Opština Mali Zvornik

Opština Mali Zvornik je opština u Mačvanskom okrugu, u zapadnoj Srbiji. Po podacima iz 2004. godine opština zauzima površinu od 184 km² (od čega na poljoprivrednu površinu otpada 7.847 ha, a na šumsku 9.612 ha) i predstavlja najmanju opštinu u okrugu, a ujedno je i jedna od najmanjih i najmlađih opština u Srbiji.

Opština Mali Zvornik
Zgrada skupštine opštine Mali Zvornik
Grb
Osnovni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Mačvanski
Sedište	Mali Zvornik
Stanovništvo
Stanovništvo	11.219 (2022)
Geografske karakteristike
Površina	184 km2
Ostali podaci
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Predsednik opštine	Zoran Jevtić
Veb-sajt	Zvanična prezentacija

Dan opštine se obeležava 17. septembra, datum kojim se čuva uspomena na oslobođenje od okupatora u Drugom svetskom ratu.

Administrativne odlike opštine

Opština Mali Zvornik ima deset katastarskih opština, dvanaest naselja i jedanaest mesnih zajednica. Mali Zvornik, kao jedino urbano naselje je administrativni, privredni i kulturni centar opštine. Po podacima iz 2011. godine u opštini je živelo 12.482 stanovnika. Po podacima popisa 2022. opština ima 11.219 stanovnika. Po podacima iz 2004. prirodni priraštaj je iznosio -0,4‰, a broj zaposlenih u opštini iznosi 2.766 ljudi.

Naselja

• Amajić
• Brasina
• Budišić
• Velika Reka
• Voljevci
• Donja Borina
• Donja Trešnjica
• Mali Zvornik
• Radalj
• Sakar
• Culine
• Čitluk

Osnivanje opštine

Posle Prvog svetskog rata, Mali Zvornik je bio u sastavu Rađevskog sreza, pod upravom Krupnja, kao jedna od petnaest opština Podrinskog okruga, nastalih unutrašnjom administrativnom podelom sreza, koji je do tada imao 35 seoskih naselja. U sastavu Rađevskog sreza bile su i Radaljska i Donjotrešnjička opština.

Ukazom Prezidijuma narodne skupštine Republike Srbije, od 3. aprila 1952. godine, Opština Mali Zvornik sa još 25 opština i dve gradske opštine u Podrinju pripala je Jadranskom srezu.

Tri godine kasnije 26. septembra 1955. godine, na dan puštanja u rad hidroelektrane „Zvornik”, osnovana je današnja Opština Mali Zvornik.

Prošlost

Rana prošlost

Najstariji pronađeni tragovi života u srednjem Podrinju vezani su za bronzano doba, što potvrđuju nalazi više nekropola, nakita i drugih upotrebnih predmeta, na lokalitetima sa obe strane reke Drine, kao i nalazi koji pripadaju kasnijem istorijskom razdoblju, starijem gvozdenom dobu.

Putna karta iz vremena Rimske Imperije

Početkom 1. veka srednje i gornje Podrinje se našlo u sastavu Rimske imperije, kao deo rimske provincije Ilirik i iz tog doba ima najviše materijalnih ostataka. Dokaz toga je lokalitet „Orlovine”, iznad Malog Zvornika, koji se vezuje za 6. vek i vreme vladavine cara Justijana. Položaj visa Orlovine se vezuje i za postojanje karavanske stanice iz rimskog doba Ad Drinum, koja je ucrtana u rimske karte, ali za koju se ne zna pouzdano gde se nalazila.

Srednji vek

Đurđev grad, Zvornik

Današnje područje opštine u ranom srednjem veku pripadalo je najrasprostranjenijoj oblasti naseljenoj Srbima, koja se protezala prema severu do reke Save. Za to vreme istorija je zabeležila događaje koje su bitno uticale na zbivanja u Srbiji, tako da je za vreme vladavine kneza Višeslava u 10. veku dolazi do podele srpske države na Rašku i Bosnu, gde je Drina predstavljala granicu. Kralj Dragutin Nemanjić je imao u Radalju letnjikovac i trudio se da učvrsti granice svojih zemalja i za vreme njegove vladavine bio je vidan procvat svih krajeva pod njegovom upravom. Gubitkom Beograda, Đurađ Branković se sa podizanjem Smedereva, u 15. veku, trudio da obnovi što više utvrđenih gradova, među kojima i Zvornik.

Stari grad Zvornik

Stanovništvo se, pored zemljoradnje, bavilo trgovinom, zanatstvom i rudarstvom, kada se u 15. veku otvaraju rudnici u Bo(ho)rini, Krupnju i Zajači, sa topionicama koje su se nalazile duž toka Borinske reke.

Vreme Osmanlijske vladavine

Đurđev grad

Oko 1460. godine, Turci su ušli u Đurđev grad iznad Zvornika i kasnije osvajaju i preostale bosanske kraljevine i uspostavljaju svoju administraciju i teritorijalnu upravu. Gornji tok Drine, po toj podeli, pripao je Hercegovačkom sandžaku, sa sedištem u Foči. U to vreme kompletna etička i demografska struktura stanovništva bila je sastavljena od Srba pravoslavne vere. Sistematskom islamizacijom i progonima hrišćana pravoslavaca do 1533. godine, menja se struktura stanovništva i Zvornik poprima orijentalno-muslimansku fizionomiju. Spajanjem novoformiranog Zvorničkog i Hercegovačkog sandžaka, 1850. godine, nastaje Bosanski pašaluk koji ostaje do Bečkog rata (1683—1699).

Tokom 18. veka u ratovima sa Austrougarima, Turci gube deo severne Srbije sa Beogradom, Mačvom, Šapcem, Valjevom i Austrija okupira desnu obale Drine, planirajući kolonizaciju Podrinja rimokatoličkim stanovništvom. U toj borbi velikih carevina, Srbi su pružili punu podršku austrijskoj kampanji, što dovodi do Druge velike seobe Srba.

Naseljavanjem srednjeg i donjeg toka Drine pridošlicama iz Crne Gore i Hercegovine, krajem 18. veka, rastu i jačaju pravoslavna naselja, baveći se zemljoradnjom i trgovinom.

Prvi i Drugi srpski ustanak pod vođstvima Karađorđa i Miloša Obrenovića svrstava celokupan srpski živalj u borbu protiv Osmanlija, tako da Drina postaje jedno od poprišta mnogih borbi. Opseda Soko-grada, pod neposrednom komandom Karađorđa i Boj na Ravnju nisu sprečile, posle neuspeha Prvog srpskog ustanka, vraćanje muslimanskih porodica i progon pravoslavnog stanovništva. Posle pobede na Dublju 1815. godine nastavlja se borba Miloša Obrenovića da teritorija na desnoj obali Drine pripadne Srbiji. Predajom Soko-grada, 1862. godine, ostaju još samo dva muslimanska sela, Mali Zvornik i Sakar, koji će tek 1878. godine pripasti Srbiji.

Prvi i Drugi svetski rat

Na početku Prvog svetskog rata glavni udar austrougarske vojske upućen je preko Drine ka planini Cer. Na kojoj se od 11. do 18. avgusta 1914. godine dogodila Cerska bitka, u kojoj je zabeležena prva saveznička pobeda kojom je neprijatelj nateran na povlačenje.

Kapitulacijom Kraljevine Jugoslavije, u Drugom svetskom ratu, nemačke okupacione snage su razmestile svoje snage na desnoj obali Drine, dok su iz Istočne Bosne „ustaše” proterale oko 23.000 Srba pravoslavne vere, koji su spas našli u Podrinju. Formiranjem četničkih i partizanskih formacijama, sve do kraja rata naizmenično su se vodile međusobne borbe.

Geografski položaj

Opština Mali Zvornik nalazi se u zapadnom delu Republike Srbije, u srednjem Podrinju. Svojim zapadnim delom, uz reku Drinu, u dužini od četrdeset kilometara, proteže se duž državne granice sa Bosnom i Hercegovinom, odnosno sa Republikom Srpskom. Sa istoka je nadvisuju Boranja i Jagodnja, duž kojih se graniči sa opštinom Krupanj, sa severa su planine Gučevo i teritorija grada Loznice, dok jugoistočnu granicu opštine prema Ljuboviji čine pobrđa Kruškovica, Gaj, Podgaj i Višnjica.

Opština se pruža duž magistralnog puta Beograd-Loznica-Bajina Bašta koja predstavlja glavni komunikacioni pravac Zapadne Srbije, gde je Loznica udaljena 26 km, Ljubovija 43 km, Šabac 81 km, a Beograd 170 km. Sa susednim Zvornikom u Bosni i Hercegovini je povezana preko reke Drine, sa tri mosta, danas pešačkim mostom Kralja Aleksandra, Novi most gde je zvanični granični prelaz i železnički most u naselju Donja Borina.

Reljef

Pogled na Gučevo iz Brasine

Reljef na teritoriji opštine Mali Zvornik je brdsko-planinski, nadmorske visine od 200 do 856 metara, sa izuzetkom naselja Brasina i Donja Borina koja su brežuljkasto područje, sa nadmorskom visinom od 200 do 500 metara. Najviša kota opštine je Crni vrh, visine 856 metara. Prirodni reljef opštine modifikovan je izgradnjom brane na Drini i stvaranjem veštačkog Zvorničkog jezera, koje zahvata 7% opštinske teritorije.

Klima

Klima je umereno-kontinentalna , gde su leta topla između 20-22 °C, zime su većinom hladne, a tokom najhladnijeg meseca januara, temperatura se kreće između 1 i 8 °C. Prosečna godišnja temperatura iznosi 12,1 °C, vazdušni pritisak 1004,8mb, relativna vlažnost vazduha 70%, prosečne padavine 972,1mm. Magle su karakteristične za doline pored reke Drine, veoma su česte i pojavljuju se tokom cele godine, sa najvećom izraženošću u proleće i jesen. Na klimu znatan uticaj ima veštačka akumulacija -Zvorničko jezero sa vodenom površinom od 13 km².

Hidroenergetski potencijal

Na području opštine ima ukupno 36 vodotoka, koji su gotovo svi duboko usečeni u stenske mase, sa velikim padom dolinskih strana. Njihova korita imaju veliki pad, tako da se tokovi odlikuju velikim hidroenergetskim potencijalom. Na Radaljskoj reci je izgrađena veštačka akumulacija i elektrana sa godišnjom proizvodnjom oko 400 000 kW struje.

Vodeni resursi znatno su iznad proseka tako da na 184 km² površine dolazi 205 km reka, tako da je identifikovano 27 mogućih lokacija za izgradnju minihidrocentrala, čija bi instalisana snaga iznosila 3.325 kW.

Termo-mineralne vode

Zbog specifičnog hemijskog sastava i lekovitih svojstava koja je odlikuju, termo-mineralne vode masiva Boranje poznate su još od devetnaestog veka. Korišćenje vode sa prirodnog izvora u Radaljskoj Banji u lekovite svrhe započeto je u prvoj polovini 19. veka. Voda sa „glavnog” izvora uglavnom se koristila za lečenje kostobolje i reumatskih oboljenja, boda tzv. „očnog izvora” korišćena je za umivanje, radi poboljšanja vida i blagotvornog dejstva.

U Radaljskoj banji naočito su prisutne i pojave geotermalne energije, koja je najviše akumulirana u podzemnim vodama i to do 100 °C.

Zemljište i šume

Dolja Trešnjica

Prema podacima Republičkog zavoda za statistiku iz 2014. godine, šumsko zemljište zahvata 9.323,46ha ili 50,7% ukupne površine opštine, od čega 53% u društvenom JP Srbijašume-Šumsko gazdinstvo Boranja) i 47% u privatnom vlasništvu. Na 80% šumskih površina se prostire listopadno drveće, a dominiraju bukove šume.

Bogatstvo šumom omogućilo je prisustvo 5različitih životinjskih vrsta i dobre uslove za lovni turizam u opštini. Šume su bogate srnećom divljači, divljim svinjama, zečevima, fazanima, divljim patkama i jarebicama. Lovište se prostire na 16 496ha i njime upravlja Lovačko udruženje „Crni vrh” Mali Zvornik i JP „Srbijašume”. Dodatno bogatstvo šuma predstavljaju šumski plodovi i pečurke, dok je celokupno područje bogato lekovitim biljem.

Poljoprivredno zemljište u opštini iznosi 5 913ha ili 32,13% površine opštine, od čega oranice i bašte 938ha, voćnjaci 306ha i livade i pašnjaci 1 372ha.

Privreda

Nekadašnji pogon „Ravnaje”

Opština raspolaže vrednim vodnim, šumskim, mineralnim i drugim resursima, čiji značaj prevazilazi lokalne okvire i čiji potencijal nije iskorišćen u punoj meri. U procesu privatizacije brojni privredni subjekti su prestali sa radom ili su znatno umanjili kapacitet. Gašenje i privatizacija su dovele do porasta nezaposlenosti koja čini 26,27% radno sposobnog stanovništva u opštini.

Industrija

HE Zvornik

Nosilac razvoja industrije u opštini je Hidroelektrana „Zvornik”, koja je počela sa radom 1955. godine. Pripada privrednom društvu Drinsko — Limske hidroelektrane. Trenutno ima 80 zaposlenih. Za svojih 50 godina neprekidnog rada proizvela je preko 22 milijarde kWh električne energije i prebacuje plan proizvodnje svake godine. Godišnji plan proizvodnje struje je 452 miliona kWh i uglavnom se taj plan ostvaruje a nekad prebacuje očekivanu proizvodnju, zavisno od hidroloških uslova. Hidroelektrana leti proizvodi 10 MWh struje i sa tom proizvodnjom snabdeva električnom energijom čitavo područje Malog Zvornika, do Loznice. U periodu velikih voda proizvodnja je i do 96-100 MWh.

Kultura

Dom kulture

Nosilac svih kulturnih manifestacija u opštini Mali Zvornik je Biblioteka „17. septembar”, koja je na sebe preuzela ulogu nekadašnjeg Doma kulture. Biblioteka raspolaže značajnim fondom knjiga — preko 33.000 naslova. U okviru biblioteke smeštena je Zavičajna zbirka, koja čuva bibliotečki materijal vezan za istoriju kulturno-prosvetnog života Malog Zvornika i njegove okoline u prošlosti.

Biblioteka organizuje gostovanja profesionalnih i amaterskih kulturno-umetničkih društava, pozorišta, pesnika, likovne izložbe i brojne druge smotre, susrete i takmičenja.

Biblioteka ima salu sa 250 mesta, a u svojim prostorijama organizuje kurseve engleskog jezika, kao i različite sekcije: folklorna, dramska, muzička i recitatorska. Kao posebno interesantne kulturne manifestacije organizovane od strane Biblioteke u Malom Zvorniku izdvajaju se sledeće:

• Mesec knjige — oktobar, koji se obeležava najraznovrsnijim programima (prikupljanje knjiga za poklon Biblioteci, nagrađivanje najaktivnijih čitalaca u protekloj godini, izbor najčitanije knjige, besplatno učlanjivanje đaka-prvaka, organizovanje književnih susreta, izložbi knjiga, pozorišnih predstava i sl.)
• „Osmomartovska izložba narodne radinosti zvorničkog kraja” (već se tradicionalno organizuje, a žene tada izlažu ručne radove i druge eksponate stare i preko 150 godina. Ova manifestacija okuplja i žene iz okolnih opština)
• Likovna kolonija se organizuje u junu već drugu godinu za redom (ova manifestacija će preći u tradicionalnu)
• Likovna sekcija Doma kulture organizuje 2-3 puta godišnje izložbe slika
• Tradicionalna smotra recitatora, pod nazivom „Pesniče naroda mog”, koja je opštinskog i međuopštinskog karaktera, organizuje se svakog maja
• Ribolovačko-kulturna manifestacija „Somovijada”, tradicionalno se održava krajem svakog jula, a tri večeri uzastopno zastupljen je raznovrstan kulturni program

Od decembra 2006. godine u okviru Biblioteke utorkom i četvrtkom od 11 časova radi Dečje odeljenje. Što se tiče sadržaja, deci se ovde nudi čitanje i pričanje bajki, gledanje dečjih filmova putem DVD uređaja i nakon toga ilustrovanje doživljenog. Tako nastale ilustracije Biblioteka kasnije koristi u izložbama.

Obrazovanje

U opštini Mali Zvornik mrežu školskih ustanova čini pet osmogodišnjih matičnih škola, jedna srednjoškolska ustanova u središtu opštine i jedna predškolska ustanova

Predškolska ustanova

Predškolska ustanova „Crvenkapa” ima zgradu površine 880m², kraj same obale Drine. U ovu, relativno novu, zgradu vrtić je preseljen polovinom osamdesetih godina. Vrtić poseduje prostrano dvorište (oko 40 ari), svu potrebnu opremu za rad vaspitača, kuhinju dnevnog kapaciteta od 150 obroka.

Osnovne škole

• OŠ „Branko Radičević” Mali Zvornik, bez područnih odeljenja
• OŠ „Stevan Filipović” Radalj, sa jednim područnim odeljenjem za četvororazrednu nastavu u Malom Radalju
• OŠ „Braća Ribar” Donja Borina, sa jednim područnim odeljenjem za četvororazrednu nastavu u Brasini;
• OŠ „Miloš Gajić” Amajić, sa dva područna odeljenja za četvororazrednu nastavu u Donjoj Trešnici i Culinama
• OŠ „Nikola Tesla” Velika Reka, sa jednim područnim odeljenjem za četvororazrednu nastavu u Voljevcima

Srednja škola

• „Srednja škola” Mali Zvornik u svom sastavu pored gimnazije opšteg smera sadrži pet obrazovnih profila.

• 
  Predškolska ustanova
• 
  OŠ „Branko Radičević” Mali Zvornik
• 
  OŠ „Braća Ribar” Donja Borina
• 
  OŠ „Miloš Gajić” Amajić
• 
  OŠ „Nikola Tesla” Velika Reka
• 
  Srednja škola

Zdravstvene ustanove

Zdravstvenu zaštitu stanovništva u opštini organizuje i sprovodi Dom zdravlja „Mali Zvornik”, koji ima u svom sastavu šest zdravstvenih ambulanti smeštenih u naseljima: Velika Reka, Donja Trešnica, Radalj, Donja Borina, Brasina i Culine. U ovim ambulantama radi po jedna medicinska sestra, a lekar opšte prakse dolazi jednom sedmično.

Turizam

Drina sa Zvorničkim jezerom i kompleks Radaljska banja sa jezerom, uz objekte kulturno-istorijskog nasleđa i bogatu floru i faunu, glavna su potvrda da je turizam najperspektivnija grana privrede opštine. U Malom Zvorniku se nalazi Podzemni grad koji uz zalaganje lokalne uprave je otvoren za posete turista.

Manifestacije koje se tradicionalno održavaju u toku godine su:

• Somovijada, poslednjeg vikenda u julu,
• Dani sportsko-rekreativnog i kulturnog turizma — Drina je smisao života, manifestacija prerasla iz Somovijada i traje više dana,
• Plivanje za bogojavljenski krst
• Doček prvomajske kajak-kanu regate
• Drinska regata
• Skoboljijada i Gurmanijada
• Ljudi i mostovi
• Jesen u Radaljskoj banji
• Krsna Slava Opštine
• Dan opštine

Galerija

• 
  Plaža na jezeru, Sakar
• 
  Podzemni grad
• 
  Podzemni grad
• 
  Pogled sa vidikovca Zbir
• 
  Pogled sa vidikovca Zbir
• 
  Vlaške njive, Budišić
• 
  Vlaške njive, Budišić
• 
  Pogled na Drinu, Voljevci
• 

Verski objekti

U okviru Eparhije šabačke, na teritoriji opštine se nalaze sledeće crkve:

• Crkva Svetog proroka Ilije u Donjoj Borini
• Crkva Sabora srpskih svetitelja u Malom Zvorniku
• Crkva Svetih apostola Petra i Pavla u Radalju
• Crkva Svete Trojice u Donjoj Trešnjici
• Crkva Svete Trojice u Voljevcima
• Crkva Svetog cara Lazara u Velikoj Reci
• Crkva Vaskrsenja Gospodnjeg u Culinama

• 
  Crkva Svetog proroka Ilije u Donjoj Borini
• 
  Crkva Sabora srpskih svetitelja u Malom Zvorniku
• 
  Crkva Svete Trojice u Donjoj Trešnjici
• 
  Crkva Svete Trojice u Voljevcima
• 
  Crkva Svetog cara Lazara u Velikoj Reci
• 
  Crkva Vaskrsenja Gospodnjeg u Culinama

U okviru Islamske zajednice Srbije se nalazi

• Džamija u Malom Zvorniku

Sport

Stadion Mali Zvornik

Sportski tereni, Mali Zvornik

Na području opštine Mali Zvornik egzistiraju četiri fudbalska kluba i klub malog fudbala:

• FK „Jedinstvo”, Mali Zvornik (Mačvanska okružna liga)
• FK „Granit”, Radalj (Udružene opštinske lige, grupa Jadar)
• FK „Mladost”, Donja Borina (Mačvanska okružna liga)
• FK „Rudar”, Brasina (Udružena opštinska liga, grupa Jadar)
• KMF „Mali Zvornik” (Druga liga, grupa zapad)

Uspešno egzistira i ženski odbojkaški klub „Mali Zvornik”, koji je izrastao iz škole odbojke pri Osnovnoj školi ”Branko Radičević”, osnovan 2002. godine. Od 05. decembra 2005. godine radi i muški odbojkaški klub „Jedinstvo”.

Borilačke veštine zastupljene su u tri kluba:

• Karate klub „Srpski Soko”
• Karate klub „Jedinstvo”
• Karate klub „Mladost”

Kajakaški klub „Jezero” čeka ponovno aktiviranje, a izuzetno je aktivno udruženje ribolovaca sa preko 500 članova. Opštinska organizacija sportskih ribolovaca „Drinsko jezero” svake godine u julu organizuje čuvenu sportsku, ali i kulturnu manifestaciju „Somovijada”.

U oblasti fizičke kulture u opštini Mali Zvornik evidentan je nedostatak odgovarajućih objekata (fiskulturnih sala i otvorenih terena za male sportove). Fiskulturnu salu, sa svim pratećim prostorijama, imaju samo dve škole, i to obe u gradskom naselju.

Vidi još

• Mali Zvornik

Literatura

• Šest decenija Opštine Mali Zvornik (monografija). Mali Zvornik: SO Mali Zvornik. 2015. ISBN 978-86-907361-2-6. 

Spoljašnje veze

• Zvanična prezentacija
• Malozvornički informativni portal