Petar Deljan
Ovaj članak sadrži spisak literature, srodne pisane izvore ili spoljašnje veze, ali njegovi izvori ostaju nejasni, jer nisu uneti u sam tekst. |
Petar Deljan (Odeljan; bug. Петър Делян) je bio vođa drugog slovenskog ustanka protiv Vizantije, koji je izbio u leto 1040. i bio u ugušen 1041. godine. Ustanici su pod njegovim vođstvom oslobodili Pomoravlje, celu današnju Severnu Makedoniju, temu Drač, oblasti oko Vitoše i Osogova, sever današnje Grčke (periferije Epir, Tesaliju, Zapadnu Makedoniju i Središnju Makedoniju), zauzevši gradove Beograd, Niš, Skoplje i Drač. Deljan se izdavao za Samuilovog unuka, na osnovu čega je u Beogradu 1040. proglašen za cara, nastavljača Samuilovog carstva.
| Petar Deljan | |
|---|---|
 Petar Deljan biva proglašen za cara u Beogradu (Ilustrovana istorija Jovana Skilice) | |
| Lični podaci | |
| Datum rođenja | 1009. |
| Mesto rođenja | Mađarska, |
| Datum smrti | 1041. |
| Mesto smrti | Konstantinopolj, |
| Porodica | |
| Roditelji | Gavrilo Radomir |
| Prethodnik | Presijan II Bugarski |
| Naslednik | Konstantin Bodin |
Poreklo
urediPetar Deljan se izdavao za Samuilovog unuka i sina Gavrila Radomira, ali je na osnovu postojeće istorijske građe to nemoguće potvrditi. Ukoliko je on to zaista bio, verovatno je nekako uspeo da izbegne Vladislavov nož ili zarobljeništvo i stigne do Ugarske u kojoj je odrastao u izgnanstvu. Pretpostavlja se da se priključio ustanicima kada su oslobodili Beograd, koji se nalazio na granici Vizantije i Ugarske, čime se objašnjava zašto je baš u Beogradu proglašen za cara.
Međutim, verovatnije je da je Deljan samo bio sposobni čovek iz naroda koji se našao na čelu ustanka i koji je proglašen za cara u prvom većem gradu koji je oslobođen, a to je bio Beograd.
Treba imati u vidu da je Vladislav u svom nastojanju da dođe do prestola uklonio ne samo svog brata i Samuilovog naslednika Gavrila Radomira (Deljanovog potencijalnog oca) i njegovu ženu (Deljanovu potencijalnu majku), nego i Samuilovog zeta, srpskog kneza Jovana Vladimira, zbog čega je teško poverovati da bi ispustio iz svojih ruku i Radomirovog sina koji bi polagao veća prava na presto od njega.
Međutim s druge strane moguće je da je izbegao Vladislavov napad s obzirom da je njegova majka izgnana u Ugarsku dok je bila trudna, pre nego što je Vladislav ovladao carstvom. Naime, Deljanova majka je bila izgnana u Ugarsku od strane cara Radomira koji ju je oterao trudnu.
Tok ustanka
urediU leto 1040. godine buknuo je u Pomoravlju ustanak protiv Vizantije na čijem čelu se našao Petar Deljan. Ustanici su ubrzo osvojili Beograd, Niš i Skoplje, prenevši žarište pobune u Povardarje. Ubrzo je slovenska pobuna izbila i u temi Drač i na njenom čelu se našao izvesni Tihomir. Dve grupe ustanika su se brzo povezale, a vođenje je preuzeo Deljan, nakon što je Tihomir, po njegovoj naredbi, ubijen kamenovanjem.
U septembru se ustanicima pridružuje Samuilov unuk i bivši vizantijski činovnik Alusijan. Ustanici uskoro osvajaju Drač, a pobuna se proširuje na severne delove današnje Grčke. Oslobođena teritorija tada je obuhvatala Pomoravlje, celu današnju Severnu Makedoniju, temu Drač, oblasti oko Vitoše i Osogova, sever današnje Grčke (periferije Epir, Tesaliju, Zapadnu Makedoniju i Središnju Makedoniju). Ustanici su pokušali da zauzmu Solun, ali pod njegovim bedemima bivaju teško potučeni, nakon čega dolazi do sukoba Deljana i Alusijana. Petar uskoro biva oslepljen po Alusijanovoj naredbi (ili ga je čak sam Alusijan na jednoj gozbi napio, nakon čega mu je odsekao nos i oslepeo ga), koji se nakon toga vraća u Vizantiju stvorivši opšte rasulo među ustanicima. Vizantijska vojska posle toga počinje da uništava razbijene ustanike, zarobivši oslepljenog Petra kod Ostrova. Tokom 1041. ustanak je u potpunosti ugušen.
Petrova dalja sudbina nije poznata, ali se pretpostavlja, da je svoj život okončao u vizantijskom zarobljeništvu.
Literatura
uredi- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ćorović, Vladimir (1997). Istorija srpskog naroda.
- Kalić, Jovanka (1967). Beograd u srednjem veku. Beograd: Srpska književna zadruga.
- Ćirković, Sima (1995). Srbi u srednjem veku. Beograd: Idea.
- Ćirković, Sima (2004). Srbi među evropskim narodima. Beograd: Equilibrium.
