Prevalis
Prevalis (lat. Prаevalis) ili Prevalitana (lat. Praevalitana, odnosno Prevalitana, Praevaliana, Prevaliana) bila je provincija poznog Rimskog carstva, a potom i ranog Vizantijskog carstva. Osnovana je krajem 3. veka, a postojala je sve do početka 7. veka. Obuhvatala je veći deo današnje Crne Gore, jugozapadni deo današnje Srbije i severni deo današnje Albanije. Najznačajniji gradovi na području ove pokrajine bili su: Skadar, Duklja, Ulcinj i Lješ.[1][2][3][4]
| Prevalis (Prаevalis) Prevalitana (Prаevalitana) | |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| kraj 3. veka—početak 7. veka | |||||||||
 Rimska provincija Prevalis u 4. veku | |||||||||
| Glavni grad | Skadar | ||||||||
| Regija | Jugoistočna Evropa | ||||||||
| Zemlja | Rimsko carstvo | ||||||||
| Događaji | |||||||||
| Status | Bivša pokrajina | ||||||||
| Istorija | |||||||||
• Uspostavljeno | kraj 3. veka | ||||||||
• Ukinuto | početak 7. veka | ||||||||
| |||||||||
Istorija
uredi
Prevalitanska provincija je nastala krajem 3. veka, za vreme vladavine rimskog cara Dioklecijana (284-305). Formirana je izdvajanjem istočnh oblasti iz sastava provincje Dalmacije. Tokom ranog razdoblja, najznačajniji grad u novoj pokrajini bila je Duklja (lat. Doclea), ali već tokom 4. veka primat preuzima Skadar (lat. Scodra), kao provincijska metropola.[5][6]
Upravnik provincije se nazivao prezes (lat. praeses). Imao je upravne i sudske funkcije, a nosio je i razne počasne titule (lat. vir clarissimus ili lat. vir perfectissimus, odnosno: lat. iudex, rector, moderator). Vojna vlast je bila odvojena, a vršili su je posebni zapovednici (lat. dux), u skladu sa reformama koje su sproveli carevi Dioklecijan i Konstantin I.
Društveni život je bi organizovan oko većih gradskih centara, dok su u seoskoj unutrašnjosti postojale i latifundije, odnosno vile rustike. Najznačajniji primer je vila rustika iz Petrovca na moru, koja je datovana u 4. vek.
U prvo vreme, provincija Prevalitana je pripadala Dijecezi Meziji, koja je za vreme cara Konstantina I (306–337) podeljena na dva dela, te su tako nastale: Dijeceza Dakija na severu i Dijeceza Makedonija na jugu. Prilikom te podele, provincija Prevalitana je ušla u sastav Dijeceze Dakije, koja je pripadala pretorijanskoj prefekturi Ilirik.[2]
Nakon konačne podele Rimskog carstva (395), provincija Prevalitana je potpala pod vlast istočnorimskih, odnosno vizantijskih careva, koji su stolovali u Konstantinopolju.[7]
Na područje ove pokrajine su u nekoliko navrata upadali Goti, prvo pod Alarihom, na samom početku 5. veka, a slični upadi su se ponovili i za vreme kasnije migracije Istočnih Gota, krajem 5. veka. Takvi i slični upadi odrazili su se veoma nepovoljno na opšte stanje u pokrajini.[8][9]
Tokom 6. veka, u Prevalitanu su počeli da upadaju Sloveni, a kasnije i Avari.[10][11] Nakon svrgavanja cara Mavrikija (602) vizantijski odbrambeni sistem u pograničnim oblastima na severu doživeo je potpuni krah, a posledice su se uskoro osetile i na području Prevalitane. Usled upada Avara i Slovena (oko 615. godine), čitava Prevalitana je teško postradala, prestavši da postoji kao organizovana provincija, a na njenom području su se tokom vladavine cara Iraklija I (610-626) naselili Srbi.[12][3][13]
Crkveno uređenje
urediIako se pojava ranog hrišćanstva na istočnim obalama Jadranskog mora vezuje za prve vekove hrišćanske istorije, postojana crkvena uprava se na području provincije Prevalitane ustalila tek tokom 4. veka, nakon uvođenja mitropolitskog siistema.[14][15] Kao jerarh glavnog provincijskog grada, skadarski episkop je tada dobio mitropolitsku vlast nad svim episkopima u provinciji, čime je stvorena skadarska crkvena oblast, odnosno Skadarska mitropolija, koja je u istoriografiji takođe poznata i kao Prevalitanska mitropolija.[16][17][18]
Za vreme vladavine cara Justinijana I (527–565) stvorena je nova Arhiepiskopija Justinijana Prima, sa sedištem u istoimenom gradu (lokalitet Caričin grad, kod današnjeg Lebana u Srbiji). Toj arhiepiskopiji je prilikom osnivanja (535) bila dodeljena crkvena nadležnost nad nekoliko pokrajina, među kojima je bila i Prevalitana, tako da je skadarski miropolit sa svojim episkopima od tada bio pod jurisdikcijom arhepiskopa Prve Justinijane.[19][20]
Početkom 7. veka, usled razornih upada Avara i Slovena, postradale su i drevne episkopije u gradovima širom Prevalitane, uključujući i Skadar, što je dovelo do propasti Skadarske mitropolije, koja nije bila obnovljena ni kasnije, nakon ponovnog jačanja vizantijske vlasti i širenja Dračke teme prema oblastima nekadašnje Prevalitane u 10. veku, tako da je nadležnost nad obnavljanjem tamošnjih episkopija preuzela susedna Dračka mitropolija.[21][22]
Vidi još
urediReference
uredi- ^ Kovačević 1967a, str. 241-277.
- ^ a b Mirković 1981, str. 89-105.
- ^ a b Kovačević 1981, str. 109-124.
- ^ Novaković 2007, str. 125-126.
- ^ Velimirović-Žižić 1977, str. 25-36.
- ^ Zagarčanin 2014, str. 49-66.
- ^ Ostrogorski 1969.
- ^ Dragojlović 1991, str. 35-42.
- ^ Zečević 2002.
- ^ Popović 1984, str. 181-243.
- ^ Mijović 1991, str. 69-76.
- ^ Kovačević 1967b, str. 279–444.
- ^ Komatina 2014, str. 33–46.
- ^ Popović 1996.
- ^ Popović 2004.
- ^ Kovačević 1967a, str. 242-243, 256-266.
- ^ Mijović 1978, str. 641-678.
- ^ Mijović 1987, str. 59-94.
- ^ Kovačević 1967a, str. 260-266.
- ^ Turlej 2016, str. 47-86.
- ^ Dragojlović 1990, str. 201-209.
- ^ Komatina 2016, str. 68-73.
Literatura
uredi- Velimirović-Žižić, Olivera (1977). „Antička Duklja - rimski i vizantijski grad”. Velika arheološka nalazišta u Crnoj Gori. Beograd: Kolarčev narodni univerzitet. str. 25—36.
- Garašanin, Draga; Garašanin, Milutin (1967). „Crna Gora u doba Rimskog carstva” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 141—239.
- Dragojlović, Dragoljub (1990). „Dyrrachium et les Évéchés de Doclea jusqu'a la fondation de l'Archevéche de Bar”. Balcanica. 21: 201—209.
- Dragojlović, Dragoljub (1991). „Etničke promene na tlu poznorimske provincije Prevalitane”. Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji. Titograd: Istorijski institut. str. 35—42.
- Zagarčanin, Mladen (2014). „O Skadru i Dokleji u provinciji Prevalis na osnovu arheoloških svjedočanstava” (PDF). Istorijski zapisi. 87 (1-2): 49—66.
- Zečević, Nada (2002). Vizantija i Goti na Balkanu u IV i V veku. Beograd: Vizantološki institut SANU.
- Kovačević, Jovan I. (1967a). „Provincija Prevalis” (PDF). Istorija Crne Gore. 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 241—277.
- Kovačević, Jovan (1967b). „Od dolaska Slovena do kraja XII vijeka”. Istorija Crne Gore (PDF). 1. Titograd: Redakcija za istoriju Crne Gore. str. 279—444.
- Kovačević, Jovan I. (1981). „Doseljenje Slovena na Balkansko poluostrvo”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 109—124.
- Komatina, Ivana (2016). Crkva i država u srpskim zemljama od XI do XIII veka. Beograd: Istorijski institut.
- Komatina, Predrag (2014). „Identitet Dukljana prema De administrando imperio”. Zbornik radova Vizantološkog instituta. 51: 33—46.
- Mijović, Pavle (1978). „Ranohrišćanski spomenici Praevalisa”. Arheološki vestnik. 29: 641—678.
- Mijović, Pavle (1987). Pradavne i davne kulture Crne Gore. Titograd: Leksikografski zavod.
- Mijović, Pavle (1991). „Komanska kultura i pitanje dolaska Slovena u Prevalis”. Stanovništvo slovenskog porijekla u Albaniji. Titograd: Istorijski institut. str. 69—76.
- Mirković, Miroslava (1981). „Centralne balkanske oblasti u doba poznog carstva”. Istorija srpskog naroda. 1. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 89—105.
- Moravcsik, Gyula, ur. (1967) [1949]. Constantine Porphyrogenitus: De Administrando Imperio (2. izd.). Washington: Dumbarton Oaks Center for Byzantine Studies.
- Novaković, Bojan (2007). „Doclea-Genta-Praevalis” (PDF). Philologia. 5: 121—128.
- Ostrogorski, Georgije (1969). Istorija Vizantije. Beograd: Prosveta.
- Ostrogorski, Georgije (1970). Vizantija i Sloveni. Beograd: Prosveta.
- Popović, Vladislav (1984). „Byzantins, Slaves et autochtones dans les provinces de Prévalitane et Nouvelle Épire” (PDF). Villes et peuplement dans l'Illyricum protobyzantin. Roma: École française. str. 181—243.[mrtva veza]
- Popović, Vladislav (1988). „Albanija u kasnoj antici”. Iliri i Albanci. Beograd: SANU. str. 201—283.
- Popović, Radomir V. (1996). Le Christianisme sur le sol de l'Illyricum oriental jusqu'à l'arrivée des Slaves. Thessaloniki: Institute for Balkan Studies.
- Popović, Radomir V. (2004). Hrišćanstvo na tlu istočnog Ilirika pre doseljenja Slovena. Beograd.
- Stamatović, Aleksandar D. (2006). „Hrišćanska crkva na tlu današnje Crne Gore prije doseljavanja slovenskih plemena”. Pravoslavlje u Crnoj Gori. Cetinje: Svetigora. str. 5—12.
- Stevović, Ivan (2016). „Early Byzantine Doclea and its citizens: Longe ab patriam” (PDF). Niš and Byzantium. 14: 121—136.
- Turlej, Stanisław (2016). Justiniana Prima: An Underestimated Aspect of Justinian’s Church Policy. Krakow: Jagiellonian University Press.
- Ferjančić, Božidar (1959). „Konstantin VII Porfirogenit”. Vizantijski izvori za istoriju naroda Jugoslavije. 2. Beograd: Vizantološki institut. str. 1—98.
- Fine, John Van Antwerp Jr. (1991) [1983]. The Early Medieval Balkans: A Critical Survey from the Sixth to the Late Twelfth Century. Ann Arbor, Michigan: University of Michigan Press.
