Petnaesta krajiška udarna brigada
Petnaesta krajiška NO udarna brigada bila je jedinica NOVJ aktivna od marta 1944. do kraja rata.[1]
| Šesnaesta krajiška udarna brigada | |
|---|---|
.svg) Jugoslovenska partizanska zastava | |
| Postojanje | 26. mart 1944.[1] Mesto formiranja: Drvar |
| Formacija | 3-4 bataljona[1] |
| Jačina | 1.243 borca[1] |
| Deo | NOVJ |
| Angažovanje | |
| Odlikovanja | Orden zasluga za narod[1] |
Uvod uredi
Razvoj NOB uredi
Teritorijalna ograničenost i vezanost partizanskih odreda za svoj kraj onemogućavala je prenošenje borbenih dejstava u druge oblasti i izbegavanje koncentričnih udara nadmoćnog neprijatelja za vreme njegovih ofanziva. Za dalje širenje ustanka u Jugoslaviji i njegovo prerastanje u opštenarodni oslobodilački rat, pri postojanju jakih okupacionih i kvislinških snaga, bile su potrebne stalne, pokretne jedinice sposobne za manevar na bilo kojem terenu.[2]
Statut proleterskih NO brigada uredi
Pionirsku ulogu u stvaranju regularne narodnooslobodilačke armije imala je 1. proleterska NO udarna brigada. Ona je formirana 21. decembra 1941. na osnovu stečenih iskustava iz dotadašnje oružane borbe, nakon pada Užičke republike u jesen 1941, što je formulisano Statutom proleterskih narodnooslobodilačkih brigada koji je propisao Vrhovni štab NOVJ i koji je važio za sve brigade NOVJ. Formacija je predviđala: štab, koji čine komandant i politički komesar i njihovi zamenici; najmanje 4 udarna bataljona jačine do 300 boraca, formiranih u 3-4 udarne čete; prateću četu sa onoliko mitraljeskih vodova (od po 2 oruđa) koliko je bataljona u brigadi, 1 vodom lakih i 1 vodom teških minobacača; artiljerijske jedinice koje se mogu sastojati iz pojedinih oruđa i baterija (4 oruđa), pa sve do diviziona; motorizovane jedinice koje se formiraju po mogućnosti; komoru i sanitet. Uz štab brigade, pored konjičkog, pionirskog i voda za vezu, Statut je predviđao i kulturne ekipe za kulturno prosvetni i politički rad u jedinicama i među narodom na terenu. Propisana je crvena zastava sa srpom i čekićem u gornjem desnom uglu, petokrakom zvezdom u sredini i izvezenim imenom jedinice.[2]
Od partizanskih odreda ka brigadama uredi
Od posebne važnosti bilo je naređenje Vrhovnog štaba da se u okviru partizanskih odreda stvaraju udarne čete i bataljoni, kao prelazni oblik od odreda ka brigadi. Pri formiranju brigada, te udarne jedinice obično su ulazile u njihov sastav. Počasni naziv udarna davan je samo onim brigadama koje su se posebno istakle u borbi. U 1941. formirana je jedna brigada (1. proleterska); u 1942. formirano je ukupno 37 brigada; u 1943. 76 brigada (rasformirano 13 brigada); u 1944. 130 brigada (rasformirano 13), a u 1945. još 16. novih brigada (rasformirano 13). Na kraju rata bilo je ukupno 220 brigada, od kojih 14 proleterskih.[2]
Značaj brigada u NOR uredi
Jačina, sastav, oprema i naoružanje brigada bili su različiti u raznim periodima NOR i raznim krajevima gde su brigade vodile borbu. Tako je prosečna jačina brigada u 1942. i 1943. bila 800 boraca, a u 1944. oko 950 boraca, s tim što su brigade u Sloveniji i Makedoniji bile brojno slabije (500-600 boraca). Naoružanje brigada bilo je lako pešadijsko, sa mitraljezima i minobacačima; naoružavane su od plena iz borbi sa neprijateljem, delom iz sopstvenih radionica, a tek od 1943. neke su naoružane i iz savezničke pomoći.[2]
Po Titu, brigade su bile operativne jedinice sa strategijskim zadacima; brigade su bile sposobne i za partizansko i za frontalno ratovanje (naročito nakon formiranja divizija i korpusa NOVJ), a bile su i komunističke političke škole, rasadnici kadrova za nove jedinice NOVJ, i uporišta KPJ i NOP.[2]
Formiranje uredi
Petnaesta krajiška NO udarna brigada formirana je 26. marta 1944. od Sanskog i Ribničkog NOP odreda. Pri formiranju imala je 3 bataljona, a krajem oktobra 4 bataljona. Bila je u sastavu 39. krajiške divizije NOVJ.[1]
Ratni put brigade uredi
1944 uredi
U drvarskoj operaciji krajem maja i početkom juna Brigada je zatvarala pravac Prijedor-Sanski Most-Ključ na položajima kod Vrhpolja, zatim pravac Banjaluka-Sitnica-Ključ na položajima kod Sitnice i najzad, pravac Banjaluka-Bronzani Majdan-Sanski Most. Od juna do početka septembra vodila je borbe zajedno sa 13. krajiškom brigadom i Zmijanjskim NOP odredom u rejonu Mrkonjić Grad, Han-Kola, Pervan sa nemačkim, ustaškim i četničkim snagama iz Banjaluke, Mrkonjić Grada i Jajca. Učestvovala je u oslobođenju Prijedora 6-7. septembra i Banjaluke 16-28. septembra. Krajem septembra i u oktobru brigada je dejstvovala protiv četnika na sektoru Prnjavor, Derventa, Kotor Varoš.[1]
1945 uredi
Od novembra 1944. do kraja aprila 1945. Brigada je napadala komunikacije Prijedor-Banjaluka i Bosanska Gradiška-Banjaluka. U završnim operacijama oslobodila je Topolu i Dubravu (kod Bosanske Gradiške) 23. aprila, učestvovala u oslobođenju Bosanskog Novog (27. aprila-1. maja), vodila teške borbe kod sela Kukuruzari, zatim u blizini Zagreba, u koji je ušla 8. maja, a 14. maja izbila je u Celje, gde je dočekala kraj rata.[1]
Odlikovanja uredi
Za ratne zasluge Brigada je odlikovana Ordenom zasluga za narod.[1]
Reference uredi
Literatura uredi
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 6). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 573.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 4). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 686.
- Gažević, Nikola, ur. (1974). Vojna enciklopedija (tom 2). Beograd: Vojnoizdavački zavod. str. 28.