Википедија

Pokrštavanje Srba

Pokrštavanje Srba deo je hristijanizacije Slovena. Prvo je dolazilo do pojedinačnog primanja hrišćanstva od doseljavanja Srba na Balkansko poluostrvo, a u vreme misije solunske braće došlo je do velikog preobraćenja srpskog vladara Mutimira, njegove družine i dela običnog naroda u hrišćanstvo između 867. i 873. godine.[1]

Konstantin VII Porfirogenit

Trajanje, okolnosti i rezultati uredi

Pokrtšavanje Srba, kao i krštenje Slovena uopšte, dug je i težak proces, koji je trajao vekovima.

Zbog karaktera (primorskog i zagorskog) srednjovekovnih srpskih zemalja, a posle Velikog raskola (1054), razlikovale su se tri konfesionalne grupe Srba:

  1. Pravoslavni Srbi — u Raškoj, sadašnjoj Zapadnoj Srbiji kod Drine
  2. Bogumili u srednjovekovnoj Srbiji i Bosni
  3. Srbi katolici u Srpskom primorju

Izvori za hristijanizaciju Srba uredi

Problem izučavanja ovog pitanja jeste nedostatak izvora. Glavni izvori su: Spis o narodima, Panegirik Vasiliju I i Taktika cara Lava VI[2]. O najranijoj fazi piše Porfirogenit koji kaže da je Iraklije u Srbiju poslao sveštenike iz Rima. To je, međutim, bio kratak period, nedovoljan da bi se pokrstio ceo narod. Za pokrštavanje celog naroda bili su potrebni episkopi koji bi stvorili crkvenu organizaciju.

Pisma koja svedoče o pokrštavanju Srba jesu pismo pape Agatona caru Konstantinu IV (668—685) iz 680. godine koji kaže da su upućeni mnogi sveštenici da šire hrišćanstvo među Langobardima i Slovenima, pismo pape Jovana X (914—928) upućeno dalmatinskom episkopu u kome piše da je slovensko pripadništvo arhiepiskopskoj veri starije od pokrštenih Sasa i pismo pape Jovana VIII koje je poslao 873. godine srpskom knezu Mutimiru.[3]

 
Apostol Epenet

Prvi hristijanizovani Sloveni i Srbi uredi

Susreti Srba sa hrišćanima i hrišćanskim misionarima mogli su početi od 1. veka nove ere, ali u to vreme Sloveni su verovali u nadmoćnost svojih bogova (Perun, Svetovid i drugi) i nema razloga za za pretpostavku da su značajnije prihvatali hrišćanstvo do 6. veka.

Tokom prvog veka apostol Jakov, došao je iz Palestine u Panoniju lađom od do Epidaurusa (danas Cavtat) glavne rimske luke na istočnoj obali Jadrana, a odatle rimskim putem do Sirmium (danas Sremska Mitrovica). Put ga je vodio preko Trebinja, Bileće, Avtovca, Foče i Loznice (Ab Drinum), U svim ovim mestima ostavio je propovednike, a u Sirmiumu podigao crkvu i postavio svetog Andronika za episkopa[4] 34. godine.

Sveti apostol Petar je 42. godine došao istim putem, propovedao i organizovao Crkvu na predelu Dalmacije. Sledeće godine on je otišao u Rim, gde je postavio svog učenika Lina za episkopa rimske crkve. Kada ga je car Klaudije proterao iz Rima Petar je izbegao, najpre u Ravenu i odatle u Panoniju.

Sveti Petar organizuje crkvu u Panoniji i postavlja apostola Epeneta za poglavara Crkve za prefekturu Ilirik 49. godine (Dr Justin Popović, Žitija Svetih, Jun, st. 653.)[5] Arhiepiskopija za Ilirik je ostala u Sirmiumu do vremena Atilinih ratova, kada je, premeštena u Solun.

Kada su od 6. veka, tokom vladavine cara Justinijana, dodiri Srba sa hrišćanskom državom Vizantijom postali stalni došlo je do veće razmene stanovništva i verskih opredeljenja. Deo Slovena koji je privremeno prelazio u službu Vizantije ili živeo pod vlašću cara Romeja prihvatao je i hrišćanstvo. Pored toga Sloveni su kao zarobljenike odvodili mnoge hrišćane iz Vizantije. Ti hrišćani su mogli zadržati svoju veru dok su živeli među Slovenima, a možda su preobratili u hrišćanstvo i ponekog Slovena. Prvi hristijanizovani Sloveni i Srbi za nas ostaju bezimeni.

U vreme naseljavanja grupe Slovena na Balkansko poluostrvo u VI i VII veku u većim zajednicama bili su i dalje velikom većinom mnogobošci. Hrišćane su često uzimali kao zarobljenike i privremeno držali kao robove, a oko 641. papa je poslao opata Martina u Dalmaciju da otkupi hrišćane robove od Slovena.[6] Crkvene ustanove Rimskog carstva na prostorima koje su naselili Srbi oko 631. bile su većinom razorene tokom avarskih i slovenskih napada. Izgleda da se i krajem 7. veka i na području Soluna dešavalo da u nevolji hrišćani prihvataju mnogobožačke zamisli Slovena.[7] Pobede nehrišćanskih Slovena nisu bile večne a ni vera nadmoćnost njihovih bogova.

U 8. veku hristijanizacija Slovena je primetnija. U drugoj polovini 8. veka razmere hristijanizacije Slovena su bile takve da je Sloven Nikita izabran 766. za vaseljenskog patrijarha u Carigradu.[8] Pre misije soluske braće došlo je od pokrštavanja manjeg dela Slovena (Karantanija, Slavonija) i hristijanizovanja prvih istaknutih Srba. Prva sačuvana vest da je neki starešina Srba, tj. Neretljana (Paganjana) primio hrišćanstvo je iz prve polovine IX veka (oko 823).[9]

Iraklijev pokušaj pokrštavanja Srba uredi

Vizantijska tradicija koju je zabeležio car Konstantin VII Porfirogenit govori da su Srbi prvo pokršteni odmah po doseljavanju. On piše da Srbi na Balkanu vode poreklo od nekrštenih Srba, nazvanih i Beli, naseljenih sa one strane Turske (Mađarske). Prema Porfirogenitu car Iraklije (610—641) naselio je Srbe na teritoriji koja je ranije opustošena od Avara. Potom ih pokrsti dovevši sveštenike iz Rima i naučivši ih da pravilno vrše dela pobožnosti.[10] Ovo prvo pokrštavanje, ukoliko se uzme kao istorijska činjenica, nije ostavilo dubljeg traga. Moguće je da su hrišćanski sveštenici u vreme cara Iraklija otišli među Srbe i nekoga formalno pokrstili, ali ti pokršteni ili nisu bili prave starešine Srba, tj. bili su njihovi pratioci, ili nisu iskreno i trajno prihvatili prelazak u novu veru. To je mogao bio samo prvi pokušaj da se Srbi pokrste. Masovno pokrštavanje nije se desilo tada. Možda o slobodi misionarstva (pokrštavanja) među Srbima u vreme Iraklija govori i pisanje Popa Dukljanina da prvih nekoliko srpskih vladara, koji su bili mnogobošci, nisu progonili hrišćane.[11] Veća središta hrišćanstva ostali su gradovi na obalama Jadranskog mora koji su bili pod vlašću vizantijskog cara. Iz njih su Srbi pojedinačno primali hrišćanstvo.

U biografiji svoga dede Vasilija, Porfirogenit piše da su Srbi odbacili sveto krštenje tokom vladavine Mihaila II Mucavca (820—829).[12][13]

Pokrštavanje u Srba (oko 868) uredi

 
Ćirilo i Metodije

Masovno pokrštavanje Srba moglo je biti izvršeno tek kada je vladarska porodica bila pokrštena. Prva sačuvana vest da je neki starešina Srba, tj. Neretljana (Paganjana) primio hrišćanstvo je iz prve polovine IX veka. Tada je sklopljen i mir Srba iz Paganije sa Venecijom, a srpski starešina koji je boravio u Veneciji primio je hrišćanstvo, svakako na zahtev domaćina. Mir nije ostao trajan, zato nije čudno da ni pokrštavanje, koje je moglo biti deo sporazumevanja, nije imalo veći značaj.[14] Do konačnog pokrštavanja u srpskom vladarskom rodu došlo je u vreme vladavine Mutimira i njegove braće u Srbiji u drugoj polovini IX veka. Tada se javlja i siguran znak pokrštavanja Srba. To su prva hrišćanska svetačka imena u srpskom vladarskom rodu. Prvi Srbi u vladarskoj porodici sa hrišćanskim imenima su Petar Gojniković i Stefan, sin kneza Mutimira.[15][16]

Pokrštavanje Srba dogodilo se u vreme delatnosti Metodija i Konstantina (u monaštvu Ćirila) i njihovih učenika. Uz blagoslov vaseljenskog patrijarha Fotija I Konstantin i Metodije su poslati 862. iz Soluna, a u proleće 863. su sa delovima verskih knjiga koje su preveli na slovenski, stigli u Veliku Moravsku na pokrštavaju Slovene mnogobošce. Ubrzo posle početka misije Metodija i Ćirila, dolazak vizantijske vojske na bugarsku granicu, ubedio je kneza Borisa da sa Bugarima primi hrišćanstvo iz Vizantije oko 864. Sigurno je da je u to vreme dolazilo mnogo misionara sa juga, ali i sa severa od solunske braće i da je Vizantija od vladara Srba tražila da se pokrsti sa narodom.[17]

Posle pokrštavanja Bugara, dolazak jake vizantijske flote u Dalmaciju 867. ili 868. konačno je ubedio srpske kneževe da moraju popustiti pred zahtevima Vizantije i cara Vasilija I (867—886) i pokrstiti se. Prema pisanju Porfirogenita Srbi se tada „pošalju poslanike tražeći i moleći da nekrštene među njima pokrsti i da budu, kao od početka, potčinjeni carstvu Romeja”, a Vasilije I im posla carskog poslanika sa sveštenicima i pokrsti sve koji se zatekoše nekršteni. Nekoliko godina kasnije 873. papa Jovan VIII u pismu srpskom knezu Mutimir se obraća kao hrišćaninu i traži od njega da prizna za verskog vođu arhiepiskop Metodija, starešinu Panonske dijeceze. Dakle između 867. i 873. došlo je do pokrštavanja srpske vladarske porodice i naroda.[18]

Samo pokrštavanje u Srbiji možda treba zamisliti slično onako kako je Nestor opisao pokrštavanje Rusa u Povesti prošlih leta, a koje se dogodilo jedan vek kasnije. Mutimir i njegova braća odlučili su da sklope sporazum o prijateljstvu sa carem Vasilijem I, ali to je verovatno značilo i da priznaju carevu vrhovnu vlast. Car je od njih zatražio da prihvate njegov pogled na svet i prime veru u Hrista i u Srbiju poslao latinske sveštenike da obave svečano pokrštavanje.[19] Srpski vladari pozvali su svoje podanike „bogate i siromašne” da dođu na obalu neke reke i budu pokršteni u njenoj vodi. Onima koji se ogluše o poziv vladarske porodice i ostanu verni starim bogovima zapretili su da će tim postupkom postati neprijatelji svojih kneževa. Tako su srpski vladari, vojnici i deo naroda mogli biti pokršteni oko 868.[20] Prema procenama približno u to vreme krajem 9. ili početkom 10. veka izgrađena je Petrova crkva u Rasu.

Posledice uredi

Primanjem hrišćanstva kod Srba je prihvaćena i predstava o svetu kao hrišćanskoj vaseljeni na čijem čelu stoji vizantijski car kao Hristov namesnik na zemlji. Tokom Vasilijeve vladavine Ćirilo i Metodije sprovode svoju misiju u Velikomoravskoj kneževini. Bugarska takođe prima hrišćanstvo. Pošto je u to vreme vizantijski uticaj prodirao samo iz primorskih gradova, misionarski rad obavljali su sveštenici iz primorskih oblasti. Arhiepiskopija u Splitu imala je crkvenu vlast i nad oblastima koje su ležale duboko u unutrašnjosti[21].

Pokrštavanje Srbije doprinosilo je jačanju pozicije srpskog kneza koji je time stekao legitimitet svoje vlasti koji je potvrđen iz Carigrada. Vizantija je tako unosila vladarsku ideologiju u Srbiju. Vizantija se od druge polovine 9. veka meša u spoljnu politiku Srbije i njene odnose sa Bugarskom. Vlastimir i Mutimir su suzbili dva bugarska napada i održali se kao vizantijski štićenici. Njihove potomke Vizantija je podržavala u teškim vremenima Simeonove vladavine. Bugarski štićenici koji su postavljani na presto brzo su menjali stranu i vraćali se Vizantiji jer su dobro znali da legitimitet njihove vlasti ne dolazi iz Preslava ili iz Pliske već iz Carigrada[22].

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Logos 2016, str. 75—76.
  2. ^ Maksimović, str. 155
  3. ^ Živković, str. 27
  4. ^ „Žitija Svetih za maj – Strana 18 – Svetosavlje”. svetosavlje.org. Pristupljeno 2023-04-01. 
  5. ^ „Sveti apostoli Sila, Siluan, Kriskent, Epenet i Andronik”. Večiti pravoslavni kalendar (na jeziku: srpski). Pristupljeno 2023-04-01. 
  6. ^ Logos 2016, str. 70—71.
  7. ^ VIINJ, I 1955, str. 203. Solun je bio pod dugotrajnom opsadom 675-676. i u gradu se pojavila nestašica i glad. U Čudima Svetog Dimitrija piše da su tada neki Solunjani odlazili iz grada, predavali se Slovenima i tako ostavljali svoju „rodbinu i veru”.
  8. ^ VIINJ, I 1955, str. 233—234. i napomena 54. Nikita, raniji sveštenik carigradske crkve sv. Apostola, došao je na patrijaršiski presto posle zbacivanja patrijarha Konstantina i kao privrženik Konstantina V održao se na njemu do smrti (780). Vizantijski hroničari pišu ο njemu, kao ikonoborcu, c preziranjem, zameraju mu što je varvarin i evnuh, ističući njegovo neznanje.
  9. ^ Logos 2016, str. 73. Tada je sklopljen i mir Paganije sa Venecijom koji nije ostao trajan, zato nije čudno da ni pokrštavanje, koje je verovatno bilo deo sporazumevanja, nije imalo veći značaj.
  10. ^ VIINJ, II 1959, str. 46—49.
  11. ^ Pop Dukljanin 1988, str. 109—110.
  12. ^ VIINJ, II 1959, str. 79—80. „Kao u ostalim oblastima tako su i na zapadu za vreme carevanja Mihajla državni poslovi bili veoma zanemareni … Hrvati i Srbi i Zahumljani i Travunjani i Konavljani i Dukljani i Neretljani, zbaciše sa sebe davnašnju vlast Romeja i postadoše samoupravni i samostalni, pokoravajući se isključivo svojim arhontima. Pokazujući potpuno odvajanje, većina njih odstupi i od svetog krštenja, da ne bi zadržali nikakav zalog prijateljstva i pokornosti prema Romejima.
  13. ^ Živković, str. 77
  14. ^ Logos 2016, str. 71—77.
  15. ^ VIINJ, II 1959, str. 49, 52. sa napomenama 154 i 167.
  16. ^ Istorija srpskog naroda 1. str. 152.
  17. ^ Logos 2016, str. 73—74. Izgleda da je tada knez Boris uzeo i hrišćansko ime svog kuma vizantijskog cara Mihaila III..
  18. ^ Logos 2016, str. 74—75.
  19. ^ VIINJ, II 1959, str. 79—80. „… navedena plemena, Hrvati i Srbi i ostali. videvši ono što je romejskom pomoću učinjeno za one u Dalmaciji … zbog toga poslaše poslanike caru i oni koji i od same vere otpadoše i potpuno odstupiše od svetog krštenja ... i on [car] blago njih primi i prihvati i odmah c njima posla sveštenike sa carskim čovekom, kako bi ih pre svega oslobodio duševne opasnosti i ponovo priveo ranijoj veri i razrešio ih iz neznanja i ludosti učinjenih grehova. Kada je izvršio ovo bogougodno delo i kada su svi ponovo dobili božansko krštenje …“.
  20. ^ Logos 2016, str. 75—77.
  21. ^ Istorija srpskog naroda 1. str. 155.
  22. ^ Blagojević, Medaković. str. 50.

Izvori i literatura uredi

Izvori uredi

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Покрштавање_Срба&oldid=27673256”