Pljačka Rima 410.
Pljačka Rima 410. godine, takođe poznata i kao Vizigotska ili Alarikova pljačka Rima se dogodila 24. avgusta 410. neposredno nakon što su Vizigoti pod vođstvom kralja Alariha I zauzeli Rim i izložili ga masovnoj pljački. Pljačka se dogodila za vrijeme velike seobe Vizigota sa područja današnjeg Balkana dalje na Zapad, gde su Goti nastojali pronaći novu domovinu na prostoru tadašnjeg Zapadnog rimskog carstva. Kako bi od od tadašnjeg zapadnorimskog cara Honorija iznudili teritorijalne i druge ustupke, Alarihovi Goti su nekoliko puta opsedali Rim i pustošili Italiju. Pljačka iz 410. godine je trajala tri dana pri čemu su se Vizigoti, prema navodima tadašnjih istoričara, kao arijanski hrišćani ustručavali od pretjeranog nasilja nad građanima Rima i pustošenja zgrada, sa izuzetkom mauzoleja ranijih rimskih careva.
| Pljačka Rima (410) | |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Deo rimsko-gotskih ratova | |||||||
 Vizigotska pljačka Rima 24. avgusta 410., autor: Žozef Noel Silvestre, 1890. | |||||||
| |||||||
| Sukobljene strane | |||||||
| Zapadno rimsko carstvo | Vizigoti | ||||||
| Komandanti i vođe | |||||||
| Honorije | Alarih I | ||||||
Iako Rim u to doba više nije bio političko sjedište Zapadnog carstva, još uvijek je imao prestiž kao njegovo duhovno središte i „vječni grad“, koga 800 godina, odnosno od doba galskog poglavice Brena (390. ili 387. godine p. n. e.), nisu uspjeli zauzeti strani osvajači. Stoga je taj događaj, koji se sve dotle smatrao nezamislivim, ostavio snažan utisak na savremenike koji su ga često tumačili kao početak kraja svijeta.
Pozadina uredi
Prvi značajniji sukobi Rimljana sa Gotima datiraju iz 3. vijeka, kada su Goti iz svojih tadašnjih staništa u današnjoj Ukrajini, napadali rimske provincije na Balkanu. Koristeći političku krizu u kojoj se našlo tadašnje Rimsko carstvo, Goti su 271. prisilili Rimljane da napuste provinciju Dakiju (današnju Rumuniju), odnosno uspostavili Dunav kao trajnu granicu između svoga i rimskog područja. Odatle su povremeno izvodili pljačkaške pohode, ali su takođe služili i kao pomoćni odredi u rimskoj vojsci. Relativna stabilnost na rimsko-gotskoj granici je narušena kada su u osmoj deceniji 4. veka u istočnu Evropu provalili Huni. Dolazak Huna je naterao dotadašnje stanovnike istočne Evrope da potraže utočište na zapadu i tako su pokrenuli Veliku seobu naroda. Jedan od prvih naroda koji se našao na udaru Huna su bili Goti, odnosno njihov ogranak koji će kasnije biti poznat kao Vizigoti. Pod zapovedništvom svog poglavara Fritigerna, Goti su prebjegli preko Dunava. Iako im je u početku car Valens odobrio da se nasele u Trakiji, Goti su vrlo brzo došli u sukob sa rimskim vlastima. Ishod Gotskog rata bila je rimska vojna katastrofa kod Hadrijanopolja (današnje Jedrene) nakon koje su Vizigoti izborili pravo da kao federati tj. rimski saveznici budu trajno naseljeni unutar granica Carstva, odnosno na istočnom Balkanu, gdje su stekli autonomiju postavši svojevrsna "država u državi".
Smrt cara Teodosija I Velikog 395. nakon koje se Carstvo podijelilo na Zapadno i Istočno, te razmirice suparničkih dvorova u Konstantinopolju i Milanu, su vizigotskom kralju Alarihu I dale priliku da podigne veliki ustanak. Alarihov cilj je bio da se izbori za još veće materijalne i političke ustupke za svoje sunarodnike. Od napada na istočnorimsku prestonicu ga je odvratila otkupnina, ali je zato izvršio veliki pohod na jug, prilikom koga je opljačkana i opustošena Grčka. Vizigoti su nakon toga krenuli na sjever, te se počeli naseljavati u Iliriku. Alarih je tada imao namjeru svoje sunarodnike da naseli u Galiji, a kao najsvrsishodniji put mu se činila plodna i bogata sjeverna Italija, gdje se, između ostalog, nalazio i Mediolanum (Milano), sedište zapadnorimskog dvora u to vreme.
Nakon manjih upada 400. i 401. Alarih je svoje sljedbenike pokrenuo 402. godine kada ga je zapadnorimski vojskovođa Stilihon uspio zaustaviti u kod Polencije. Alarih je pregrupisao svoje ljude i ponovno krenuo u pohod, ali ga je sljedeće godine Stilihon ponovno porazio kod Verone. Alarih je nakon toga morao ponovo da ustukne, ali su na Italiju navaljivali i drugi napadači. Među njima se najviše istakao paganski vojskovođa Radagajst koji je 405. takođe provalio u Italiju, ali koga je takođe uspio poraziti Stilihon. Međutim, u nastojanju da suzbije tu hordu, Stilihon je morao povući garnizone sa drugih rimskih granica, a što su krajem 406. iskoristili Vandali, Alani i Svevi, koji su prešli Rajnu i upali u Galiju koja im je stajala na milost i nemilost. Sljedeće je, pak, godine, došlo do velike pobune u Britaniji čiji je garnizon izvikao Konstantina III za cara. Stilihon je, pak, tada bio više okrenut prema istoku, odnosno svojim neprijateljima na istočnorimskom dvoru te je nakon smrti cara Arkadija 408. započeo pregovore sa Alarihom, obećavši Vizigotima izdašnu nagradu ukoliko bi se zajedno krenuli na Konstantinopolj. Međutim, protiv Stilihona, koji je porijeklom po ocu bio Vandal, se akumuliralo veliko nezadovoljstvo među zapadnorimskim političarima, koji su smatrali da radi vlastitih ambicija šuruje sa svojim varvarskim sunarodnicima, odnosno da je odgovoran za kolaps rimske vlasti u Galiji. U ljeto 408. Stilihon je uhapšen i pogubljen, a istovremeno je masakrirano 30.000 germanskih saveznika u Italiji, uključujući mnoge Vizigote. Alariha su njegovi razbješnjeni podanici nagovorili da se osveti Rimljanima i krene u još jedan pohod.
Prve dvije opsade Rima uredi
Sa Stilihonovom smrću Zapadno rimsko carstvo je ostalo bez jedinog vojskovođe koji se mogao efikasno suprotstaviti Vizigotima. U septembru 408. Alarih je sa vojskom upao u Italiju gdje nije bilo nijedne rimske vojske koja bi mu mogla pružiti efikasni otpor. Brzo je došao pod Rim i stavio ga pod opsadu. Grad je počela moriti glad, a građani su postali toliko očajni da su, prema istoričaru Zosimu, tražili spas grad u vršenju dotada zabranjenih paganskih obreda, a za to je posebnu dozvolu dao i papa Inoćentije I. Na kraju je je senat pristao Alarihu platiti 5000 funti zlata, 30.000 funti srebra, kao i veliku količinu svile i bibera, te oko 40.000 robova. Alarih se potom sa svojim sljedbenicima povukao u Etruriju.
U Etruriji je gotski kralj započeo pregovore sa Honorijem, koji je prije toga rezidenciju iz Mediolanuma sklonio u lakše branjivu Ravenu. Alarih je tražio da se njegovim sunarodnicima za naseljavanje preda teritorija između Dunava i sjevernog Jadrana, odnosno da on sam preuzme nekadašnju Stilihonovu funkciju magister milituma, odnosno vrhovnog zapovednika zapadnorimske vojske. Honorije je to odbio, čak i kada je Alarih ublažio zahtjeve. Stoga je Alarih ponovno pokrenuo vojsku na jug i godine 409. došao pod zidine Rima. Pokušaj Honorija da grad ojača sa manjim snagama najamnika iz Ilirika je doveo do toga da Goti unište luku Port. Gradu je ponovno zaprijetila glad, te su Rimljani ovaj put opsadu prekinuli političkim manevrom - gradskog prefekta Priska Atala je rimski senat proglasio za cara, a on je formalno prihvatio sve Alarihove zahtjeve.
Alarih je potom odlučio krenuti na sjever kako bi se obračunao sa Honorijem u Raveni, odnosno postavio Priska Atala na njegovo mjesto. Honorije je bio spreman za kapitulaciju, ali mu je u pomoć pritekao njegov sinovac, istočnorimski car Teodosije II sa šest legija. Istovremeno se protiv svog nominalnog vladara Priska Atala pobunio Heraklijan, namesnika provincije Afrike, strateški važna kao žitnica Rima. Alarih se zbog toga ponovno okrenuo na jug kako bi preduzeo pohod na Afriku i osigurao žito. Prisk Atal je, međutim, odbio dati formalne ovlašćenju za pohod, te ga je Alarih formalno smijenio i ponovno započeo pregovore sa Honorijem.
Treća opsada, pad i pljačka grada uredi
Prema istorijskim izvorima, Honorije i Alarih su bili na rubu sporazuma, ali je u tom trenutku Alariha mučki pokušao da ubije Sar, gotski oficir u Honorijevoj službi, kome je glavni motiv bilo dugogodišnje lično neprijateljstvo sa Alarihovim pomoćnikom Ataulfom. Razbjesneli Alarih je ponovno pokrenuo vojsku na jug, prema Rimu.
Alarikova je vojska pod Rim došla u ljeto 410, prije žetve, odnosno kada je grad već bio materijalno i moralno iscrpljen sa dvije prethodne opsade. Treća se opsada završila 24. avgusta kada je grad pao. Dio kasnoantičkih istoričara pripisuje pad Grada izdaji, odnosno nakon što su otvorena vrata Porta Salaria, kroz koja su Vizigoti nagrnuli u grad. Prema vizantijskom istoričaru Prokopiju iz 6. veka, gradska vrata su otvorili 300 gotskih robova koje je Alarih poklonio Rimljanima u znak dobre volje, a zapravo kao ubačene „krtice"; prema drugim izvorima, vrata je otvorila plemkinja Anicija Faltonija Proba, motivisana milosrđem prema svojim sugrađanima koji su se, izmučeni glađu, počeli okretati kanibalizmu.
O postupanju Vizigota prema osvojenom gradu postoje kontradiktorni izvještaji. Jedan od prvih je Jeronimov zapis koji je 412. u Vitlejemu opisao kako su građani izloženi masakru u kome je samo manji broj preživio. Drugi izvještaji spominju kako je nasilje bilo uglavnom usmjereno protiv građana za koje se sumnjalo da kriju blago. Jedna od tih žrtava je bila sveta Marcela, kojoj Goti nisu vjerovali kada im je rekla da je sve svoje bogatstvo podijelila sa siromašnima, te je zbog toga nasmrt pretukli. Takođe se spominje kako su Vizigoti u gradu takođe palili brojne kuće. Među građevinama koje su opustošene bile su Avgustov i Hadrijanov mauzolej, gdje su Vizigoti raspršili pepeo nekadašnjih careva.
Neki od izvora, međutim, navode kako su Vizigoti bili relativno suzdržani prema stanovnicima za šta su postojali vjerski motivi. Alarih I je kao hrišćanin svojim ljudima izričito zabranio da pale i pljačkaju crkve, rekavši kako je „u ratu sa Rimljanima, a ne apostolima“. Isto tako je dozvolio brojnim građanima da unutar njihovih zidova nađu utočište, odnosno sklone svoje vrijedne stvari.
Pljačka je završena nakon što je Alarih sa svojim ratnicima napustio grad. Zajedno sa njima je bio i veliki broj zarobljenika, uključujući Galu Placidiju, kćer nekadašnjeg rimskog cara Teodosija I i Honorijevu polusestru. Alarih je, dijelom zbog toga što je nastojao izbjeći napad istočnorimskih odreda Teodosija II, a dijelom zato što je nastojao osvojiti Afriku, krenuo na jug. Došao je do Regija, ali je tamo njegovu improvizovanu flotu uništila oluja. Krenuo je natrag na sjever, ali ga je u Kozenci zatekla smrt.
Posljedice uredi
Alariha je naslijedio Ataulf koji je 412. napustio Italiju, te, koristeći nedovršeni građanski rat među suparnicima za zapadnorimsko prijesto, preko Galije uspio doći u Hispaniju, gdje će njegovi nasljednici osnovati Vizigotsku kraljevinu. Grad Rim, koji je i dalje bio pod vlašću zapadnorimskih careva, izgubio je dio stanovništva koje se raselilo po selima, ali se u sljedećih nekoliko decenija uspio djelimično oporaviti u ekonomskom smislu. Izvještaji savremenika, međutim, navode da su posljedice pljački i pustošenja po okolne gradove i naselja bile teže, odnosno da su mnogi dotadašnji putevi postali neprohodni zbog neodržavanja.
Neposredne političke posljedice pustošenja Rima su bile prije svega u kolapsu bilo autoriteta carske vlasti, koja nije bila u stanju zaštititi drevnu prijestonicu, a svoju nemoć iste godine pokazala i Honorijevom porukom rimskim građanima Britanije kojom se Carstvo de facto odrekla svoje provincije. Ni na evropskom kontinentu ta vlast nije bila ništa jača, gdje su primjer Vizigota slijedila druga germanska plemena stvarajući vlastite države u državi na dotadašnjim rimskim teritorije Galije, Hispanije, a od 429. i sjeverne Afrike. Zbog svega toga se pljačka Rima uzima kao simbolički početak, ili najspektakularniji događaj u procesu koji je kasnije postao poznat kao pad Rimskog carstva.
Pljačka Rima je, sa druge strane, ostavila mnogo dublje i teže posljedice na psihu savremenika. Pustošenje grada koji je gotovo pola milenijuma upravljao cijelim poznatim, ili barem „civilizovanim“ svijetom, predstavljalo je duboki šok i dovelo do preispitivanja svih dosadašnjih autoriteta, institucija i pogleda na svet. To je uključivalo i odnedavno etablirano hrišćanstvo, koga su preostali pagani počeli optuživati da je glavni razlog za propadanje Carstva i nedaće njegovih podanika, uključujući i same hrišćanske vjernike. Dio savremenika tako navodi da su se, pogotovo u zabačenijim gradovima i provincijama, stanovnici počeli ponovno okretati tada zabranjenim i zaboravljenim paganskim ritualima. Nastojeći se tome oduprijeti, crkveni pisci i apologeti u 5. vijeku su uložili velikog truda kako bi odgovorili na paganske optužbe. Od svih tih djela je najpoznatija delo Avgustina, episkopa Hipona, Civitas dei (O državi Božijoj).
