Nikola Dobrečić
Neutralna tačka gledišta ovog članka je osporena. |
Dr Nikola Dobrečić (rođ. Stanišić; Bartula, Stari Bar, 28. januar 1872 — Zagreb, 14. novembar 1955) bio je srpski rimokatolički sveštenik, jedan od najpoznatijih Nadbiskupa barskih i primasa Srbije, patriotski Srbokatolik, obnovitelj rimokatoličke crkve u Crnoj Gori, reformator, pjesnik, dobrotvor, teolog i filozof, zadužbinar, osnivač nadbiskupske rezidencije u Baru.
| Nikola Dobrečić | |
|---|---|
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 28. januar 1872. |
| Mesto rođenja | Bartula, Osmansko carstvo |
| Datum smrti | 14. novembar 1955. (83 god.) |
| Mesto smrti | Zagreb, FNRJ |
Životopis uredi
Porodično porijeklo mu je iz zaseoka Dobreci iz Livara,[1] i prezime nose po tom zaseoku (što je ranije bila česta praksa).[2] Rodio se u mjestašcu Bartula kod Starog Bara tada još pod Turskom imperijom, u katoličkoj porodici Stanišića. Stari Bar je oslobođen od Turaka tokom crnogorsko-turskih ratova 1877. godine, što je i Berlinskim kongresom 1878. godine priznato zajedno sa nezavisnošću Knjaževine Crne Gore, a u Baru je odmah otvorena „Srbska osnovna škola“, dok je imao još šest godina. Nikola Stanišić je pohađao ovu srpsku narodnu školu, ali je u školski dnevnik upisan pod prezimenom "Dobrec", po imenu zaseoka nedaleko od Livara kod Skadarskog jezera, odakle je porijeklom sa očeve strane. To mu je ostalo kao utisnuti nadimak, pa je i svoje prezime ne mnogo kasnije izveo od nadimka, "Dobrečić". Prvi razred je završio vrlo dobar, ali je morao poslije ponoviti osnovno obrazovanje prije višeg razreda, jer su se školska pravila ustanovljivala i najmanje osmogodišnjaci su smjeli upisivati školu, a Nikola je tek bio navršio sedam godina. U odjeljenju sa 33 učenika koje je mladi Nikola pohađao, bilo je čak i šesnaestogodišnjaka. Brat mu je Filip Dobrečić.
Roditelji su ga 1890. godine uputili u Rim u Kraljevini Italiji, gdje je pohađao gradski koledž, uspješno ga završio i doktorirao teologiju, ali potom i filosofiju. Za rimokatoličkog sveštenika rukopoložen je u bazilici Svetog Ivana u Lateranu 1898. godine. Bio je paroh u blizini svog rodnog kraja, u Zupcima, od 1899. do 1905. godine, kada je pod Šimunom Milinovićem paroh novostvorene rimokatoličke parohije na Cetinju. Dok je služio tu, predavao je u cetinjskoj osnovnoj školi, a započeo je i karijeru u državnim službenim poslovima radeći kao stenograf za Crnogorsku narodnu skupštinu.
Smrću Milinovića, 1912. godine ga je rimska kurija odabrala za novog barskog nadbiskupa i srpskog primasa. Kao poglavar rimokatoličke crkve u Crnoj Gori, redovno ju je predstavljao u skupštini Kraljevine Crne Gore i tijesno sarađivao sa crnogorskim vlastima i dvorom Petrovića, sve do tajnog bjekstva kralja Nikole 1916. godine u jeku pada pod okupaciju Centralnih sila tokom Prvog svjetskog rata, što ga je posebno ozlojedilo i razočaralo u politiku Nikole I. Prvi svjetski rat je prva instanca kada je pokazao svoje srpsko-crnogorsko rodoljublje i patriotizam kroz pisanu djelatnost moralne podrške komitama iz pokreta otpora.
Bio je 1918. godine pobornik ideje ujedinjenja Crne Gore i Srbije i priznao, podržao i pozdravio u ime rimokatoličke zajednice odluku Velike narodne skupštine srpskog naroda u Crnoj Gori koja je zbacila vladajući dinastiju Petrovića i proglasila bezuslovno ujedinjenje sa Srbijom sa dinastijom Karađorđevića. Naredne godine službeno je u ime Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca išao do Svete stolice, od koje je uspješno zadobio priznanje novostvorene države, a protestna nota crnogorske vlade u egzilu u Francuskoj pod vođstvom zbačenoga kralja Nikole nije imala efekta.
Tokom odlučivanja o novom beogradskom nadbiskupu 1923. godine, bio je kandidat srpsko-hrvatsko-slovenačke vlade Nikole Pašića, ali to mjesto nije dobio. U Baru je 23. oktobra 1923. godine ugostio na ručku kralja Aleksandra Karađorđevića (sa vladajućom dinastijom je bio u dobrim odnosima), koji mu je nazdravio:
U Baru na ovom prvom koraku slobodnog srpskog mora dižem čašu za vaše blagostanje.
.. na što je dr Nikola pozdravio kralja u ime cijelog „Srpskog primorja":
Naročito ovo divno Srpsko Primorje, ovaj staroslavni grad Bar, [..] od Vašeg Veličanstva [..] očekuje da bude glavna luka pri izlazu transbalkanske željeznice. Ova željeznica koja bi prolazila kroz Crnu Goru i sišla na Bar, usrećila bi Crnu Goru a Vaše Veličanstvo i Vaša kraljevska vlada zadužili bi Crnu Goru za vječna vremena.
Nikola Dobrečić je donio preporod barskoj arhiepiskopiji, 1927. godine je pod njim izgrađena arcibiskupska palata koja ostaje rezidencija barskih arhibiskupa i primasa Srbije do današnjega dana, a bila je sjedište kulturnog života grada Bara u njegovo vrijeme, kada je u njoj nastupalo i izvodilo opere poznato iz tih krajeva muzičko-pjevačko i pozorišno društvo „Bratimstvo“, sastavljeno iz mješovitog hora i skromnog orkestra. Nadbiskup Dobrečić je pomagao ovo sokolarsko društvo i pretvorio svoju rezidenciju u sokolsku prijestonicu, čiji je cilj bio jačanje jugoslovenskog narodnog duha i jedinstva, a Dobrečić je finansijski pomagao i druga nacionalna i prosvjetna društva kao što su bili Narodna odbrana, Jadranska straža, Dobrovoljci ili Žensko dobrotvorno.
U međuratnom periodu Nikola Dobrečić je često putovao po svijetu nalazeći jugoslovensku ekonomsku emigraciju i pokušavajući da je zainteresuje za investicije u svojoj otadžbini, zalagao se za veći privredni razvoj crnogorskog dijela jugoslovenske monarhije, a pogotovo njegovog rodnog kraja, barskog primorja, gdje je inicirao više akcija, možda najslavnija od svih izgradnja Fordove fabrike u Baru, za šta je on najzaslužniji. Zaslužan je i za materijalno uzdizanje cjelokupne barske arcibiskupije i prosječno svog sveštenstva. Isticao je potrebu za žestokim razvitkom istočnog jadranskog primorja, često upoređujući „hrvatsko Primorje“ sa „potpuno zapuštenim Srpskim Primorjem":
grad i selo, raj i pakao
Dana 20. juna 1935. godine otvorio je „Arcibiskupsko sjemenište Primasije Srpske“ pri svojoj rezidenciji, kako bi poboljšao obrazovanje, a pored već nagoviještenog zabavišta, pri njegovoj rezidenciji je u njegovo vrijeme radilo i sirotište, za napuštenu djecu iz primorskog kraja. Dok je Milan Stojadinović bio predsjednik jugoslovenske vlade, poklonio je barskom Sokolskom društvu sokolsku zastavu. 1936. godine su Sokoli održali u Dobrečićevom zabavištu održali jednu od najvećih svečanosti ikada, sa preko 5.000 učesnika iz Ulcinja, Tivta, Zelenike, Đenovića, Kotora, Morinja, Risna, Herceg Novog, Budve, Cetinje i samog Bara, a svečanosti je prisustvovao i sam ban Zetske banovine Petar Ivanišević među viđenijima.
Godine 1939. se javila ideja o osnivanju upravo u Baru „Srpske katoličke bogoslovije“, i u tom cilju su 15. juna viđeniji dubrovački Srbo-katolici Luka Bone, Božo Hope i dr M. Gracić pisali „Primasu svega kraljevstva srpskog“, ističući potrebu za osnivanjem bogoslovije kola bi tu bila za srpski katolički puk na primorju, ali bila i centralna za sav katolički živalj sa prostora bivših Crne Gore, Srbije i Vojvodine (Baranje, Bačke, Banata i Srema). Nadbiskup Dobrečić je to odbio, u duhu širih potreba i pogleda, tvrdeći da bi (na njegovu žalost, nijedno od ta dva se nije nikada ostvarilo):
.. prije Bogoslovije ovde bi trebalo otvoriti jedno sjemenište sa potpunom klasičnom gimnazijom za sve srpske krajeve.
Godine 1941. njegova država pada pod novu okupaciju poslije kraktotrajne invazije tokom Aprilskog rata, ovog puta od strane sila Osovine u Drugom svjetskom ratu. I pored velikog pritiska od strane italijanskih fašista, on je ostao na strani pokreta otpora i podržavao opštenarodnu borbu do kraja oslobođenja 1944. i 1945. godine, u najteža vremena, kada se po drugi put pokazala njekova rodoljubivost. Odmah potom rata, dr Nikola Dobrečić je osudio tzv. „Pastirsko pismo“ nadbiskupa Alojzija Stepinca iz 1945. godine koje je govorilo o navodnim nepravdama sprovedenim u prvoj Jugoslaviji protiv Rimokatoličke crkve, suprotstavljajući se zaključcima donijetim na biskupskoj konferenciji u Zagrebu. U vrijeme službene posjete Zagrebu, umro je 14. novembra 1955. godine.
Nikola Dobrečić je, pored svog maternjeg srpskog, poznavao još osam drugih jezika. Njegova sestra Roza je živjela u Dubrovniku. Dobrečić je autor mase pjesama posvećenim crnogorskim i srbijanskim državnicima i crkvenim velikodostojnicima, na srpskom, latinskom, francuskom i italijanskom jeziku. Na svojoj ličnoj zadužbinskoj katoličkoj crkvi koju je podigao uz arhiepiskopsko sjedište, crkvi Svetog Nikole, je srpski i ćirilicom utisnuo svoje arcibiskupsko geslo:
Za Boga i za svoj Narod.
Cetinjski vjesnik je pisao 1912. godine o posvećenju srpskog primasa. [3] 1920. je dobio telegram-pozivnicu za svečani događaj ujedinjenja pokrajinskih srpskih crkava u Srijemskim Karlovcima u jedinstvenu Srpsku patrijaršiju. [4] U pismu od 29. januara 1913. Dobrečić piše ministru prosvjete Crne Gore, Jovanu Plamencu, o konkordatu između Vatikana i Srbije. Između ostaloga je napisao: ...da se gospodar i Kr. vlada zauzmu da Kraljevska vlada Srbije priznade ovoj stolici Primastvo srpsko, te ovu važnu misiju sklapanja konkordata povjeri meni, Srbinu rodom i srcem, a ne tuđinu... Primastvo srpsko najbolje pokazuje gdje je Pijemont Srpstva... jer će u tome pogledu biti velikih intriga od strane neprijatelja Srpstva. [5]
Djela uredi
- esej „Viktor Igo kao nacionalni i međunarodni pjesnik“
- zbirka pjesama „Jubilarne pjesme“
Reference uredi
- ^ Dabović, Đoko (2006). Pleme Šestani, str. 133. Bar: Udruženje građana Šestani.
- ^ Dabović, Đoko (2006). Pleme Šestani, str. 132. Bar: Udruženje građana Šestani.
- ^ Cetinjski vjesnik, Posvećenje srpskog primasa, broj 2. Cetinje. 1912.
- ^ Pilipović, Radovan (2022). Srpski Sion, broj 1., str. 9, Dokaz jake nacionalne svesti srpskog naroda. Srijemski Karlovci.
- ^ Durković-Jakšić 1990, str. 401.
Literatura uredi
- Durković-Jakšić, Ljubomir (1990). Srbija i Vatikan, 1804.-1918. Žičko i šumadijsko vladičanstvo.
