Peruđa
Peruđa (ital. Perugia, lat. Perusia) je poznati grad u Italiji. Peruđa je upravno središte i najveći grad pokrajine Umbrija u središnjem delu države i glavni grad istoimenog Okruga Peruđa.
| Peruđa ital. Perugia | |
|---|---|
 Peruđa - pogled na staro gradsko jezgro | |
 Zastava
 Grb
| |
| Administrativni podaci | |
| Država |  Italija |
| Regija | Umbrija |
| Stanovništvo | |
| Stanovništvo | |
| — | 164.782 |
| — gustina | 366,25 st./km2 |
| Geografske karakteristike | |
| Koordinate | 43° 06′ 44″ S; 12° 23′ 20″ I / 43.112222° S; 12.388889° I |
| Vremenska zona | UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST) |
| Aps. visina | 493 m |
| Površina | 449,92 km2 |
  Peruđa Peruđa na karti Italije | |
| Ostali podaci | |
| Gradonačelnik | Vladimiro Bokali |
| Poštanski broj | 06100 |
| Pozivni broj | 075 |
| Registarska oznaka | PG |
| Veb-sajt | |
| www.comune.perugia.it | |
Peruđa je poznata kao jedna od gradova koji su najviše dali razvoju renesanse.
Geografija uredi
Peruđa se nalazi u središnjoj Italiji. Od prestonice Rima grad je udaljen oko 185 km severno, a od Firence 150 km južno.
Reljef uredi
Peruđa se razvila u brdsko-planinskom delu središnjih Apenina, na znatnoj visini od oko 500 m. Grad se nalazi na izrazito pokrenutom terenu, pa su razlike u visini pojedinih delova grada i do 250 m. Treba istaći i veliku seizmičnost područja, pa je grad tokom istorije zadesilo više zemljotresa (1832, 1838, 1854. i 1997).
Klima uredi
Klima u Peruđi je izmenjeno sredozemna, tj. oštrija je, pre svega zbog položaja grada daleko od mora i zbog znatne nadmorske visine.
| Klima Peruđe (1971–2000, ekstremi 1967–sadašnjost) | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Apsolutni maksimum, °C (°F) | 17,3 (63,1) |
21,7 (71,1) |
25,6 (78,1) |
29,7 (85,5) |
35,0 (95) |
37,5 (99,5) |
39,6 (103,3) |
38,9 (102) |
35,3 (95,5) |
30,2 (86,4) |
24,0 (75,2) |
19,3 (66,7) |
39,6 (103,3) |
| Maksimum, °C (°F) | 8,9 (48) |
10,9 (51,6) |
14,1 (57,4) |
16,8 (62,2) |
22,1 (71,8) |
26,1 (79) |
30,0 (86) |
30,0 (86) |
25,5 (77,9) |
19,7 (67,5) |
13,3 (55,9) |
9,3 (48,7) |
18,9 (66) |
| Prosek, °C (°F) | 4,8 (40,6) |
6,0 (42,8) |
8,4 (47,1) |
11,0 (51,8) |
15,7 (60,3) |
19,4 (66,9) |
22,6 (72,7) |
22,8 (73) |
19,2 (66,6) |
14,4 (57,9) |
8,9 (48) |
5,5 (41,9) |
13,2 (55,8) |
| Minimum, °C (°F) | 0,6 (33,1) |
1,1 (34) |
2,6 (36,7) |
5,1 (41,2) |
9,3 (48,7) |
12,6 (54,7) |
15,2 (59,4) |
15,6 (60,1) |
12,8 (55) |
9,1 (48,4) |
4,4 (39,9) |
1,8 (35,2) |
7,5 (45,5) |
| Apsolutni minimum, °C (°F) | −15,8 (3,6) |
−17,0 (1,4) |
−8,3 (17,1) |
−5,0 (23) |
−1,9 (28,6) |
5,2 (41,4) |
6,9 (44,4) |
6,0 (42,8) |
3,6 (38,5) |
−1,4 (29,5) |
−8,2 (17,2) |
−14,8 (5,4) |
−17,0 (1,4) |
| Količina padavina, mm (in) | 52,7 (2,075) |
56,8 (2,236) |
54,0 (2,126) |
72,0 (2,835) |
75,6 (2,976) |
69,9 (2,752) |
37,4 (1,472) |
49,7 (1,957) |
87,6 (3,449) |
85,7 (3,374) |
94,7 (3,728) |
68,4 (2,693) |
804,5 (31,673) |
| Dani sa padavinama (≥ 1.0 mm) | 7,1 | 7,1 | 7,0 | 8,7 | 8,4 | 7,1 | 4,7 | 4,9 | 6,5 | 7,7 | 8,4 | 7,8 | 85,4 |
| Relativna vlažnost, % | 83 | 77 | 73 | 74 | 74 | 71 | 68 | 69 | 71 | 76 | 82 | 85 | 75 |
| Izvor: Servizio Meteorologico (humidity 1968–1990)[1][2][3] | |||||||||||||
Vode uredi
Kroz grad ne protiče nijedan značajniji vodotok, ali poznata reka Tibar protiče svega nekoliko kilometara zapadno od grada.
Istorija uredi
Praistorija uredi
Grad je u vreme praistorije bio naseljen plemenom Umbri, koji su po nekom istorijskom predanju bili osnivači grada. Umbri su imali dosta sličnosti sa Etrurcima pod čiji kulturni uticaj su pali zahvaljujući vezama koje su imali sa njima.
Pravo urbano jezgro Peruđe formira se oko druge polovine VI veka p. n. e. Peruđa je bila jedan od gradova drevne Etrurije. Već tada je grad bio poznat pod nazivom Peruzija, i taj naziv je sačuvan do danas. Originalni etrurske zidine, vidljive su i dan danas, a podignute su između IV i III veka p. n. e. i duge su čak 3 km.
Antička Peruđa uredi
Rimljani su osvojili Umbriju i Peruziju krajem 3. veka p. n. e. , tačnije 295. godine u bici kod Sentina gde je rimska vojska pod zapovedništvom konzula Kvinta Fabija Maksima Rulijana i Publija Decija Musa pobedila koaliciju Samnita, Etruraca, Umbra i Gala. Tako je započet proces uključivanja današnje Umbrije u rimsku kulturu. Rimljani su osnivali kolonije i gradili drumove. Jedan od takvih je Vija Flaminija (ital. Via Flaminia) koji je izgrađen 220. p. n. e. i koji je bio vrlo bitan za razvoj grada Peruzije u antici.
Prolazak Vija Flaminije je bio oslonac razvoja grada Peruzije u antici. Za vreme Drugoga punskoga rata, bitka kod Trazimenskog jezera, odigrala se na nekoliko kilometara od Peruđe 24. juna 217. p. n. e. između Kartaginjana i Rimljana. To je bila jedna od bitaka Drugog punskog rata. Umbri se nisu mešali, ali su se postepeno vremenom stapali sa rimskim stanovništvom.
Za vreme Za vreme građanskoga rata rata između Marka Antonija i Oktavijana, 40. p. n. e., Peruđa je stala na stanu Marka Antonija. Rimski car Oktavijan Avgust osvojio je grad i dao mu je novo ime Augusta Perusia. Prilikom osvajanja Oktavijan je potpuno razrušio grad.
Srednji vek uredi
Početkom srednjeg veka Peruđa je promenila više gospodara (Ostrogoti, Vizantinci, Langobardi, Franci).
Vizantijski car Justinijan je u 6. veku u svojim naporima da obnovi veličinu i sjaj Rimskog carstva osvojio Peruđu. Godine 537. godine, na obroncima Peruđe sukobile su se vizantijske trupe vođene vojskovođom Velizarom, koji je bio vojskovođa cara Justinijana sa Ostrogotima koje je predvodio Vitiges.
Totila, ostrogotski kralj, opsedao je Peruđu tokom dve godine, da bi 548. da zauzme grad i da ga uništi. Takođe je naredio da se pogubi biskup Erkolan, zahvaljujući kojem je ceo grad uspešno odolevao opsadi. Erkolano će postati jedan od svetaca-zaštitnika grada Peruđa. Njegov dan se slavi 7. novembra.
Posle smrti poslednjeg ostrogotskog kralja, Teje, Peruđa i Umbrija ponovo potpadaju pod vlast Vizantije. Sve do kraja VIII veka grad će ostati pod vizantijskom dominacijom, izuzev dva kratka perioda langobardske okupacije na kraju VI veka. U drugoj polovini VIII veka Peruđa i njena teritorija pale su pod uticaj papske vlasti.
U 10. veku dolazi do osamostaljivanja Peruđe, kao i drugih gradova u okruženju. Unutar gradskih zidina 936. godine počinje da se gradi katedrala Sv. Lorenca. Sledeća dva veka prošla su u stalnim razmiricama sa susednim gradovima-državama (Kortona, Asizi, Todi, Folinjo). U XI veku postaje komuna. U 12. veku grad potpada pod vlast Papske države i to stanje ostaje vekovima.
Četvorica papa su izabrani baš u ovom gradu (Honorije III, Honorije IV, Celestin V i Kliment V). S druge strane, Peruđa je bila jedna od prvih gradova koja je ustala protiv Grgura IX. U međuvremenu formirale su se dve partije narodna (Raspanti) i plemićka (Bekerini). Stalno je dolazilo do nesuglasica između pristalica ove dve partije u XIV veku.
Kao rezultati internih gradskih borbi, u gradu se smenjuje nekoliko porodica - Viskonti, Mikeloti, Fortebrači. Za vreme vladavine Andree Fortebračija, komandanta plaćeničke vojske (kondotijera), izvode se važni javni radovi kao što je izgradnja rezidencije Bračijevih poznata kao Sopra muro („Sopra muro“).
U XIII veku i u prvim decenijama sledećeg veka Peruđa se nameće kao važan centar umetnosti i kulture. U 14. veku je osnovan Univerzitet u Peruđi, jedan od najpoznatijih u celoj Italiji. Posle neuspešnog rata protiv pape Pavla III, Peruđa je izgubila slobodu 1531.
Od Papske države do ujedinjenja Italije uredi
Godine 1540. Pavle III podigao je tvrđavu znanu kao Roka Paolina da bi se zaštitio od gneva Peruđana.
Od XVI veka pa sve do ujedinjenja Italije 1860. godine Peruđa će prolaziti kroz dug period stagnacije, kako ekonomske, tako i demografske. Ipak na polju arhitekture i umetnosti izgrađene su mnoge vredne građevine. U ovom razdoblju izgrađene su mnoge plemićke rezidencije koje i danas krase Peruđu, kao i mnoge prestižne barokne crkve među kojima se ističe ona posvećena Sv. Filipu Crnom (ital. San Filippo Neri).
Francuske trupe su okupirale grad 1797. Nakon Francuske revolucije i Napoleonovog osvajanja Italije 1797. godine Peruđa je ušla u sastav tzv. Rimske republike (1789—1799) i Napoleonovoga carstva (1809—1814).
U 19 veku, Peruđu je tri puta pogodio zemljotres. Bilo je to 1832, 1838. i 1854. godine. Juna 1859. stanovnici su se digli protiv pape i uspostavili su svoju vladavinu, koje su trupe Pija IX ugušile u krvi, ali su ipak sledeće godine trupe Viktora Emanuela ušle u grad i pripojile Peruđu Kraljevini Italiji.
Od septembra 1860. grad je konačno bio pripojen, zajedno sa ostatkom Umbrije, Kraljevini Italiji. Pripajanje je bilo ozvaničeno plebiscitom od 4. novembra 1860. Posle ujedinjenja Italije Peruđa je postala glavni grad pokrajine Umbrija.
Dvadeseti vek uredi
Benito Musolini, italijanski diktator i fašista iz Peruđe kreće na marš na Rim 1922.
U Drugom svetskom ratu, Peruđu zauzimaju britanski vojnici koji ulaze u Peruđu 20. juna 1944, samo nekoliko dana po izlasku nemačkih trupa iz grada.
Stanovništvo uredi
Prema rezultatima popisa stanovništva 2011. u opštini je živelo 162.449 stanovnika.[4]
| 1931. | 1936. | 1951. | 1961. | 1971. | 1981. | 1991. | 2001. | 2011. |
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| 77.352 | 82.407 | 95.310 | 112.511 | 129.921 | 142.348 | 144.732 | 149.125 | 162.449 |
2008. godine. Peruđa je imala oko 165.000 stanovnika, 2,5 puta više u odnosu na početak 20. veka.
Grad danas ima značajan udeo imigrantskog stanovništva, doseljenika iz svih krajeva svega (blizu 10% gradskog stanovništva), najviše iz Latinske Amerike i istočne Evrope.
Gradske znamenitosti uredi
Peruđa, kao i mnogi drugi drevni gradovi Italije, ima očuvano staro gradsko jezgro. Posebnost Peruđe je veoma pokrenut teren starog grada, zbog čega se ovde pružaju izvanredni vidikovci i izvanredne mogućnosti otvaranja panorama i pogleda.
Najpoznatije građevine:
- Katedrala sv. Lorenca, 12-14. vek
- Crkva sv. Petra, 16. vek
- Palata dei Priori, 14. vek
- Fontana Mađore, 13. vek
- Etrurski bunar,
- Etrurski luk.
Saobraćaj uredi
Posebnost Peruđe je novootvorena (2008. godine) minijaturna vrsta metroa - Minimetro. Minimetro Peruđa je uveden u cilju smanjenja preopterećenosti vozilima starog gradskog jezgra, koji je gusto naseljeno, sa malom širinom ulica i obično velikog nagiba.
Partnerski gradovi uredi
Galerija uredi
-
Katedrala sv. Lorenca -
Palata dei Priori -
Fontana Mađore -
Etrurski luk
Reference uredi
- ^ „Perugia/Sant'Egidio(PG)” (PDF). Atlante climatico. Servizio Meteorologico. Pristupljeno 11. 12. 2014.
- ^ „STAZIONE 181 PERUGIA: medie mensili periodo 68–90” (na jeziku: Italian). Servizio Meteorologico. Pristupljeno 11. 12. 2014.
- ^ „Perugia Sant’Egidio: Record mensili dal 1967” (na jeziku: Italian). Servizio Meteorologico dell’Aeronautica Militare. Pristupljeno 11. 12. 2014.
- ^ „Statistiche I.Stat”. ISTAT. 28. 12. 2012.
