Katmandua (tada poznatoj kao Nepalska Mandala), natpisi na nepalskom jeziku mogu se videti iz vremena vladavine Lakšmija Narasime Male i Pratapa Male, što ukazuje na značajan porast govornika nepalskog u dolini Katmandua.[6]

Srednjenepalski jezik uredi

 
Bakarni natpis kralja Dotija, Rajka Mandata Šahija, iz saka ere 1612. na starom nepalskom jeziku koristeći devanagarsko pismo.

Veruje se da je institucionalizacija nepalskog jezika počela sa Šahskim kraljevima kraljevine Gorka, u savremenom okrugu Gorka u Nepalu.[7] Nakon ujedinjenja Nepala, jezik se preselio na dvor Kraljevine Nepala u 18. veku, gde je postao državni jezik.[7] Jedno od najranijih dela na srednjem Nepalu napisano je za vreme vladavine Ram Šaha, kralja Gorke, knjiga nepoznatog pisca pod nazivom Ram Shah ko Jivani (Biografija Ram Šaha).[7] Delo Diviopadeš Pritvija Narajan Šaha, napisano pred kraj njegovog života, oko 1774–75, sadrži stari nepalski dijalekt tog doba, i smatra se prvim esejističkim delom nepalske književnosti.[8]

 
Rukopis Banubakte Ačarije Banubaktina Ramajana doveo je do „kulturnog, emocionalnog i jezičkog ujedinjenja“ Nepala.

Tokom ovog vremena Nepal je razvio standardizovanu prozu u Lal moharu (kraljevskoj povelji)—dokumentima koji se odnose na Nepalsko kraljevstvo koji se bave diplomatskim spisima, porezima i administrativnim zapisima.[7] Jezik Lal mohara je skoro moderan sa nekim manjim razlikama u gramatici i sa predmodernom ortografijom.[9] Nekoliko promena uključujući promenu Kari (करि) u Gari (गरि) i spajanje Hunu (हन) sa ča (छ) da bi se stvorilo hunča (हनछ) je urađeno.[9] Najistaknutije delo napisano u to vreme je Banubakta Ačarijeva Banubakta Ramajana, prvi prevod epa Ramajana sa sanskrita na nepalski.[10] Ačarijin rad doveo je do toga što neki opisuju kao „kulturno, emocionalno i jezičko ujedinjenje“ Nepala, što je uporedivo sa Pritvi Narajan Šahom koji je ujedinio Nepal.[11][12]

Moderni nepalski jezik uredi

 
Muna Madan Lakšmi Prasad Devkote smatra se najvećim dostignućem moderne nepalske književnosti.

Moderni period Nepala počinje početkom 20. veka.[13] Tokom ovog vremena, vladajuća dinastija Rana je napravila razne pokušaje da nepalski učini jezikom obrazovanja, posebno od strane Deva Šumšera i Čandre Šumšera Džung Bahadur Rane, koji su uspostavili Gorkapatru, odnosno Gorka Basa Prakašini Samiti.[14][15] U to vreme, nepalski je imao ograničenu literaturu u poređenju sa hindskim i bengalskim jezicima, te je pokret naročito u Vanarasiju i Dardžiling započet s ciljem stvaranja uniformnog nepalskog identiteta, koji je kasnije usvojen u Nepalu nakon Nepalske revolucije 1951. i tokom Pančajat sistema.[14] Godine 1957, osnovana je Kraljevska nepalska akademija sa ciljem razvoja i promocije nepalske književnosti, kulture, umetnosti i nauke.[16] Tokom Pančajata, Nepal je usvojio ideologiju „Jedan kralj, jedna odežda, jedan jezik, jedna nacija“, koja je promovisala nepalski jezik kao osnovu za nepalski nacionalizam, i ovaj period se smatra zlatnim dobom nepalskog jezika.[17][18]

U Zapadnom Bengalu, nepalski jezik je priznala vlada Zapadnog Bengala 1961. godine kao službeni jezik za okrug Dardžiling, Kalimpong i Kurseong.[19] Pokret za nepalski jezik je nastao u Indiji tokom 1980-ih s ciljem uključivanja nepalskog jezika u Osmi dodatak Ustavu Indije.[20] Godine 1977, nepalski je zvanično prihvaćen od strane Sahitja akademije, organizacije posvećene promociji indijske književnosti.[21] Nakon što je Indija pripojila Sikim, Zakon o zvaničnim jezicima Sikima iz 1977. godine učinio je nepalski jednim od službenih jezika države.[22] Dana 20. avgusta 1992. godine, Lok Saba je usvojio predlog za dodavanje nepalskog jezika u Osmi prilog.[23]

Primeri uredi

  • namaste नमस्ते -- pozdrav: „pozdravljam Boga u tebi“
  • tapain ko naam ke ho? तँपाईको नाम के हो? - Kako se zoveš?
  • mero naam aalok ho मेरो नाम आलोक हो - Zovem se Alok.
  • kaaThmaDau jaane baaTo derai laamo ča. काठमाडौँ जाने बाटो धेरै लामो छ - Put do Katmandua je veoma dug.
  • nepalma baneko. नेपालमा बनेको - Proizvedeno u Nepalu.
  • Ma Nepali hu. म नेपाली हूँ - Ja sam Nepalac.
  • Pugjo. पुग्यो - Dovoljno je.

Reference uredi

  1. ^ „Nepali | Definition of Nepali by Oxford Dictionary on Lexico.com also meaning of Nepali”. Lexico Dictionaries | English (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 23. 7. 2020. g. Pristupljeno 23. 7. 2020. 
  2. ^ „52nd Report of the Commissioner for Linguistic Minorities in India” (PDF). nclm.nic.in. Ministry of Minority Affairs. Arhivirano iz originala (PDF) 25. 5. 2017. g. Pristupljeno 28. 5. 2022. 
  3. ^ „Nepali language | Britannica”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 30. 7. 2022. g. Pristupljeno 28. 7. 2022. 
  4. ^ a b v g d đ e Bandhu, C.M. „The Role of the Nepali Language in Establishing The National Unity and Identity of Nepal” (PDF). Digital Himalaya. The Royal Nepal Academy. Pristupljeno 1. 2. 2023. 
  5. ^ Wagley, Namit (14. 2. 2015). „Nepal Ka Khas Jaati”. SpotlightNepal (na jeziku: engleski). Pristupljeno 21. 2. 2023. 
  6. ^ Jain & Cardona 2007, str. 544.
  7. ^ a b v g „शाह राजाहरूको छत्रछायामा नेपाली साहित्यको विकास” (PDF). Digital Himalaya (na jeziku: nepalski). Ancient Nepal. 
  8. ^ „Divyopadesh can lead to national prosperity”. The Annapurna Express (na jeziku: engleski). Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  9. ^ a b Yanjan, Yash (1999). „8”. भारतमा नेपाली भाषा र साहित्यको उत्थानमा पारसमणी प्रधानले गरेका योगदानको बिश्लेषणात्मक मुल्यांकन (Teza) (na jeziku: nepalski). University of North Bengal. 
  10. ^ „Nepali poet Bhanubhakta Acharya's 209th birth anniversary, a peek into the 'Adikavi's' life”. ANI News (na jeziku: engleski). Pristupljeno 28. 2. 2023. 
  11. ^ Acharya, Madhu Raman (2002). Nepal Culture Shift!: Reinventing Culture in the Himalayan Kingdom (na jeziku: engleski). Adroit Publishers. str. 18. ISBN 978-81-87392-26-2. 
  12. ^ Korhonen, Teppo; Ruotsala, Helena; Uusitalo, Eeva (2003). Making and Breaking of Borders: Ethnological Interpretations, Presentations, Representations (na jeziku: engleski). Finnish Literature Society. str. 172. ISBN 978-951-746-467-3. 
  13. ^ „Nepali literature”. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). Arhivirano iz originala 23. 10. 2022. g. Pristupljeno 23. 10. 2022. 
  14. ^ a b Pradhan, Uma (3. 12. 2020). Simultaneous Identities: Language, Education, and Nationalism in Nepal: Language, Education, and Nationalism in Nepal (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 40—60. ISBN 978-1-108-48992-8. 
  15. ^ „साझा प्रकाशन एक झलक”. Sajha Prakashan. Arhivirano iz originala 30. 10. 2021. g. Pristupljeno 30. 10. 2021. 
  16. ^ Whelpton, John (17. 2. 2005). A History of Nepal (na jeziku: engleski). Cambridge University Press. str. 160—170. ISBN 978-0-521-80470-7. 
  17. ^ „In Nepal, Calls Grow for the Restoration of a Hindu State”. thediplomat.com (na jeziku: engleski). Pristupljeno 1. 3. 2023. 
  18. ^ Gautam, Bhim Lal (27. 3. 2021). Language Contact in Nepal: A Study on Language Use and Attitudes (na jeziku: engleski). Springer Nature. str. 30—40. ISBN 978-3-030-68810-3. 
  19. ^ Pradhan, Indramani (1997). Parasmani Pradhan (na jeziku: engleski). Sahitya Akademi. str. 12. ISBN 978-81-260-0366-2. 
  20. ^ Reddy, Sunita; Guite, Nemthianngai; Subedi, Bamdev (19. 2. 2023). Ethnomedicine and Tribal Healing Practices in India: Challenges and Possibilities of Recognition and Integration (na jeziku: engleski). Springer Nature. str. 150—155. ISBN 978-981-19-4286-0. 
  21. ^ Samanta, Amiya K. (2000). Gorkhaland Movement: A Study in Ethnic Separatism (na jeziku: engleski). APH Publishing. str. 80—90. ISBN 978-81-7648-166-3. 
  22. ^ „The Sikkim Official Languages Act, 1977” (PDF). Government of Sikkim. 
  23. ^ „Struggle for Recognition of Nepali Language: A Brief Outline”. Sikkim Express (na jeziku: engleski). Pristupljeno 19. 10. 2022. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Nepalski jezik na Vikimedijinoj ostavi.
 
Nepalski jezik na Vikipediji.
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Непалски_језик&oldid=27551581”