Википедија

Raj (Iran)

Šahr-e Rej (persijski: شهر ری, „Grad Raj“) ili jednostavno Raj (Rej; ری) je glavni grad okruga Raj u provinciji Teheran, Iran. Nekada poseban grad, sada je apsorbiran u metropolitansko područje Velikog Teherana kao 20. opština grada Teherana, glavnog grada zemlje.

Raj
شهر ری
Levo nadesno, odozgo prema dole: kula Tugrul, svetište Šah AbdolAzim, dvorac Rej, hram vatre Bahram, dvorac Raškan i svetilište Bibi Šahrbanu.
Administrativni podaci
Država Iran
PokrajinaTeheran
Stanovništvo
Stanovništvo‍
 — 1996.250 000
Geografske karakteristike
Koordinate35° 21′ S; 51° 16′ I / 35.35° S; 51.26° I / 35.35; 51.26
Vremenska zonaUTC+3:30, Iransko standardno vreme
Aps. visina1180 m
Površina2,996 km2
Raj na karti Irana
Raj
Raj
Raj na karti Irana
Pozivni broj021
Veb-sajt
tehran.ir

Istorijski poznat kao Rages (/ ˈreɪdʒәz /), Ragi i Arsakia, Raj je najstariji postojeći grad u provinciji Teheran. U klasično doba to je bio istaknuti grad koji je pripadao Mediji, političkoj i kulturnoj bazi Međana.[1] Drevni persijski natpisi i Avesta (zoroastrijsko pismo), između ostalih izvora, svedoče o važnosti drevnog Raja.[2] Raj se pominje nekoliko puta u Apokrifu.[3] Takođe je prikazan na Pojtingerovoj karti iz IV veka. Grad je bio izložen ozbiljnom razaranju tokom srednjovekovnih invazija Arapa, Turaka i Mongola. Njegova pozicija prestonice oživljena je za vreme vladavine Bujidskih Dajlamita i Seludžučkih Turaka.[4] Raj je bogatiji od mnogih drugih drevnih gradova po broju svojih istorijskih spomenika. Neolitsko nalazište Češme Alija, rekonstruisani dvorac Rej iz srednjeg doba, dvorac Raškan iz perioda Partije, zoarastrijski hram vatre Bahram iz sasanidskog perioda i nekada zoroastrijansko, a sada islamsko svetište Bibi Šahrbanu su među mnogim arheološkim nalazištima u Raju.

Raj je bio dom mnogih istorijskih ličnosti, uključujući kraljeve, trgovce, naučnike i pesnike. Srednjovekovni persijski naučnik Razi, jedna od najznačajnijih ličnosti medicinske nauke, bio je iz Raja. Jedna etimologija predložena za ime Radanita - grupe trgovaca, od kojih su neki jevrejskog porekla, koji su u ranom srednjem veku držali otvorene Evroazijske trgovačke puteve - povezujući ih s Rajem.

Danas Raj ima mnogo industrijskih postrojenja i fabrika koje rade. Povezan je putem brzog tranzitnog sistema Teheranskog metroa s ostatkom Velikog Teherana.

Ime uredi

Šahr-e Rej (شهر ری, Šahr-e Rej) je persijski za "Grad Raj". Raj ili Rej (ری) potiče od staropersijskog Raga (𐎼𐎥𐎠). Zabeležen je na drevnom grčkom jeziku Ragai (Ραγαι) i Rages (Ραγες), a na latinskom jeziku Ragi i Ragani. Jednom je bio preimenovan u Europos (Ευρωπος) u okviru Seleukidskog carstva.

Ime se izgovara u različitim oblicima, uključujući Raj, Rej, Rajj i Rhak. Enciklopedija Iranika koristi naziv Raj.[5]

Istorija uredi

Poljoprivredna naselja su dugo uspostavljana kao deo kulture visoravni na lokalnim podnožjima, kao što je to Češme Alija u severnom Raju, koje potiče oko 6.000 pre nove ere.[6] Uspostavljanje Raja pripisano je drevnim mitološkim vladarima, a veruje se i da je Raj bio sedište osnivača dinastije zoroastrizma.

Klasični period uredi

Ahemenidski natpis Behistun spominje Raj (staropersijski: 𐎼𐎥𐎠, Raga; Akadski: 𒊏𒂵𒀪, ra-ga-; elamitski: 𒊩𒋡𒀭, rak-kafor-an) kao deo Medije, koji je bio politička i kulturna baza drevnih Međana, jedanog od starih iranskih naroda.

Raj je bio jedno od glavnih uporišta Seleukidskog carstva.[7] Tokom perioda Seleukida, general Aleksandera Velikog, Seleuk I, preimenovao je grad u Europos (Ευρωπος), odavši time počast svom rodnom gradu u Makedoniji.[8] Raj je korišćen kao jedana od zamenljivih prestonica Partskog carstva, prema Ateneju.[9] Prema Isidoru iz Haraka, u doba Parta i Seleukida, Raj je bio okružen provincijom Ragijana zajedno sa još četiri grada.[10]

 
Hram vatre Bahram (Tepe Mlin) je zoroastrijski hram vatre iz vremena Sasanidskog carstva u Raju, Iran.

Pod Sasanidskim carstvom, Raj (srednjopersijski: 𐭫𐭣𐭩) se nalazio u blizini centra carstva. Bila je to baza moćne Kuće Mihran i Kuća Spandijada, dve od sedam velikih kuća Irana u vreme Sasanida.[11][12]

Srednji vek uredi

Sijavaš, sin Mehrana i poslednjeg kralja Raja u Sasanidskom carstvu, poražen je u borbi protiv muslimanske invazije 643. godine.[11] Raj je tada korišćen kao mesto za logorovanje pod arapskom vojnom okupacijom.[13] U vreme Abasidskog kalifata, Raj je znatnoj meri obnovljen i proširen u novi grad po imenu Mohamadija.[13]

Svetište Šah Abdul Azim, svetilište koje sadrži grob Abd el Aziz el Hasanija,pete generacije potomaka Hasana ibn Alija i pratioca Muhameda el Takija, sagrađen je u 9. veku.[14] On ostaje glavno islamsko svetilište grada do danas.

Kulu tišine, u koju su Zoroastrijanci posle muslimanskih osvajanja došli da stave tela mrtvih na otvorenom, sagradio je bogati stanovnik Raja na brdu u 10. veku. Kulu, danas u ruševinama i označenu kao Gabrije (izraz koji donira „Zoroastrijanci“, usvojen posle muslimanskog osvajanja), muslimani su, kako se izveštava, ubrzo zauzeli.[15][16]


Takođe iz 10. veka potiče i svetište Bibi Šahr Banu, mesto nekadašnjeg zoroastrijskog hrama posvećenog Anahiti, drevnoj iranskoj boginji vode. Hram je pretvoren u muslimansko svetilište za koje se tvrdi da je tu sahranjena Šahrbanu, legendarna sasanidska princeza koju su muslimani zarobili i udali za Husejin ibn Alija, unuka Muhameda, utemeljivača islama. Verovatno je da je ime Šahrbanu, što znači „dama zemlje“, u stvari, pripisivanje Anahiti, koja je nosila titulu banu („dama“).[17]

Raj je bio jedan od glavnih gradova dinastije Bujida.[18] Bio je to jedan od gradova koji su bili opremljeni brzom poštanskom službom, a koja se pretežno koristila za prenošenje službenih pošiljki.[19]

 
Tugrulova kula iz 12. veka iz Sedžučkog perioda u Raju, Iran.

Raj je takođe bio glavni grad Sedžučkog carstva u 11. veku. Za to vreme, grad Raj je postigao svoje najveći obim i uspon. [13] Razvio je veliko gradsko tržište koje je takođe imalo koristi od svojih susednih oblasti, uključujući nekadašnji mali grad Teheran,[6] i postao je izvanredan centar za tkanje svile.[20] Komercijalna roba koju su trgovci uvozili preko Puta svile dopremna je na bazar u Raju. Jedan od spomenika koji je preživeo iz ovog perioda je Tugrulova kula iz 12. veka, toranj od opeke, sagrađen 1140. godine, koji se pripisuje Tugrulu I, osnivaču Seldžučkog carstva.[21]

Raj je bio dom šiitske muslimanske zajednice i nekih od najranijih šiitskih medresa u Iranu već u 12. veku, barem jednu koju je osnovao šiitski učenjak Kazvini Razi, pre kasnijeg službenog usvajanja šiizma kao državne religije Safavida.[22]

 
Nagare hane, građevina identifikovana kao grobnica pre invazije Mongola, koja se nalazi izvan starih gradskih zidina Raja.

U ranom 13. veku, nakon mongolske invazije na Iran, Raj je bio u značajnoj meri uništen. Napušten je i na kraju je izgubio na značaju u odnosu na obližnji Teheran.[13] Raj je ostao napušten tokom vremena Timuridskog carstva.

Rana moderna vremena uredi

Amin Razi, persijski geograf iz Raja koji je živeo u vreme dinastije Safavida, svedoči o "neuporedivom obilju" vrtova i kanala svog rodnog grada. Godine 1618. italijanski autor Pjetro Dela Vale opisao je Raj kao veliki grad sa velikim baštama kojim je upravljao guverner pokrajine, ali da nije bio urbanizovan i da izgleda nije bio naseljen.[6]

Svetilišta Šah Abdol Azim i Bibi Šahrbanu, među ostalim verske svetinje širom Irana, primetno su rekonstruisana tokom ranog modernog perioda, korišćenjem arhitektonskih tehnika koje su razvijene od vremena dinastije Safavid a vremena dinastije Kadžar.[23][24][17]

Postoji reljef koji se nalazi kod Češme Alija iz vremena Fath Ali Šaha iz dinastije Kadžar, koji se često koristio za istraživanje grada, a koji prikazuje vladara Kadžara u jednoj sceni kako lovi, zamenjujući bivši sasanidski reljef koji je prikazivao drevnog persijskog cara na isti način. [21] Graviran je 1831. godine, a pozadina je bila ukrašena pločicama prekrivenim stihovima.

Savremeno doba uredi

 
Napis Fath Ali Šaha iz ere Kadža-a u Češme Aliju, Raj.
 
Stara lokomotiva koja je spajala Teheran i Raj na jednoj od najranijih iranskih željeznica.

Sredinom 19. veka, Raj je opisan kao mesto ruševina, i jedino naselje oko svetišta Šah Abdol Azim..[25] Budući da je bio jedino važno hodočasničko mesto u blizini kraljevskog dvora u novoj prestonici Teheranu, privukao je više ljudi da posete svetilište a dvor je sponzorisao veliku obnovu.[26] Tako je između 1886. i 1888. godine, pod vladavinom kadžarskog vladara Nasera el Din Šaha, Raj postao prvo mesto u Iranu koje je železnicom bilo povezano sa glavnim gradom.[27] Železnica je imala kratku jednostruku liniju i prevoz se obavljao sa nekoliko parnih lokomotiva koje su kolokvijalno nazvane mašin dudi ("dimna mašina"), između terminala koji su se nazivali gar (od francuskog gare).

Iskopavanja u starom gradu započela su krajem 19. veka, a mnogim nalazima je trgovano. Između 1933. i 1936. godine, brdo Češme Ali iskopavali su arheolozi iz Bostonskog muzeja likovnih umetnosti i Univerzitetskog muzeja na Univerzitetu u Pensilvaniji na čelu sa Erikom Šmitom, što je rezultiralo otkrićem brojnih artefakata starih 7.000 godina. Neki od otkrivenih predmeta izloženi su u muzejima u Iranu, Čikagu i Filadelfiji. Zbog širenja naselja u 1980-im i 1990-ima, brdo je uglavnom sravnjeno. Dalja iskopavanja započela su 1997. godine u saradnji iranskog Ministarstva za kulturnu baštinu, Odeljenja za arheološke nauke Univerziteta u Bradfordu i Odeljenja za arheologiju Univerziteta u Teheranu.

 
Mauzolej Reza Šah 1950-ih godina pre njegovog uništenja.

Godine 1951., Reza Šah iz dinastije Pahlavi, drugi poslednji šah carske države Iran, sahranjen je po nalogu svog sina i naslednika Mohamada Reze Pahlavija u mauzoleju koji mu je posvećen u Raju. Mauzolej je izgrađen u blizini svetišta Šah Abdol Azim. Nakon revolucije iz 1979. godine, mauzolej Reze Šaha uništen je pod vođstvom Sadega Kalhalija, zloglasnog sveštenika koga je Ruholah Homeini imenovao za šefa novoosnovanih revolucionarnih sudova.

Ugledni ljudi uredi

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Erdösy, George (1995). The Indo-Aryans of ancient South Asia: Language, material culture and ethnicity. Walter de Gruyter. str. 165. „Possible western place names are the following: Raya-, which is also the ancient name of Median Raga in the Achaemenid inscriptions (Darius, Bisotun 2.13: a land in Media called Raga) and modern Rey south of Tehran” 
  2. ^ Minorsky, Vladimir; Bosworth, Clifford Edmund. „Al-Rayy”. Encyclopaedia of Islam: New Edition. 8. str. 471—473. 
  3. ^ Judith 1:5, 15; Tobit 1:14, 5:5, 6:10.
  4. ^ Shahbazi, A. Shapur; Bosworth, C. Edmund (15. 12. 1990). „CAPITAL CITIES”. Encyclopædia Iranica. IV. str. 768—774. 
  5. ^ Rante, Rocco (23. 7. 2010). „RAY i. ARCHEOLOGY”. Encyclopædia Iranica. 
  6. ^ a b v Xavier de Planhol (2016). "TEHRAN i. A PERSIAN CITY AT THE FOOT OF THE ALBORZ". Encyclopædia Iranica (online ed.). Retrieved 30 December 2012.
  7. ^ Strootman, Rolf. „SELEUCID EMPIRE”. Encyclopædia Iranica (online izd.). Pristupljeno 16. 4. 2015. „In northern Iran, the principal Seleucid strongholds were Rhagae (near Tehran) and Hecatompylus (perhaps Šahr-e Qumis).” 
  8. ^ Kosmin 2013.
  9. ^ Duchesne-Guillemin, Jacques (21. 11. 2011). „DEIPNOSOPHISTAÍ”. Encyclopædia Iranica. VII. str. 227—229. „The Parthian kings, according to Athenaeus (12.513f-14a), continued the Achaemenid practice of shifting the capital according to the season, spending the spring in Rhagae, the winter in Babylon, and the rest of the year in Hecatompylos (cf. Strabo, 16.1.16).” 
  10. ^ Shahbazi, A. Shapur (13. 10. 2011). „CHARAX”. Encyclopædia Iranica. V. str. 365—366. 
  11. ^ a b Shahbazi, A. Shapour (26. 7. 2016). „Bahrām VI Čōbīn”. Encyclopædia Iranica. III. str. 514—522. „(...) the family of Mehrān, one of the seven great houses of the Sasanian period (...) the family remained the hereditary margraves of Ray and produced notable generals (...) Mehrān, whose own son, Sīāvoš, King of Ray, fell fighting the Arabs in 643 (...)” 
  12. ^ Yarshater, Ehsan (19. 1. 2012). „ESFANDĪĀR (2)”. Encyclopædia Iranica. VIII. str. 592—593. 
  13. ^ a b v g Rante, Rocco (23. 7. 2010). „RAY i. ARCHEOLOGY”. Encyclopædia Iranica. 
  14. ^ al-Qummi, Ja'far ibn Qūlawayh (2008). „107”. Kāmil al-Ziyārāt. trans. Sayyid Mohsen al-Husaini al-Mīlāni. Shiabooks.ca Press. str. 658. 
  15. ^ Shahbazi, A. Shapur (17. 8. 2011). „ASTŌDĀN”. Encyclopædia Iranica. II. str. 851—853. 
  16. ^ Pope, Arthur Upham; Ackerman, Phillis (1964). A Survey of Persian Art from Prehistoric Times to the Present. 4. Oxford University Press. str. 1532. 
  17. ^ a b Boyce, Mary (15. 12. 1989). „BĪBĪ ŠAHRBĀNŪ”. Encyclopædia Iranica. IV. str. 198. 
  18. ^ François de Blois (28. 11. 2011). „DĪVĀN”. Encyclopædia Iranica. VII. str. 432—438. 
  19. ^ Floor, Willem (15. 12. 1990). „ČĀPĀR”. Encyclopædia Iranica. IV. str. 764—768. 
  20. ^ Eilers, W.; Bazin, M.; Bromberger, C.; Thompson, D. „ABRĪŠAM”. Encyclopædia Iranica. I (online izd.). str. 229-247. Pristupljeno 26. 1. 2014. 
  21. ^ a b Alizadeh, Abbas (15. 12. 1990). „ČAŠMA(-YE) ʿALĪ”. Encyclopædia Iranica. V. str. 38—39. 
  22. ^ Morimoto, Kazuo (16. 3. 2015). „KETĀB AL-NAQŻ”. Encyclopædia Iranica (online izd.). 
  23. ^ Scarce, J. M. (15. 8. 2011). „ART IN IRAN x.1 Art and Architecture of the Qajar Period”. Encyclopædia Iranica. II. str. 627—637. „The Qajars were diligent patrons, and their work can be seen at the important shrines of Imam Reżā at Mašhad, Fāṭema Maʿṣūma at Qom, ʿAbd-al-ʿAẓīm at Ray, (...) Second, mirrorwork mosaic, a technique used in late Safavid times to sheath a surface, was fully developed in the Qajar period. It was used to cover the inner surface of an ayvān or tālār as for example in the shrine of Shah ʿAbd-al-ʿAẓīm at Ray (...)” 
  24. ^ Hillenbrand, R. (11. 8. 2011). „ARCHITECTURE vi. Safavid to Qajar Periods”. Encyclopædia Iranica. II. str. 345—349. „Their size naturally recalls Safavid work; indeed, the Qajars expanded Safavid buildings (e.g., Qom and Māhān) or imitated their decoration, sometimes quite shamelessly (e.g., golden ayvāns or domes at Mašhad, Ray, and Qom).” 
  25. ^ Brugsch, Heinrich (1862). Reise der Königlich preussischen Gesandtschaft nach Persien 1860 und 1861. 1. Leipzig. str. 230. 
  26. ^ Madelung, W. (13. 7. 2011). „ABD-AL-ʿAẒĪM AL-ḤASANĪ”. Encyclopædia Iranica. I. str. 96—97. 
  27. ^ Shahvar, Soli (7. 4. 2008). „Railroads i. The First Railroad Built and Operated in Persia”. Encyclopædia Iranica (online izd.). 

Izvori uredi

Spoljašnje veze uredi

 
Raj na Vikimedijinoj ostavi.
Prestonica Seldžučkog carstva (Persije)
1043–1051
Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Рај_(Иран)&oldid=26534169”