Revolucije 1848—1849.
Revolucije 1848—1849. (u nekim državama poznate i kao Proleće naroda[1] ili Godina revolucije) je termin koji se u istoriografiji odnosi na niz političkih potresa koji su izbili širom Evrope 1848. Premda su reakcionarne snage u roku od godinu dana povratile kontrolu a revolucije ugušene, u evropskoj istoriji bio je to najširi revolucionarni talas.
.jpg)
Revolucionarni talas je počeo u Francuskoj u februaru, i odmah se proširio na većinu Evrope i delove Latinske Amerike. Zahvaćeno je više od 5 država, ali nije bilo koordinacije ili saradnje među revolucionarima iz različitih država. Pet faktora je zajedničko za revolucije: široko nezadovoljstvo političkim vrhom, zahtevi za više učešća u vlasti i demokratijom, zahtevi radničke klase, izbijanje nacionalizma i na kraju pregrupisanje reakcionih snaga sa osloncem na monarhe, aristokratiju, vojsku i seljaštvo.[2]
Revoluciju su vodile nestabilne ad hok koalicije reformista, srednje klase i radnika, koje nisu dugo trajala. Ubijene su desetine hiljada ljudi i mnogi su primorani da odu u izgnanstvo. Jedina značajna trajna reforma je bilo ukidanje feudalizma u Austrijskom carstvu, kraj apsolutne monarhije u Danskoj i definitivni kraj vladavine ogranaka Kapeta u Francuskoj. Najvažnije revolucije su bile u Francuskoj, nemačkim državama, Poljskoj, italijanskim državama i Austrijskom carstvu. Revolucije nisu zahvatile Rusiju, Švedsku, Veliku Britaniju, i većinu južne Evrope: Španiju, Srbiju[a], Crnu Goru, Grčku, Portugaliju ili Osmansko carstvo.[3]
Pozadina uredi
Revolucije su izbile zbog različitih uzroka tako da ih je teško posmatrati kao rezultat koherentnog pokreta ili društvenog fenomena. Brojne promene su se dešavale u evropskom društvu tokom prve polovine 19. veka. I liberalni reformatori i radikalni političari su davali nov oblik nacionalnim vladama.
Tehnološke promene unele su revoluciju u život radničke klase. Popularna štampa je raširila političku svest, a nove vrednosti i ideje, kao što su liberalizam, nacionalizam i socijalizam su počeli da se pojavljuju. Neki istoričari naglašavaju ozbiljna podbacivanja u prinosu useva, naročito onih iz 1846. godine, što je proizvelo teškoće seljacima i gradskim radnim stanovništvom.
Veliki delovi plemstva su bili nezadovoljni kraljevskim apsolutizmom. U austrijskoj Galiciji je 1846. izbio ustanak poljskog plemstva[4], koji je bio ugušen tek kada su seljaci ustali protiv plemića. Pored toga, ustanak demokratskih snaga u Velikoj Poljskoj protiv Pruske je bio planiran, ali ne i sproveden.
Dalje, srednja klasa je počela da agituje. Ciljevi radnika su se uglavnom poklapali sa zahtevima onih iz srednje klase. Iako su Karl Marks i Fridrih Engels u Londonu na zahtev Saveza komunista (organizacije je uglavnom obuhvatala nemačke radnike) napisali Komunistički manifest (objavljen na nemačkom u Londonu 21. februara 1848), kada su komunisti počeli da agituju u Nemačkoj nakon martovskog ustanka u Berlinu, njihovi zahtevi su znatno smanjeni. Oni su u martu iz Pariza objavili „zahteve Komunističke partije u Nemačkoj";[5] pamflet je pozivao samo na ujedinjenje Nemačke, opšte pravo glasa, ukidanje feudalne obaveze i slične ciljeve srednje klase.
Na taj način su srednja i radnička klasa delile želju za reformama, a složili su se i oko mnogih konkretnih ciljeva. Međutim, njihovo učešće u revolucijama nije bilo jednako. Iako je podsticaj veći delom došao iz srednje klase, radnička klasa je činila najveći deo revolucionara. Pobune su prvo izbile u gradovima.
Gradsko radničko stanovništvo uredi
Stanovništvo francuskih ruralnih oblasti se brzo uvećalo, što je nateralo mnoge seljake da potraže bolji život u gradovima. Sa druge strane, buržoazija se plašila i distancirala od radničke sirotinje. Mnogi neobrazovani radnici su radili od 12 do 15 sati dnevno onda kada su imali zaposlenje, živeli su u skučenim sirotinjskim četvrtima opterećeni prljavštinom i bolešću. I tradicionalne zanatlije su osećali pritisak industrijalizacije, zbog koje su propali njihovi esnafi.
Stanje u nemačkim državama je bilo slično. Delovi Pruske su tek počeli da se industrijalizuju. Tokom 40-ih godina 19. veka automatizovana proizvodnja u tekstilnoj industriji je donela jeftinu odeću koja se uništila ručnu proizvodnju nemačkih krojača. Reforme su rešile najnepopularnije odlike seoskog feudalizma, ali su industrijski radnici ostali nezadovoljni i tražili su veće promene.
Gradska radnička klasa nije imala izbora osim da potroši polovinu svojih prihoda na hranu, koju su činili hleb i krompir. Kao posledica podbačaja u prinosima, cene hrane su skočile i potražnja za industrijskom robom se smanjila, što je povećalo nezaposlenost. Da bi se rešio problem nezavisnosti, rokom revolucije su organizovane radionice za ljude zainteresovane za građevinske radove. Vlasti su takođe osnovali radionice za žene kada su se one pobunile. Zanatlije i nezaposleni radnici su uništavali mašine kada njihovi socijalni zahtevi ne bi bili ispunjeni.
Ruralne oblasti uredi
Porast broja stanovništva je dovelo do nedostatka hrane, problema zbog malih zemljišnih poseda i migracija, i u okviru Evrope i van nje, naročito u Severnu Ameriku. Tokom 1845. i 1846, plamenjača krompira je izazvala veliku glad u severnoj Evropi. Posledice plamenjače su se najteže osetile u Velikoj gladi u Irskoj, ali su takođe skoro izazvale glad u Škotskim planinama i širom kontinentalne Evrope.
Bogatstvo aristokrata i njihova moć su bili sinonimi sa vlasništvom nad obradivim zemljištem i kontrolom nad seljacima. Nezadovoljstvo seljaštva je eksplodiralo tokom revolucionarne 1848. godine.
Uloga ideja uredi
Uprkos često nasilnim naporima vladajućih i reakcionarnih snaga da ih guše, remetilačke ideje kao što su demokratija, liberalizam, nacionalizam i socijalizam su stekle popularnost.
Četrdesetih godina „demokratija“ je značila opšte pravo glasa samo za muškarce. „Liberalizam“ je značio vladavinu uz odobravanje parlamenta i ograničavanje crkvene i državne vlasti, republikansko uređenje, slobodu štampe i pojedinca. „Nacionalizam“ je verovao u ujedinjenje ljudi povezanih zajedničkim jezikom, kulturom, religijom, zajedničkom istorijom i povezanih neposredno geografski. Takođe je bilo i iredentističkih pokreta. U ovom trenutku, Nemačka i Italija su bile podeljene na brojne male državice. „Socijalizam“ je četrdesetih bio termin oko čije definicije ne postoji konsenzus, ali se obično koristio u kontekstu davanju više moći radnicima u sistemu zasnovanom na radničkom vlasništvu nad sredstvima za proizvodnju.
Događaji uredi
Italijanske države uredi
Iako slabo primećeno u to vreme, prve velike pobune izbile su na Siciliji u januaru 1848. Bilo je nekoliko prethodnih pobuna protiv vladavine Burbona. Ova pobuna je proizvela nezavisnu državu koja je postojala samo 16 meseci pre povratka Burbona. Za ovo vreme, doneseni ustav je bio prilično napredan za svoje vreme u liberalno-demokratskim pogledima, kao što je bio i predlog za italijansku konfederaciju država. Neuspeli ustanak je poništen desetak godina kasnije kada je burbonsko Kraljevstvo Dve Sicilije propalo 1860—1861. sa rizorđimentom.
Francuska uredi
Februarska revolucija u Francuskoj je započela gušenjem banketa reformista. Ova revolucija je bila vođena nacionalističkim i republikanskim idealima u francuskoj javnosti, koja je verovala da bi narod trebalo da sam upravlja sobom. Revolucija je okončala ustavnu monarhiju Luja Filipa i dovela do stvaranja Druge francuske republike. Revolucionari su organizovali privremenu vladu i sazvali ustavotvornu skupštinu, pošto su prethodno uveli opšte pravo glasa. Krajem godine, za predsednika je izabran Luj Napoleon Bonaparta. Radnici, predvođeni Lujom Blanom, izborili su se za osnivanje tzv. državnih radionica, ali je ovaj eksperiment propao - od njega je ostalo samo nekoliko popločanih ulica u Parizu. U sukobu sa buržoazijom, radnici su uspeli da privremeno zagospodare skupštinom. U trodnevnim borbama na barikadama, general Luk Ežen Kavenjak rasterao je radnike i povratio vladu vlasti. I Luj Blan je morao da se skloni u Veliku Britaniju.
Luj Napoleon Bonaparta je 1852, nakon samo četiri godine, uspostavio Drugo francusko carstvo.
Aleksis de Tokvil je primetio u svojim Sećanjima na ovaj period: „Društvo je bilo podeljeno na dva dela: na one, ujedinjene u zajedničkoj zavisti, koji nisu imali ništa i one, ujedinjene u zajedničkom teroru, koji su imali sve“.
Nemačke države uredi
Martovske revolucije u nemačkim državama izbile su u zapadnoj i južnoj Nemačkoj, a karakterisale su ih velike narodne skupštine i masovne demonstracije. Predvođeni dobro obrazovanim studentima i intelektualcima, oni su zahtevali nemačko nacionalno jedinstvo, slobodu štampe i slobodu okupljanja. Pobune nisu bile dobro koordinisane, ali su imale zajedničko u odbacivanju tradicionalnih, autokratskih političkih struktura u 39 nezavisnih država Nemačke konfederacije. Srednja klasa i radnička klasa koje su izvele revolucije su se razišle, pa je na kraju konzervativna aristokratija porazila revoluciju, nateravši mnoge liberale u izgnanstvo.
Danska uredi
Danskom je vladao sistem apsolutne monarhije još od 17. veka. Kralj Kristijan VIII, umereni reformator ali još uvek apsolutista, preminuo je u januaru 1848. u vreme sve veće opozicije poljoprivrednika i liberala. Zahtevi za ustavnom monarhijom, koje su predvodili Nacionalni liberali, završili su se narodnim maršom na Kristijanborg 21. marta. Novi kralj Frederik VII, ispunio je zahteve liberala i imenovao novi kabinet koji je uključivao i istaknute vođe Nacionalne liberalne partije. Nacionalno-liberalni pokret je želeo da ukine apsolutizam, ali je zadržao čvrsto centralizovanu državu. Kralj je prihvatio novi ustav složivši se da deli vlast sa dvodomnim parlamentom zvanim Rigsdag. Iako su mnogi oficiri u vojsci bili nezadovoljni, prihvatili si novi sporazum, koji, za razliku od ostatka Evrope, reakcionari nisu poništili. Liberalni ustav se nije odnosio na Šlezvig, čime je pitanje Šlezvig-Holštajna ostalo nerešeno.
Šlezvig uredi
Šlezvig, oblast koju su naseljavali i Danci i Nemci, bio je deo danskog kraljevstva, ali je kao vojvodstvo ostalo odvojeno od ostatka Danske. Podstaknuti pangermanskim osećajem, šlezviški Nemci su se digli na oružje kako bi protestovali protiv nove politike koju je objavila nacionalno-liberalno vlada koja je želela da potpuno integriše vojvodstvo u Dansku. Nemačko stanovništvo Šlezviga i Holštajna se pobunilo, inspirisano protestantskim sveštenstvom. Nemačke države su poslale vojsku, ali su danske pobede 1849. dovele do Berlinskog mira (1850) i Londonskih protokola (1852). Oni su potvrdili suverenitet Danskog kraljevstva, mada su zabranili ujedinjenje sa Danskom. Kršenje druge odredbe će dovesti do novog rata 1863. i pruske pobede 1864.
Habzburška monarhija uredi
Od marta 1848. do jula 1849, Habzburškoj monarhiji je pretio talas revolucionarnih pokreta, koji su često imali nacionalistički karakter. Carstvo, kojim se vladalo iz Beča, obuhvatalo je Nemce, Mađare, Slovence, Poljake, Čehe, Hrvate, Slovake, Ukrajince/ Rusine, Rumune, Srbe i Italijane, koji su svi pokušavali u toku revolucije da ostvare samostalnost, nezavisnost ili čak hegemoniju nad drugim narodima. Nacionalističku slika su dodatno komplikovali istovremeni događajima u nemačkim državama, koji su težili većem nemačkom nacionalnom jedinstvu.
Mađarska uredi
Mađarska revolucija 1848 počela je 15. marta 1848, kada su mađarski patrioti organizovali masovne demonstracije u Pešti i Budimu, koji su primorale carskog namesnika da prihvati njihove zahteve u 12 tačaka. To je dovelo do ostavke Klemensa fon Meterniha, austrijskog kneza i ministra inostranih poslova. Zauzvrat, car Ferdinand je obećao Mađarskoj ustav, izabrani sabor i kraj cenzure. Revolucija prerasla u rat za nezavisnost od austrijske carevine, kada je Josip Jelačić, ban Hrvatske, prešao granicu da povrati habzburšku kontrolu. Nova vlada, na čelu sa Lajošem Košutom, bila je u početku uspešna protiv habzburških snaga, ali je na kraju, posle jedne i po godine borbe, revolucija slomljena kada je ruski car Nikolaj I ušao u Mađarsku sa preko 300.000 vojnika. Mađarska je na taj način stavljena pod brutalno vanredno stanje, a austrijska vlast je obnovljena.[6] Dugoročno gledano, pasivan otpor nakon revolucije doveo je do Austro-ugarske nagodbe (1867), koji je označio stvaranje Austrougarske.
Tokom revolucije, neke manjine Kraljevine Ugarske, uključujući i Srbe iz Vojvodine, Rumune iz Transilvanije i neke Slovake iz Gornje Ugarske su podržavali habzburškog cara i borili se protiv mađarske revolucionarne vojske.
Zapadna Ukrajina uredi
Centar ukrajinskog nacionalnog pokreta bio je u istočnoj Galiciji. Dana 19. aprila 1848, grupa predstavnika na čelu grko-katoličkim sveštenstvom pokrenula je peticiju za austrijskog cara. Peticija je izražavala želju da u regionima Galiciji gde je rusinsko (ukrajinsko) stanovništvo predstavljalo većinu, da se ukrajinski jezik uči u školama i koristi u objavama zvaničnih dekreta za seljaštvo; očekivalo se da ga lokalni zvaničnici razumeju i da rusinsko sveštenstvo bude izjednačeno u pravima sa sveštenstvom svih ostalih veroispovesti.
Dana 2. maja 1848. osnovan je Vrhovni rusinski (ukrajinski) savet. Savet (1848—1851) je predvodio je grčko-katolički episkop Grigorij Jahimovič i sastojao se od 30 stalnih članova. Njegov glavni cilj bila je administrativna podela Galicije na zapadni (poljski) i istočni (rusinski/ukrajinski) deo u granicama Habzburške monarhije, i formiranje posebnog regiona sa političkom samoupravom.
Velika Poljska uredi
Poljaci su podigli ustanak protiv Prusa u Velikom poznanjskom vojvodstvu, delu Pruske od 1815.
Dunavske kneževine uredi
Rumunski liberalni i romantičarsko-nacionalistički ustanak je počeo u junu u Kneževini Vlaškoj. Ustanak je bio blisko povezan sa neuspešnom pobunom u Moldaviji i pokušao je da obori administraciju koje su nametnule ruske carske vlasti kroz Organsku regulaciju, i preko mnogih svojih vođa je zahtevao ukidanje bojarskih privilegija. Predvođeni grupom mladih intelektualaca i oficira vlaške vojske, pokret je zbacio vladajućeg kneza Georga Bibeskua, koga je zamenio privremenom vladom i namesništvom, i usvojio niz velikih liberalnih reformi, prvi put objavljenih u proglasu iz Islaza.
Izuzeci uredi
Ujedinjeno Kraljevstvo, Holandija, Portugalija, Španija, Ruska Imperija (uključujući Poljsku i Finsku) i Osmansko carstvo su jedine velike evropske države koje su prošle bez nacionalnih revolucija tokom ovog perioda. Švedska i Norveška su bile malo pogođene. Srbija, iako formalno nezahvaćena revolucijom kao deo osmanske države, aktivno je podržavala srpsku revoluciju u Habzburškom carstvu.
Relativna stabilnost Rusije je pripisano nemogućnosti revolucionarnih grupa da komuniciraju jedne sa drugima. U Kraljevini Poljskoj ustanci su se desili u 1830—1831 (Novembarski ustanak) i 1846. (Krakovski ustanak). Konačna pobuna odigrala se 1863—1865. (Januarski ustanak), ali nijedna se nije dogodila 1848.
Švajcarska i Portugalija su takođe pošteđeni 1848, iako su obe prošle kroz građanske ratove prethodnih godina (Sonderbundški rat u Švajcarskoj i Liberalni ratovi u Portugaliji). Uvođenje švajcarskog saveznog ustava 1848. je bila svojevrsna revolucija vrsta, koja je postavila temelje švajcarskog društva koji stoje i danas. U Holandiji nije bilo većih pojava nemira pojavio jer je kralj, Vilem II, odlučio da promeni ustav kako bi reformisao izbore i efektivno smanjio moć monarhije. Iako nije bilo većih političkih previranja u Osmanskom carstvu, došlo je do političkih nemira u nekim od njenih vazalnih država. U Srbiji, feudalizam je konačno ukinut već 1838, a vlast srpskog kneza je smanjena Turskim ustavom.
Vidi još uredi
Napomene uredi
- ^ Iako revolucija nije zahvatila samu Srbiju, Srbija je podržavala srpski revolucionarni pokret u Austrijskom carstvu
Reference uredi
- ^ Merriman 2009, str. 715.
- ^ Strandmann & Evans 2000, str. 4.
- ^ Strandmann & Evans 2000, str. 2.
- ^ Bideleux & Jeffries 1998, str. 295–296.
- ^ Demands of the Communist Party in Germany, Marx-Engels Collected Works, vol 7, pp. 3ff (Progress Publishers: 1975–2005)
- ^ Hunt & Martin 2012, str. 683–684.
Literatura uredi
- Merriman, John (2009). A History of Modern Europe: From the French Revolution to the Present. W W Norton & Company Incorporated. ISBN 978-0-393-93385-7.
- Strandmann, Hartmut Pogge Von; Evans, Robert John Weston (2000). The Revolutions in Europe 1848 - 1849: 1848 - 1849 ; from Reform to Reaction. Oxford University Press, Incorporated. ISBN 978-0-19-820840-2.
- Hunt, Lynn; Martin, Thomas R.; Rosenwein, Barbara H. (2012). The Making of the West, Volume C: Since 1750: Peoples and Cultures. Bedford/St. Martin's. ISBN 978-0-312-58342-2. Pronađeni su suvišni parametri:
|author2=i|last2=(pomoć)
