Википедија

Samain

Samain (engl. Samhain), Sauin (engl. Sauin) ili Oiče šamna (engl. Oíche Shamhna), gelski je festival koji se slavi 1. novembra, odnosno 1. maja za neopagane na Južnoj hemisferi. Samain označava kraj sezone žetve i početak zime ili „tamniji dio godine“ kako se naziva među keltskim narodima. To je takođe naziv na irskom jeziku za novembar. Proslave počinju 31. oktobra uveče, pošto je keltski dan počinjao i završavao se zalaskom sunca. Otprilike je između jesenje ravnodnevice i zimskog solsticija. Jedan je od četiri galska sezonska festivala uz Imbolk, Beltejn i Lugnasad. Kroz istoriju, festival je bio široko slavljen, širom Irske, Škotske i Ostrva Men. Sličan festival održavaju bretonski keltski narodi, koji se zove Kalan gaef u Velsu.

Samain
Neopagani proslavljaju Samain
Tip
  • Kulturni
  • Paganski (
    )
TakođeDipvali
ZnačenjeKraj sezone žetve, početak zime
ObilježavaIstorijski: Geli
Danas: Irci, Škoti, Manksi, Bretonci, modernoi pagani
Datum1. novembar (1. maj za neopagane na Južnoj hemisferi)
Praznovanje
Povezan saAlantid, Svi sveti, Spomen svih mrtvih, Kalan gaef, Didi, Noć vještica, Kekri

Smatra se da ima keltsko pagansko porijeklo, a neke neolitske grobnice u Irskoj i Britaniji su usklađene sa izlaskom sunca u vrijeme Samaina. Pominje se u najranijoj irskoj literaturi, iz 9. vijeka i povezuje se sa mnogim važnim događajima u irskoj mitologiji. Prema ranoj literatura, festival se proslavljao uz velika okupljanja i gozbe kada su bile otvorene drevne grobne humke, koje su smatrane i portalima u drugi svijet. Neka literatura takođe povezuju Samain sa lomačama i žrtvama.

Festival nije detaljno zabilježen sve do ranog modernog doba, kada se spuštala stoka sa ljetnjih pašnjaka i klala. Paljene su posebne lomače, za koje se smatralo da imaju zaštitnu i pročišćavajuću moć. Kao i Beltejn, Samain je bio granični festival, kada se granica između ovog svijeta i Onostranog zamaglila, čineći vjerovatnijim kontakt sa stvorenjima aos si (duhovima ili vilama), koje većina naučnika posmatra kao ostatke paganskih bogova. Na Samain su ih umirivali ponudama hrane i pića kako bi se osiguralo da ljudi i stoka prežive zimu. Takođe se smatralo da duše umrlih rođaka ponovo posjećuju svoje domove tražeći gostoprimstvo, a za njih je bilo postavljeno mjesto za stolom tokom obroka. Mumiranje i guising bili su dio festivala najkasnije od ranog modernog doba, kada su ljudi išli od vrata do vrata u kostimima, recitujući stihove u zamjenu za hranu. Smatra se da su kostimi možda bili način imitiranja i prerušavanja od aos si stvorenja. Proricanje je takođe bilo veliki dio festivala i često je uključivalo orašaste plodove i jabuke. U kasnom 19. vijeku, Džon Ris i Džejms Frejzer su istakli da je na dan kada se proslavljao festival bila keltska Nova godina, ali je to kasnije osporeno.

U 9. vijeku, zapadna crkva je prihvatila 1. novembar kao datum Dana svih svetih, vjerovatno zbog Alkuinovog uticaja, a 2. novembar je kasnije postao Zadušni dan. Vjeruje se da su Samain i Zadušni dan uticali jedni na druge i na modernu Noć vještica, a većina američkih tradicija za Noć vještica naslijeđena je od irskih i škotskih imigranata. Folkloristi su koristili naziv „Samain“ da upućuju na gelske običaje „Noći vještica“ do 19. vijeka.

Od kasnijeg 20. vijeka keltski neopagani i Vikanci su smatrali Samain ili nešto na osnovu njega, kao vjerski praznik.

Etimologija uredi

U modernom irskom i škotskom gelskom jeziku naziv je Samain (Samhain), dok je tradicionalno manksko gelsko ime Sauin (Sauin).[1] Obično se piše sa određenim članom: An tSamhain (irski), An t-Samhain (škotski gelski) i Yn Tauin (mankski). amhai je pentagraf za glasove əu̯. Stariji oblici riječi uključuju škotski gelski pravopis Samhainn i Samhuinn.[2][3][4] Gelski nazivi za mjesec novembar potiču od riječi Samhain.[5]

Sva imena festivala potiču od starog i srednjeg irskog Samain ili Samuin, što je bio naziv za festival koji je održavan 1. novembra u srednjovjekovnoj Irskoj, a koji je tradicionalno izveden od riječi semo iz prandoevropskog, što znači „ljeto“.[6][7] Džon T. Koh je istakao da je nejasno zašto bi festival koji obilježava početak zime trebalo da sadrži riječ za „ljeto“.[8] Lingvista Džozef Vendris je istakao da to nije povezano, napisavši da se keltsko ljeto završavalo u avgustu.[9] Lingvisti Gzavije Delamar i Ranko Matasović su izveli naziv od protokeltskog samoni, što znači ponovno okupljanje, zbor ili skup, a čije je prvobitno značenje objašnjeno kao „sabor, praznik prvog mjeseca u godini“, što se možda se odnosi na „skup živih i mrtvih“.[10][11]

Kalendar iz Kolinjija uredi

Na galskom kalendaru iz Kolinjija, koji datira iz 2. vijeka, smatra se da je ime mjeseca Samoni (Samoni) povezano sa riječju Samhain,[12] ali takođe i da Samoni ima sličnost sa rekonstruisanom protokeltskom riječju samos, što znači „ljeto“, a što je paralelno sa rekonstruisanom riječju za zimu — gyemos, koja je vjerovatno srodna sa mjesecom koji je šest mjeseci kasnije u kalendaru i zove se Giamoni.[13] Smatra se da je možda održavana neka vrsta festivala 17. dana Samonija, pod nazivom „tri samonijeve noći danas“.[14] Polazna tačka kalendara je nejasna.[15]

Porijeklo uredi

Samain ili Samuin je bio naziv festivala kojim se obeležava početak zime u gelskoj Irskoj, koji je označavao kraj sezone žetve i početak zime ili „tamniji dio godine“.[16] To je posvjedočeno u najranijoj staroirskoj književnosti, koja datira od 9. vijeka pa nadalje. Bio je to jedan od četiri galska sezonska festivala: Samain (1. novembar), Imbolk (1. februar), Beltejn (1. maj) i Lugnasad (1. avgust). Smatra se da su Samain i Lugnasad, na suprotnim stranama godine, bili najvažniji. Ser Džejms Džordž Frejzer je u svojoj knjizi iz 1890. godine, pod nazivom Zlatna grana: Studija o magiji i religiji, napisao da su 1. maj i 1. novembar od malog značaja za evropske uzgajivače usjeva, ali od velike važnosti za stočare koji se bave sezonskom transhumacijom. Početkom ljeta stoka se tjera na planinske ljetnje pašnjake, a početkom zime vraća se nazad, zbog čega je Frejzer istakao da festival ima stočarsko porijeklo.[17]

Neke neolitske grobnice u Irskoj povezane su sa izlaskom sunca oko vremena Samaina i Imbolka,[18] uključujući humku talaca na brdu Tara,[19] kao i Loh kru u Sliv na Kaliah masivu.[20]

U irskoj mitologiji uredi

 
Heroj Fion se bori protiv Ajlena, za koga se u mitologiji smatralo da da je spaljivao brdo Tara svake godine na Samain.

Irska mitologija je prvobitno bila govorna tradicija, ali veliki dio nje su u srednjem vijeku zapisali hrišćanski monasi.[21][22] U priči iz desetog vijeka pod nazivom Udvaranje Emera, naveden je Samain kao prvi od četiri sezonska festivala u godini.[23] U literaturi je pisano da se na taj dan proglašavao mir i pravljena su velika okupljanja, gdje su održavali sastanke, pravili gozbu, pili alkohol[24] i održavali takmičenja.[23] Ta okupljanja su bila popularno okruženje za rane irske priče.[23] U priči Kormakova avantura napisano je da se praznik Tare održavao svakog sedmog Samaina, čiji je domaćin bio Veliki kralj Irske, a tokom kojeg su određivani novi zakoni i dužnosti; svako ko bi prekršio zakone ustanovljene na taj dan bio bi prognan.[25][26]

Prema irskoj mitologiji, Samain (kao i Beltejn) je bio vrijeme kada su se „otvarala vrata“ u Onostrani svijet, dozvoljavajući natprirodnim bićima i dušama mrtvih da dođu u naš svijet; dok je Beltejn bio ljetnji festival za žive, istaknuto je da je Samain u suštini bio festival za mrtve.[27] U priči Dječačka djela Fiona, napisano je da su sidhe (vilinski humci ili portali u svijet mrtvih) uvijek bile otvorene na Samain.[28] Vjerovalo se da svake godine Ajlen, biće koji diše vatru, izlazi iz Drugog svijeta i spaljuje palatu na Tari tokom festivala, nakon što bi prethodno svojom muzikom sve uspavao. Tokom jednog Samaina, mladi Fion Makul je ostao budan i ubio je Ajlena magičnim kopljem, zbog čega je postao vođa fijane. U sličnoj priči, tokom jednog Samaina, biće iz drugog svijeta po imenu Kuldub, izašao je iz humka na Slievenamonu i uzeo pečeno prase. Fion je ubio Kulduba bacanjem koplja dok je ponovo ulazio u humku. Fionov palac je uhvaćen između vrata i stuba dok se zatvaraju i stavio ga je u usta da bi ublažio bol. Pošto je njegov palac bio u Onostranom svijetu, Fion je obdaren velikom mudrošću, što se tumači kao sticanje znanja od predaka.[29] U priči Kolokvij staraca govori se o tome kako tri vukodlaka izlaze iz pećine Kruahan (koja je portal drugog svijeta) svakog Samaina i ubijaju stoku. Kada je Kas Korač zasvirao na harfi, oni su poprimili ljudski oblik, a ratnik Kailte ih je zatim ubio kopljem.[30]

Neke priče ukazuju na to da su prinosi ili žrtve prinošeni na Samain. Priča pod nazivom Knjiga o invazijama govori o tome kako je na svaki Samain narod Nemeda morao da da dvije trećine svoje djece, svoj kukuruz i svoje mlijeko monstruoznim Fomorijancima, koji predstavljaju štetne ili razorne moći prirode i personifikacija su haosa, tame, smrti, razaranja i suše.[31][32] Danak koji je plaćao narod Nemeda predstavljao je žrtvu koja se prinosi na početku zime, kada su sile tame i razaranja u usponu.[33] U kasnijim djelima Antička mjesta i Anali četiri majstora, koje su napisali hrišćanski monasi, Samain je u drevnoj Irskoj bio povezan sa bogom ili idolom zvanim Krom Kroač. U tekstovima je navedeno da bi prvorođeno dijete bilo žrtvovano kamenom idolu Krom Kroača u Mag Slehtu, kao i da su kralj Tigernmas i tri četvrtine njegovog naroda umrli dok su se molili Krom Kroaču tokom Samaina.[34]

Legendarni kraljevi Diarmajt Makerbejl i Muirčertač Makerke umrli su trostrukom smrću na Samainu, što uključuje ranjavanje, spaljivanje i utapanje, a na šta su oni unaprijed upozoreni. U priči Uništenje hostela Da Derga, kralj Konaire Mor takođe je umro na Samain nakon što je prekršio svoju gejsu (zabranu ili tabu), a prethodno su ga tri besmrtna konjanika koji su glasnici Dona, boga mrtvih, upozorili na njegovu predstojeću propast.[35] U knjizi Dječačka djela Fiona govori se o tome kako su na svaki Samain muškarci iz Irske išli da se udvaraju lijepoj djevojci koja živi u vilinskoj humci na Bri Ejlu (brdo Krogan). Takođe je navedeno da bi svake godine neko bio ubijen „da obilježi tu priliku“, od strane nepoznatih osoba.[36] Neki akademici smatraju da te priče podsjećaju na ljudsku žrtvu,[37] kao i da se čini da su nekoliko drevnih irskih močvarnih tijela (kao što je Stari Krogan) bili kraljevi koji su ritualno ubijeni,[38] a od kojih su neki ubijeni za vrijeme Samaina.[39]

U knjizi Avantura Nera, kralj Ailil od Konota postavio je svojoj pratnji test hrabrosti u noći Samaina. Ponudio je nagradu onome ko može da stigne do vješala i veže traku oko gležnja obješenog čovjeka. Demoni su osujetili svakog izazivača, koji su u strahu dotrčali nazad u kraljevu dvoranu. Nera je uspjela, a mrtvac je zatražio piće. Nera ga je ponio na leđima i zaustavili su se kod tri kuće. Ušli su u treću, gdje je mrtvac popio vode i pljunuo na ukućane, ubijajući ih. Vraćajući se, Nera je ugledao vilinsku vojsku kako pali kraljevsku dvoranu i kolje sve unutra. On zatim prati mrtvaca kroz portal u onaj svijet i saznaje da je ono što je vidio bila samo vizija onoga što će se dogoditi sledećeg Samaina ako se nešto ne promijeni, nakon čega se vraća u dvoranu i opominje kralja.[40][41]

U priči Ubistvo Krimtan Makfidajga govori se o tome kako Mongfinda ubija svog brata, kralja Krimtana od Minstera, da bi jedan od njenih sinova postao kralj. Mongfinda je dala Krimtanu otrovano piće na gozbi, ali je on od nje tražio da ona prvo popije iz njega. Pošto nije imala drugog izbora osim da popije otrov kako bi ga ubijedila da i on pije, umrla je ubrzo poslije njega, uoči Samaina.[42] Srednjoirski pisac je istakao da se Samain takođe zove Festival Mongfinda ili Mongfidion i da žene i rulja upućuju ponude njoj na Samain.[43][44]

Mnogi drugi događaji u irskoj mitologiji dešavaju se ili počinju na Samain. Invazija na Alster, koja čini glavnu akciju epa Napad na stoku Kulija, počinje na Samain; pošto se krađa stoke obično dešavala tokom ljeta, invazija van sezone iznenadila je stanovnike Alstera.[45] Knjiga Druga bitka kod Mag Tuireda takođe počinje na Samain.[46] Morigan i Dagda se sastaju i imaju seks prije bitke protiv Fomorijanaca; na taj način, Morigan djeluje kao suverena figura i donosi pobjedu Dagdinom narodu, plemenima boginje Danu. U sagi San o Engusu, Engus i njegova buduća nevjesta prelaze iz ptičjeg u ljudski oblik na Samain, a u sagi Udvaranje Etejnu, Engus osvaja kraljevstvo Bru na Bojn.[37]

 
Pećina Kruahan, jedna od mnogih „kapija u onaj svijet“ prema Irskoj mitologiji, odakle su se natprirodna bića i duhovi pojavljivali na Samainu.

Nekoliko lokacija u Irskoj posebno je povezano sa Samainom. Svake godine tokom festivala, smatralo se da mnoštvo onostranih bića izlazi iz pećine Kruahan u okrugu Roskomon.[47] Smatra se da je brdo Vard (ili Tlačtga) u okrugu Mid bilo mjesto velikog okupljanja na Samain i paljenja lomača,[24] dok se za tvrđavu iz gvozdenog doba smatra da je bila mjesto gdje je boginja ili druid Tlačtga rodila trojke i gdje je kasnije umrla.[48]

U knjizi Stanice sunca: istorija ritualne godine u Britaniji iz 1996. Ronald Haton je napisao: „nema sumnje da je bilo [paganskih] religioznih obreda, ali nijedna priča nikada ne prikazuje nikakve.“[23] Jedina istorijska referenca na paganske vjerske obrede nalazi se u djelu Džefrija Kitinga, ali njegov izvor je nepoznat. Haton smatra da se nikakvi vjerski obredi možda ne pominju jer vijekovima nakon hristijanizacije, pisci o njima nisu ništa zabilježili.[23] Haton smatra da Samain možda nije bio posebno povezan sa natprirodnim, već da su okupljanja kraljevskih porodica i ratnika tokom festivala možda bila idealno okruženje za takve priče, na isti način na koji se mnoge priče o kralju Arturu dešavaju na dvorskim skupovima na Božić ili Pedesetnicu.[49]

Istorijski običaji uredi

Samain je bio jedan od četiri glavna praznika gelskog kalendara, koji je označavao kraj žetve i početak zime.[24] Običaji koji su povezani sa festivalom pominju se u nekoliko srednjovjekovnih tekstova. U knjizi Kuhulinov bolesnički krevet, napisano je da je festival kraljevstva Alster u vrijeme Samaina trajao nedelju dana: tri dana prije Samaina, na Samain i tri dana poslije. To je uključivalo velika okupljanja gdje su održavali sastanke, gozbe, pili alkohol i održavali takmičenja.[23] U knjizi Uništenje hostela Da Derga piše da su na Samain paljene lomače i da je u vatru bačano kamenje.[50] Džefri Kiting spominje paljenje lomače u svojoj knjizi Fondacija znanja o Irskoj, koja je napisana početkom 1600-ih, ali se oslanjao na ranije srednjovjekovne izvore, od kojih su neki nepoznati. On tvrdi da se festival na Tari održavao nedelju dana svakog trećeg Samaina, kada su se plemići i olame Irske sastajali da donesu i obnove zakone i da slave.[51] On takođe navodi da su druidi palili svetu lomaču u Tlačtgi i prinosili žrtve bogovima, ponekad spaljivanjem njihovih žrtava. On dodaje da su sve ostale vatre bile ugašene i ponovo zapaljene od vatre sa te lomače.[52]

Ritualne lomače uredi

 
Moderna lomača za Samain.

Kao i na festival Beltejn, lomače su paljene na vrhovima brda i na Samain i postojali su rituali koji su uključivali njih.[24] Do ranog modernog doba, ritualne lomače su bile paljene najčešće u dijelovima škotske visoravni, na Ostrvu Men, na sjevernom i srednjem Velsu i u dijelovima Alstera.[53] F. Marijan Meknil je napisala da su to ranije bile potrebe za živom vatrom, ali da je taj običaj zamro.[54] Takođe, tradicionalno su korišćene samo određene vrste drveta, ali kasniji zapisi pokazuju da su mnoge vrste zapaljivog materijala izgorjele.[55] Pretpostavlja se da su vatre bile neka vrsta imitativne ili simpatične magije; oponašajući Sunce, čime su, prema njihovom vjerovanju, pomagali moćima razvoja i zadržavali propadanje i tamu zime.[54][56][57] Smatra se da su možda služile i za simbolično spaljivanje i uništavanje svih štetnih uticaja.[57] Prema izvještajima iz 18. i 19. vijeka, smatralo se da vatra, dim i pepeo imaju moć zaštite i čišćenja.[58][59]

U Moriju iz 19. vijeka, dječaci su tražili gorivo za lomaču iz svake kuće u selu, a nakon što je vatra zapaljena, jedan za drugim mladi su ležali na zemlji što je moguće bliže vatri a da ne bi izgorjeli i u takvom položaju da dim prelazi preko njih, dok su ostali trčali kroz dim i preskakali ga; nakon što bi lomača izgorjela, oni su razbacivali pepeo, takmičeći se ko će više da ga raznese.[59] U nekim oblastima bi se palile dvije lomače jedna pored druge, a ljudi bi sami ili ponekad sa svojom stokom, hodali između njih kao ritual čišćenja. Smatra se da su kosti zaklane stoke bačane na lomače.[60]

Ljudi su takođe odnosili plamen sa lomače nazad svojim kućama. Tokom 19. vijeka, u dijelovima Škotske, baklje od zapaljenog bijelog bora ili travnjaka nosile su se po kućama i poljima kako bi ih zaštitile.[53] Na nekim mjestima ljudi su gasili vatru na svom ognjištu u noći na Samain. Svaka porodica bi zatim svečano ponovo zapalila vatru na svojim ognjištima od zajedničke vatre, povezujući tako zajednicu.[58][54] Džefri Kiting je tvrdio da je to drevna tradicija koju su uspostavili druidi.[23] Smatra se da je gašenje stare vatre i unošenje nove možda bio način da se protjera zlo, što je bio dio novogodišnjih festivala u mnogim zemljama.[56]

Proricanje uredi

 
Slika Danijela Maklajza iz 1833. godine, prikazuje ljude kako igraju igre proricanja 31. oktobra u Irskoj.

Lomače su korišćene u proricanju. U Oktertiru iz 18. vijeka, prsten od kamenja, po jedan za svaku osobu, stavljan je oko vatre, obično na sloj pepela, a ljudi su trčali oko njega sa bakljom, likujući. Ujutru se kamenje pregledalo, a ako bi neki bio pogrešno položen, smatralo se da osoba koju predstavlja taj kamen neće preživjeti godinu. Sličan običaj je bio zastupljen i u sjevernom Velsu,[59] kao i u Bretanji.[61] Džejms Frejzer je istakao da to možda proizilazi iz starijeg običaja stvarnog spaljivanja, odnosno prinošenja ljudske žrtve ili je možda oduvijek bilo simbolični dio festivala.[62] Proricanje je vjerovatno bilo dio festivala od davnina,[24] a u nekim ruralnim oblastima je opstalo i u modernom dobu.[63]

Na kućnim svečanostima širom gelskih regiona i Velsa, mnogi rituali su imali za cilj da predvide budućnost okupljenih, posebno u vezi sa smrću i brakom.[24][64] U tim ritualima i igrama proricanja često su se koristile jabuke i lješnici. U keltskoj mitologiji, jabuke su bile snažno povezane sa Onostranim svijetom i besmrtnošću, dok su lješnici bili povezani sa božanskom mudrošću.[65] Jedna od najčešćih igara je bila lov na jabuke, u kojoj bi mali drveni štap bio zakačen sa plafona u visini glave, sa upaljenom svijećom na jednom kraju i jabukom koja je visila na drugom. Štap se okretao i svi su se smjenjivali u pokušaju da zubima uhvate jabuku.[66] U drugoj igri proricanja, jabuke su se gulile u jednu dugačku traku, nakon čega bi se kora prebacila preko ramena, a smatralo se da njen oblik čini prvo slovo imena budućeg supružnika.[67]

U proricanju sa lješnicima, dva lješnika su stavljana da se peku pored vatre; jedan je nazvan po osobi koja ih peče, a drugi po osobi koju želi. Ako bi lješnici iskočili od vrućine, to je bio loš znak, a ako bi se tiho pržili, to je predskazalo odličan spoj.[68][69] Jedna od popularnih igara je bila skrivanje predmeta u hrani, obično u kolačima, barmbreku, kranačanu, šampima, sovansu ili kolkanonu, a dijelovi toga su se servirali nasumično. Budućnost neke osobe se proricala predmetom koji bi slučajno pronašao, od čega prsten označava brak, a novčić bogatstvo.[70] Jedan od načina proricanja supružnika je bio taj što bi ispekli slanu ovsenu kašu koju bi osoba pojela u tri zalogaja i onda bi u tišini otišla u krevet bez ičega da popije. Smatralo se da to rezultira snom u kojem im budući supružnik nudi piće da utole žeđ.[70] Prema jednoj igri, bjelanca su stavljana u vodu, a oblici su proricali broj buduće djece. Mladi ljudi bi takođe jurili vrane i predviđali neke od tih stvari na osnovu broja ptica ili pravca u kojem su letjele.[55][58][70]

Duhovi i duše uredi

Samain je posmatran kao krajnje vrijeme kada bi se granica između ovog svijeta i Onostranog mogla lakše preći.[71] To je značilo da stvorenja aos si, „duhovi“ ili „vile“, mogu lakše da dođu u svijet živih. Mnogi naučnici smatraju da su aos si ostaci paganskih bogova i prirodnih duhova.[72][73] Vjerovalo se da na Samain aos si treba umiriti žrtvom kako bi se osiguralo da ljudi i njihova stoka prežive zimu. Ponude hrane i pića bi se ostavljale napolju za aos si,[74][75] a dijelovi usijeva su se mogli ostaviti u zemlji za njih.[76]

Jedan običaj, koji je opisan kao očigledan primjer paganskog obreda koji je preživio u hrišćanskoj epohi, zabilježen je na Spoljnim Hebridima i Joni u 17. vijeku. U noći 31. oktobra, ribari i njihove porodice silazili bi na obalu; jedan čovjek bi zagazio u vodu do pojasa, gdje bi izlio šolju piva i zamolio Seonaida, kojeg je nazivao bogom mora, da im da dobar ulov. Običaj je okončan 1670-ih godina nakon pohoda sveštenstva, ali je ceremonija prebačena na proljeće i opstala je do početka 19. vijeka.[53]

Ljudi su takođe posebno vodili računa da ne uvrijede aos si i nastojali su da otjeraju bilo koga ko bi htio da izazove nestašluk. Ostajali su blizu kuće ili, ako su bili primorani da hodaju po mraku, okretali su svoju odjeću naopačke ili su nosili gvožđe ili so da bi držali stvorenja podalje od sebe.[24] U južnoj Irskoj, na Samain je bio običaj da se plete mali krst od štapa i slame nazvan „paršel“ ili „paršal“, koji je bio sličan Brigidskom krstu i Božjem oku. Bio je fiksiran iznad ulaza da bi odbranio ukućane od nesreće, bolesti i vradžbina i mijenjan je sa novim na svaki Samain.[77]

Mrtvima je takođe odavana počast na Samain. Početak zime se smatrao najprikladnijim vremenom za to jer je to bilo vrijeme umiranja u prirodi.[78] Smatralo se da duše mrtvih ponovo posjećuju svoje domove tražeći gostoprimstvo, zbog čega su bila postavljena mjesta za trpezom i pored vatre da bi ih dočekali.[58][79] Smatra se da vjerovanje da se duše mrtvih vraćaju kući jedne noći u godini i da se moraju umiriti ima drevno porijeklo i nalazi se u mnogim kulturama širom svijeta.[80] Džejms Frejzer je o tome napisao: „Možda je bila prirodna pomisao da bi približavanje zime trebalo da otjera siromašne, drhtave, gladne duhove iz golih polja i šuma bez lišća u zaklon vikendice“.[81] Međutim, smatralo se da su duše zahvalnih srodnika mogle da se vrate da daju blagoslove isto tako kao što bi duše povrijeđene osobe mogle da se vrate da se osvete.[82]

Mumiranje i prerušavanje uredi

 
Mari Lvid, velški ekvivalent Lair Bana.

U nekim oblastima, mumiranje i prerušavanje (Guising), bili su dio Samaina i prvi put su zabilježeni u Škotskoj u 16. vijeku,[83] a kasnije u dijelovima Irske, Ostrva Men i Velsa.[84] Ljudi su išli od kuće do kuće u nošnji ili prerušeni, obično recitujući pjesme ili stihove u zamjenu za hranu.[84] Smatra se da su ti običaji evoluirali iz tradicije u kojoj su ljudi imitirali aos si ili duše mrtvih i primali ponude u njihovo ime.[84] Takođe se vjerovalo da lažno predstavljanje u te duhove ili duše štiti od njih.[85] S. V. Pedl je istakao da guiseri personifikuju stare duhove zime, koji su tražili nagradu u zamjenu za sreću.[86] Meknil je istakla da je drevni festival uključivao ljude u maskama ili kostimima koji su predstavljali te duhove i da je moderni običaj proizašao iz toga.[83] U Irskoj su kostime ponekad nosili ljudi koji su prije te noći išli da skupljaju hranu za Samain gozbu.[84]

U Škotskoj, mladići su išli od kuće do kuće sa maskiranim, prekrivenim, ofarbanim ili pocrnjenim licima,[55][87] često prijeteći da će napraviti nestašluk ako ne budu nagrađeni.[84] To je bilo uobičajeno u 16. vijeku u škotskim selima i zadržalo se do 20. vijeka.[88] Pretpostavlja se da su pocrnjavali lica zbog zaštite, upotrebom pepela od lomače.[83] U Irskoj krajem 18. vijeka, seljaci koji su nosili štapove išli su od kuće do kuće na Samain skupljajući hranu za gozbu; Čarls Valansi je napisao da su to zahtijevali u ime Svetog Kolma Sila, tražeći od ljudi da ostave ugojeno tele i da izvedu crnu ovcu.[89] U dijelovima južne Irske tokom 19. vijeka, guiseri su praktikovali hobi konja poznat kao Lair Ban (bijela kobila). Čovjek pokriven bijelim čaršavom i sa ukrašenom konjskom lobanjom vodio bi grupu mladih, duvajući u kravlje rogove, od farme do farme. Na svakoj su recitovali stihove, od kojih su neki bili paganski, a od farmera se očekivalo da doniraju hranu. Ako bi to uradili, mogli su da očekuju sreću od Muk Ola, a ako to ne bi učinili, donijelo bi im nesreću.[90] To je slično procesiji Mari Lvid (siva kobila) u Velsu, koja se održava u sredini zime; u Velsu se bijeli konj često smatra predznakom smrti.[91] Drugdje u Evropi, kostimi, mumiranje i hobi konja bili su dio drugih godišnjih festivala, ali u regionima u kojima se govori keltski, oni su bili posebno prikladni za noć za koju se smatralo da natprirodna bića dolaze u svijet živih i da su ih ljudi lutalice mogli oponašati ili odbiti.[84]

 
Gipsani odliv irskog fenjera od repe s početka 20. vijeka u Muzeju seoskog života.

Haton je u svojoj knjizi napisao: „Kada se oponaša zloćudni duh, bio je veoma kratak korak od pretvaranja do izigravanja šale“. Pravljenje šala na Samain zabilježeno je u Škotskoj visoravni najkasnije 1736. godine, a takođe je bilo uobičajeno u Irskoj, što je dovelo do toga da je Samain u nekim dijelovima dobio nadimak „Noć nestašluka“.[84] Nošenje kostima za Noć vještica proširilo se na Englesku u 20. vijeku, kao i običaj pravljenja šala, iako je bilo mumiranja na drugim festivalima.[92] U vrijeme masovne transatlantske imigracije Iraca i Škota, koja je popularisala Noć vještica u Sjevernoj Americi, Noć vještica u Irskoj i Škotskoj je imala snažnu tradiciju prerušavanja i pravljenja šala.[92] Smatra se da običaj smicalica ili poslastica možda potiče od običaja da se ide od vrata do vrata i skuplja hrana za Samain gozbe, ogrev za lomače ili ponude za aos si. Alternativno, takođe se smatra da možda potiče od običaja sakupljanja kolača za duše, u zamjenu za molitvu za duše darovatelja i njihovih prijatelja.[93]

Tradicionalno osvjetljenje za kostimirane ljude koji su pravili šale ponegdje su noću pružale koraba i repa, koje bi bile izdubljene da djeluju kao fenjeri i često isklesane grotesknim licima.[84] Takođe su bili postavljeni na prozorske daske, a oni koji su ih pravili, za fenjere su na različite načine govorili da predstavljaju duhove ili natprirodna bića,[94] kao i da su korišćeni da otjeraju zle duhove.[87][95][96] Oni su bili uobičajeni u dijelovima Irske i Škotske visoravni u 19. vijeku.[84] Takođe su pronađeni u Samersetu, dok su se u 20. vijeku proširili na druge dijelove Britanije i postali opšte poznati kao Džek-o-’Lantern.[84]

Stočarstvo uredi

Tradicionalno, Samain je bio vrijeme da se sagledaju stada i zalihe hrane. Goveda su spuštana na zimske pašnjake nakon šest mjeseci na višim ljetnjim pašnjacima.[24] Bilo je i vrijeme da se izabere koje će životinje biti zaklane, što je običaj kojeg se mnogi koji se bave poljoprivredom i uzgojem stoke pridržavaju i u modernom dobu.[58][54] Smatra se da su neki od obreda vezanih za klanje preneseni i na druge zimske praznike; na dan svetog Martina (11. novembar) u Irskoj bi bila zaklana neka životinja, obično pijetao, guska ili ovca i malo njene krvi bi bilo poprskano na pragu kuće, nakon čega se prinosila Svetom Martinu, koji je možda zauzeo mjesto boga ili bogova i tada se jelo u čast gozbe.[56] Taj običaj je bio uobičajen u dijelovima Irske sve do 19. vijeka,[97] a pronađen je i u drugim dijelovima Evrope. Za Novu godinu na Hebridima, čovjek obučen u goveđu kožu obilazio bi grad po suncu; dio kože bi spalio kako bi svi udahnuli dim.[56] Ti običaji su imali za cilj da odvrate nesreću, a slični običaji su pronađeni i u drugim keltskim regionima.[56]

Keltsko oživljavanje uredi

Tokom keltskog preporoda kasnog 19. i ranog 20. vijeka, došlo je do porasta interesovanja za Samain i druge keltske festivale. Ser Džon Ris je istakao da je to bila keltska Nova godina,[98] što je zaključio iz savremenog folklora u Irskoj i Velsu, za kojeg je smatrao da je pun običaja za Noć vještica povezanih sa novim počecima.[99] On je posjetio i Ostrvo Men i otkrio da su Manksi ponekad 31. oktobar zvali Novogodišnja noć ili Hog una.[99] U priči iz desetog vijeka pod nazivom Udvaranje Emera, godina je računata oko četiri festivala na početku godišnjih doba, a Samain je stavljen na početak, kao početak nove godine.[99] Haton je istakao da su dokazi da je to bila keltska ili gelska Nova godinu slabi.[100] Risovu teoriju je popularizovao Džejms Džordž Frejzer,[99] koji je takođe ponekad isticao da su dokazi neubjedljivi, ali je napisao da je Samain bio paganski keltski praznik mrtvih i da je hristijanizovan kao Svi sveti i sve duše.[100] Od tada, Samain je popularno posmatran kao keltska Nova godina i drevni festival mrtvih; kalendar Keltske lige počinje i završava se na Samain.[101]

Slični festivali uredi

Vidi još: Noć vještica
 
Uređivanje Vikipedije na Univerzitetu u Edinburgu na Samain 2016.

U britonskoj grani keltskih jezika, Samain je poznat kao „zimski kalendar“. Britanske zemlje Vels, Kornvol i Bretanja održavale su 31. oktobra festivale slične gelskom. U Velsu je to Kalan Gaef, u Kornvolu je to Alantid ili Kalan Guav, a u Bretanji je Kalan Goanv.[37]

Manksi slave Hop tu Na 31. oktobra, što je proslava prvobitne novogodišnje noći.[102] Tradicionalno, djeca na taj dan sijeku repe umjesto bundeve i nose ih po komšiluku pjevajući tradicionalne pjesme koje se odnose na hop tu na.[103]

Tridijum svih svetih uredi

Papa Bonifacije IV je 609. godine potvrdio 13. maj kao sveti dan sjećanja na sve hrišćanske mučenike.[104] Do 800. godine postoje dokazi da su crkve u Irskoj[105] i Nortambriji održavale praznik u čast svih svetih 1. novembra, koji je postao Dan Svih Svetih.[104][106][107] Smatra se da je Alkuin od Nortambrije inspirisao svog prijatelja Arna iz Salcburga u Bavarskoj da održi gozbu na taj datum.[105] Džejms Frejzer je istakao da je taj datum bila keltska ideja, dok je Ronald Haton istakao da je to bila germanska ideja, pišući da je irska crkva obilježila sjećanje na sve svete 20. aprila. Neki rukopisi, kao što su Irski martirologija Talahta i Martirologija Engusa, koji datiraju iz tog vremena, imaju pomen svih svetih „evropskih“ 20. aprila, ali i pomen svih svetih na svijetu 1. novembra.[108] Smatra se da je Alkuin od Nortambrije, član dvora Karla Velikog, tada uveo 1. novembar kao datum održavanja praznika u Franačkom carstvu,[109] a 835. godine to je postao i zvanični datum u Franačkoj.[104] U 11. vijeku 2. novembar je postao Zadušni dan, što je stvorilo trodnevno obilježavanje poznato kao Tridijum svih svetih: Veče svih svetih (31. oktobar), Svi sveti (1. novembar) i Zadušni dan (2. novembar).[110]

 
Neopaganska lomača za Samain.

Rasprostranjeno je vjerovanje da su mnogi moderni sekularni običaji tokom Noći svih svetih ili Noći vještica bili pod uticajem praznika Samain,[111][112] a folkloristi su koristili naziv „Samain“ da upućuju na gelske običaje „Noći vještica“ do 19. vijeka.[113] Drugi naučnici tvrde da je uticaj Samaina bio preuveličan i da je Noć vještica takođe uticala na Samain.[114][115]

Većinu američkih tradicija za Noć vještica prenijeli su irski i škotski imigranti u 19. vijeku,[116][117] a zatim su se, zahvaljujući američkom uticaju, te tradicije za Noć vještica proširile na mnoge druge zemlje do kraja 20. vijeka.[118]

Moderni paganizam uredi

 
Neopagani u Irskoj slave Samain kraj lomače.

Samain i festivale inspirisane njime održavaju neki moderni pagani, koji su od kasnijeg 20. vijeka smatrali Samain ili nešto na osnovu njega, kao vjerski praznik.[119] S obzirom na to da postoji mnogo vrsta neopaganizma, njihove proslave mogu da budu dosta različite uprkos zajedničkom imenu. Neki pokušavaju da oponašaju istorijski festival što je više moguće, dok drugi neopagani zasnivaju svoje proslave na raznim nepovezanim izvorima, a gelska kultura je samo jedan od njih.[119][120][121] Dženi Batler je u odjeljku Neopaganske proslave Samaina u knjizi Poslastica ili smicalica? Noć vještica u svijetu koji se globalizuje, napisala da irski pagani biraju neke elemente istorijskih proslava Samaina i spajaju ih sa referencama na keltsku prošlost, praveći novi festival koji je jedinstven dio neopaganske kulture.[122]

Neopagani obično slave Samain 31. oktobra uveče i 1. novembra tokom dana na sjevernoj hemisferi i 30. aprila uveče i 1. maja tokom dana na južnoj hemisferi, počevši i završavajući zalaskom sunca,[123][124][125][126] jer je keltski dan počinjao i završavao se zalaskom sunca.[16] Neki neopagani ga slave na astronomskoj sredini između jesenje ravnodnevice i zimskog solsticija (ili punog mjeseca najbližeg toj tački), što je obično oko 6. ili 7. novembra na sjevernoj hemisferi.[127]

Keltski rekonstrukcionizam uredi

 
Točak godine.

Kao i druge rekonstrukcionističke tradicije, keltski rekonstrukcionistički pagani naglašavaju istorijsku tačnost i svoje proslave i rituale zasnivaju na tradicionalnom predanju, kao i na istraživanju vjerovanja politeističkih Kelta.[121][128] Oni slave Samain 1. novembra, ali mogu da prilagode datum kako bi odgovarao njihovoj regionalnoj klimi, obično kada padne prvi zimski mraz.[129] Njihova tradicija uključuje osveštavanje kuće i paljenje lomača.[129] Neki prate staru tradiciju pravljenja dveju lomača, između kojih slavljenici i životinje zatim prolaze kao ritual pročišćenja.[54][58] Za rekonstrukcionističke pagane, to je vrijeme kada se mrtvi posebno poštuju, a iako oni daju ponude u svako doba godine, Samain je doba kada se daju detaljnije ponude određenim precima.[129] To može da uključuje izradu malog oltara ili svetilišta. Često prave gozbe u kojima se za stolom postavlja mjesto za mrtve, koje pozivaju da se pridruže.[54] Netaknuti dio hrane i pića ostavlja se napolju kao prinos; obično se pričaju tradicionalne priče, izvode tradicionalne pjesme i plesovi.[121] Vrata ili prozor okrenuti prema zapadu mogu da se otvore, a svijeća se ostavlja da gori na prozorskoj dasci da vodi mrtve kući.[128] Gatanje za narednu godinu se često obavlja, bilo kao dio tih svečanosti ili kao dio igara.[58] Ljudi koji su skloniji mistici takođe smatraju festival kao vrijeme za duboko opštenje sa svojim božanstvima, naročito onima koji su posebno povezani sa tim festivalom.[58][129]

Vikanci uredi

Vikanci slave varijaciju Samaina kao jedan od svojih godišnjih Sabata točka godine.[130] Većina Vikanaca ga smatra najvažnijim od četiri „vijeća sabata“.[131] Neki Vikanci ga smatraju kao vrijeme za slavljenje života onih koji su umrli, a to često uključuje odavanje poštovanja precima, članovima porodice, starješinama vjere, prijateljima, kućnim ljubimcima i drugim voljenim osobama koje su umrle.[130] U nekim ritualima, duhovi mrtvih su pozvani da prisustvuju svečanostima.[132] Na njega se gleda kao na festival tame, koji je balansiran na suprotnoj tački točka proljećnim festivalom Beltejn.[132]

Vikanci vjeruju da je na Samain granica ili „veo“ između svijeta živih i zagrobnog života na najtanjoj tački tokom cijele godine, što po njihovom mišljenju olakšava komunikaciju sa osobama koje su umrle.[133]

Reference uredi

  1. ^ Rhys, John (1901). Celtic Folklore: Welsh and Manx. Cambridge University Press. str. 315—316. 
  2. ^ Macbain, Alexander (1911). „An Etymological Dictionary of the Gaelic Language”. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  3. ^ „Samhuinn Halloween festival to be staged on Edinburgh's Calton Hill”. The Scotsman. 26. 9. 2018. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  4. ^ „Samhainn”. Am Faclair Beag. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  5. ^ Koch 2006, str. 331
  6. ^ Pokorny 1948, str. 905
  7. ^ Rogers 2002, str. 11–21
  8. ^ Koch 2006, str. 1558
  9. ^ Vendryès 1959
  10. ^ Delamarre 2003, str. 267.
  11. ^ Matasović 2009, str. 322.
  12. ^ Stüber, Karin (1998). The historical morphology of n-stems in Celtic. Maynooth: National University of Ireland. str. 111. 
  13. ^ „Proto Celt” (pdf). Arhivirano (PDF) iz originala 28. 08. 2008. g. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  14. ^ Lambert, Pierre-Yves (2003). La langue gauloise: Description linguistique, commentaire d'inscription choisies. Hespérides. Paris: Errance. str. 110. ISBN 2-87772-224-4. 
  15. ^ Koch 2006, str. 464
  16. ^ a b Ó hÓgáin 1991, str. 402
  17. ^ Frazer 1998, str. 644.
  18. ^ Meehan, Pádraig (septembar 2012). „A Possible Astronomical Alignment marking Seasonal Transitions at Listoghil, Sligo, Ireland”. Internet Archaeology. 32. 
  19. ^ Murphy, Anthony; Moore, Richard (2006). Island of the Setting Sun: In Search of Ireland's Ancient Astronomers. Bentonville, Arkansas: Liffey Press. str. 81. ASIN B01HCARQ1G. 
  20. ^ Brennan, Martin (1994). The Stones of Time: Calendars, Sundials, and Stone Chambers of Ancient Ireland. Inner Traditions. str. 110–11. 
  21. ^ Harpur, James (2016). Celtic Myth: A Treasury of Legends, Art, and History. London: Routledge. ISBN 978-1317475286. 
  22. ^ Leeming, David (2003). From Olympus to Camelot: The World of European Mythology. OUP US. ISBN 978-0195143614. 
  23. ^ a b v g d đ e Hutton 1996, str. 361
  24. ^ a b v g d đ e ž Monaghan 2004, str. 407
  25. ^ „Cormac's adventure in the Land of Promise, and the decision as to Cormac's sword Section 55”. celt.ucc.ie. Corpus of Electronic Texts. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  26. ^ „Cormac's adventure in the Land of Promise, and the decision as to Cormac's sword Section 56”. celt.ucc.ie. Corpus of Electronic Texts. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  27. ^ Monaghan 2004, str. 41
  28. ^ Koch 2006, str. 388
  29. ^ Ó hÓgáin 1991, str. 214
  30. ^ Dooley, Ann; Roe, Harry, ur. (2005). Tales of the Elders of Ireland: A new translation of Acallam na Senórach. Oxford, England: Oxford University Press. str. 212. ISBN 978-0199549856. 
  31. ^ MacCulloch 2009, str. 80, 89, 91
  32. ^ Smyth, Daragh (1996). A Guide to Irish Mythology. Irish Academic Press. str. 74. 
  33. ^ MacCulloch 2009, str. 80
  34. ^ „Annals of the Four Masters: Part 6”. Corpus of Electronic Texts. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  35. ^ Ó hÓgáin 1991, str. 165–166
  36. ^ Cross, Tom P.; Slover, Clark Harris, ur. (1936). The Boyhood Deeds of Fionn – Ancient Irish Tales. New York: Henry Holt. str. 360—69. 
  37. ^ a b v Koch & Minard 2012, str. 690
  38. ^ Kelly, Eamonn (2013). „An Archaeological Interpretation of Irish Iron Age Bog Bodies”. Ur.: Ralph, Sarah. The Archaeology of Violence. Albany, New York: Suny Press. str. 232—40. ISBN 978-1438444420. 
  39. ^ Bentley, Diana (mart 2015). „The Dark Secrets of the Bog Bodies”. Minerva: The International Review of Ancient Art & Archaeology. Nashville, Tennessee: Clear Media: 34—37. 
  40. ^ Monaghan 2004, str. 107
  41. ^ Ó hÓgáin 1991, str. 317
  42. ^ O'Grady, Standish H., ur. (1892). Death of Crimthann son of Fidach, and of Eochaidh Muighmedóin's three sons: Brian, Ailill, Fiachra. Williams and Norgate. str. 373—378. 
  43. ^ Stokes, Whitley (1903). „Revue Celtique”. Revue Celtique. 24: 179. 
  44. ^ Byrne, Francis John (2001). Irish King and High Kings. Four Courts Press. str. 75. 
  45. ^ Monaghan 2004, str. 438.
  46. ^ Monaghan 2004, str. 345.
  47. ^ O'Halpin, Andy (2006). Ireland: An Oxford Archaeological Guide. Oxford University Press. str. 236. 
  48. ^ Monaghan 2004, str. 449
  49. ^ Hutton 1996, str. 362
  50. ^ Stokes, Whitley. „The Destruction of Dá Derga's Hostel”. sacred-texts.com. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  51. ^ Keating, Geoffrey. „Foras Feasa ar Éirinn Section 26”. celt.ucc.ie. Corpus of Electronic Texts. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  52. ^ Keating, Geoffrey. „Foras Feasa ar Éirinn Section 39”. celt.ucc.ie. Corpus of Electronic Texts. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  53. ^ a b v Hutton 1996, str. 369
  54. ^ a b v g d đ McNeill 1970, str. 11—46
  55. ^ a b v Campbell, John Gregorson (1900). Black, Ronald, ur. The Gaelic Otherworld. Edinburgh: Birlinn Ltd. str. 559—562. ISBN 1-84158-207-7. 
  56. ^ a b v g d MacCulloch 2009, str. Chapter 18: Festivals
  57. ^ a b Frazer 1998, str. Chapter 63, Part 1: On the Fire-festivals in general
  58. ^ a b v g d đ e ž O'Driscoll, Robert, ur. (1981). „Anna Ros "Material Culture, Myth and Folk Memory" (on modern survivals), pages 197—216; Kevin Danaher "Irish Folk Tradition and the Celtic Calendar" (on specific customs and rituals), pages 217—242”. The Celtic Consciousness. New York: Braziller. str. 197—242. ISBN 0-8076-1136-0. 
  59. ^ a b v Hutton 1996, str. 365–368
  60. ^ Nicholls, Kenneth W. (2008) [1987]. „Gaelic society and economy”. Ur.: Cosgrove, Art. A New History of Ireland, Volume II, Medieval Ireland 1169–1534. Oxford University Press. str. 397—438. ISBN 978-0-19-953970-3. doi:10.1093/acprof:oso/9780199539703.003.0015. 
  61. ^ Frazer 1998, str. 647
  62. ^ Frazer 1998, str. 663–664
  63. ^ Danaher 1972, str. 218–227
  64. ^ Hutton 1996, str. 380
  65. ^ MacLeod 2011, str. 61, 107
  66. ^ Danaher 1972, str. 202—205
  67. ^ Danaher 1972, str. 223
  68. ^ McNeill 1961, str. 33–34
  69. ^ Danaher 1972, str. 219
  70. ^ a b v McNeill 1961, str. 34
  71. ^ Koch 2006, str. 1557
  72. ^ Monaghan 2004, str. 449
  73. ^ Santino 1998, str. 105
  74. ^ Evans-Wentz, Walter (1911). The Fairy-Faith in Celtic Countries. str. 44. 
  75. ^ McNeill 1961, str. 34
  76. ^ Danaher 1972, str. 200
  77. ^ Danaher 1972, str. 207—208
  78. ^ MacCulloch 2009, str. Chapter 10: The Cult of the Dead
  79. ^ McNeill 1961, str. 11—46
  80. ^ Miles, Clement A. (1912). „7: All Hallow Tide to Martinmas”. Christmas in Ritual and Tradition. 
  81. ^ Frazer 1998, str. Chapter 62, Part 6: The Hallowe'en Fires
  82. ^ Monaghan 2004, str. 120
  83. ^ a b v McNeill 1970, str. 29—31
  84. ^ a b v g d đ e ž z i Hutton 1996, str. 380–382
  85. ^ Hole, Christina (1976). British Folk Customs. Hutchinson. str. 91. 
  86. ^ Peddle, S. V. (2007). Pagan Channel Islands: Europe's Hidden Heritage. str. 54. 
  87. ^ a b Arnold, Bettina (31. 10. 2001). „Bettina Arnold – Halloween Lecture: Halloween Customs in the Celtic World”. Halloween Inaugural Celebration. University of Wisconsin–Milwaukee: Center for Celtic Studies. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  88. ^ Bannatyne, Lesley Pratt (1998). Forerunners to Halloween. Pelican Publishing Company. str. 44. ISBN 1-56554-346-7. 
  89. ^ Frazer 1998, str. 241
  90. ^ Journal of the Royal Society of Antiquaries of Ireland, Volume 2. 1855. pp. 308–309
  91. ^ Montserrat, Prat: 'Metamorphosis of a Folk Tradition' in Simon Callow, Andrew Green, Rex Harley, Clive Hicks-Jenkins, Kathe Koja, Anita Mills, Montserrat Prat, Jacqueline Thalmann, Damian Walford Davies, and Marly Youmans, Clive Hicks-Jenkins (Lund Humphries, 2011), pp. 63–79
  92. ^ a b Rogers 2002, str. 43, 48.
  93. ^ Dodge, Mary Mapes, ur. (1883). St. Nicholas Magazine. Scribner & Company. str. 93. „Soul-cakes,' which the rich gave to the poor at the Halloween season, in return for which the recipients prayed for the souls of the givers and their friends. And this custom became so favored in popular esteem that, for a long time, it was a regular observance in the country towns of England for small companies to go from parish to parish, begging soul-cakes by singing under the windows some such verse as this: 'Soul, souls, for a soul-cake; Pray you good mistress, a soul-cake!” 
  94. ^ Hutton 1996, str. 382–383
  95. ^ Palmer, Kingsley (1973). Oral folk-tales of Wessex. David & Charles. str. 87–88. 
  96. ^ Wilson, David Scofield (1999). Rooted in America: Foodlore of Popular Fruits and Vegetables. University of Tennessee Press. str. 154. 
  97. ^ Hutton 1996, str. 386
  98. ^ Hutton 1996, str. 363
  99. ^ a b v g „Ronald Hutton, Sir James Frazer and the Discrediting of Pagan Beliefs in "The Stations of the Sun"”. pagansbeliefs.com. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  100. ^ a b Hutton 1996, str. 363
  101. ^ „The Celtic League Calendar”. Celticleague.org. Arhivirano iz originala 8. 5. 2009. g. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  102. ^ „Hop Tu Naa at Maughold”. culturevannin.im. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  103. ^ „Hop-Tu-Naa”. isleofman.com. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  104. ^ a b v Hutton 1996, str. 364
  105. ^ a b Farmer, David (2011). The Oxford Dictionary of Saints (5 izd.). Oxford University Press. str. 14. 
  106. ^ Hennig, John (1948). The Meaning of All the Saints (10 izd.). Mediaeval Studies. str. 147–161. 
  107. ^ Livingstone, E. A., ur. (1997). All Saints Day, The Oxford Dictionary of the Christian Church (3 izd.). Oxford: Oxford University Press. str. 41—42. 
  108. ^ Butler, Alban (1997). Fawcett Thomas, Sarah, ur. Butler's Lives of the Saints, New Full Edition. 11. Burns & Oates. str. 1—2. „Some manuscripts of the ninth-century Félire, or martyrology, of St Oengus the Culdee and the Martyrology of Tallaght (c. 800), which have a commemoration of the martyrs on 17 April, a feast of 'all the saints of the whole of Europe' on 20 April, and a feast of all saints of Africa on 23 December, also refer to a celebration of all the saints on 1 November.” 
  109. ^ New Catholic Encyclopedia (2 izd.). 2003. str. 242—243. ISBN 0-7876-4004-2. 
  110. ^ Hopwood, James A. (2019). Keeping Christmas: Finding Joy in a Season of Excess and Strife. Wipf and Stock Publishers. str. 47. ISBN 978-1-5326-9537-7. „The name "Halloween," of course, is a contraction of "All Hallow's Eve." That's the eve of All Saints Day, or All Hallows Day, as it was popularly known in Britain. As with Christmas Eve and the Easter vigil, the celebration of All Saints Day began with a service the night before, on All Hallow's Eve. With All Souls Day on November 2, it formed the feast of Allhallowtide. All Saints Day began in fourth-century Rome as a festival honoring Christian martyrs. By the eighth century, it was expanded to all those remembered as saints, and the date of its observance was moved from May 13 to November 1. That move, of course, put it smack dab on top of Samhain in Britain. But the decision to move the date was not made in Britain; it was made in Rome, where there was no Samhain or anything like it. There is no evidence that any Samhain customs rubbed off on Halloween anywhere because there is no evidence of any Samhain customs at all.” 
  111. ^ „BBC – Religions – Christianity: All Hallows' Eve”. British Broadcasting Corporation (BBC). 20. 10. 2011. Pristupljeno 19. 12. 2023. „It is widely believed that many Hallowe'en traditions have evolved from an ancient Celtic festival called Samhain which was Christianised by the early Church” 
  112. ^ Merriam-Webster's Encyclopædia of World Religions . Merriam-Webster. 1999. str. 408. ISBN 978-0877790440. Pristupljeno 19. 12. 2023. „Halloween, also called All Hallows' Eve, holy or hallowed evening observed on October 31, the eve of All Saints' Day. The Irish pre-Christian observances influenced the Christian festival of All Hallows' Eve, celebrated on the same date.” 
  113. ^ Hutton 1996, str. 365–369
  114. ^ Simpson, John; Weiner, Edmund (1989). Oxford English Dictionary (2 izd.). London: Oxford University Press. ISBN 0-19-861186-2. OCLC 17648714. 
  115. ^ O'Donnell, Hugh; Foley, Malcolm (2008). Treat or Trick? Halloween in a Globalising World. Cambridge Scholars Publishing. str. 91—92. ISBN 978-1-4438-0265-9. 
  116. ^ Brunvand, Jan, ur. (2006). American Folklore: An Encyclopedia. Routledge. str. 749. 
  117. ^ Santino, Jack (1995). All Around the Year: Holidays and Celebrations in American Life. University of Illinois Press. str. 153. 
  118. ^ Colavito, Jason (2007). Knowing Fear: Science, Knowledge and the Development of the Horror Genre. McFarland. str. 151—152. 
  119. ^ a b Hutton, Ronald (1993). The Pagan Religions of the Ancient British Isles: Their Nature and Legacy . Oxford: Blackwell. str. 327–341. ISBN 0-631-18946-7. 
  120. ^ Adler, Margot (1979). Drawing Down the Moon: Witches, Druids, Goddess-Worshippers, and Other Pagans in America Today. Boston: Beacon Press. str. 3, 243—299. ISBN 0-8070-3237-9. 
  121. ^ a b v McColman, Carl (2003). Complete Idiot's Guide to Celtic Wisdom. Alpha Press. str. 12, 51. ISBN 0-02-864417-4. 
  122. ^ Foley, M.; O'Donnell, H., ur. (2009). „Jenny Butler: Neo-Pagan Celebrations of Samhain”. Treat or Trick? Halloween in a Globalising World. Cambridge: Cambridge Scholars Publishing. str. 67—82. ISBN 1-4438-0153-4. 
  123. ^ Nevill Drury (2009). „The Modern Magical Revival: Esbats and Sabbats”. Ur.: Pizza, Murphy; Lewis, James R. Handbook of Contemporary Paganism. Leiden, Netherlands: Brill Publishers. str. 63—67. ISBN 978-9004163737. 
  124. ^ Hume, Lynne (1997). Witchcraft and Paganism in Australia. Melbourne: Melbourne University Press. ISBN 978-0522847826. 
  125. ^ Vos, Donna (2002). Dancing Under an African Moon: Paganism and Wicca in South Africa. Cape Town: Zebra Press. str. 79—86. ISBN 978-1868726530. 
  126. ^ Bodsworth, Roxanne T. (2003). Sunwyse: Celebrating the Sacred Wheel of the Year in Australia. Victoria, Australia: Hihorse Publishing. ISBN 978-0909223038. 
  127. ^ „Chart of 2020 equinox, solstice and cross quarter dates and times, worldwide from”. archaeoastronomy.com. Arhivirano iz originala 29. 11. 2022. g. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  128. ^ a b Bonewits, Isaac (2006). Bonewits's Essential Guide to Druidism. New York: Kensington Publishing Group. str. 128—140, 179, 183—184. ISBN 0-8065-2710-2. 
  129. ^ a b v g NicDhana, Kathryn Price; Vermeers, C. Lee; Ní Dhoireann, Kym Lambert (2007). The CR FAQ: An Introduction to Celtic Reconstructionist Paganism. River House Publishing. str. 97—98. ISBN 9780615158006. 
  130. ^ a b Williams, Liz (29. 7. 2013). „Paganism, part 3: the Wheel of the Year”. The Guardian. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  131. ^ „Traditions and Religious Observances”. wku.edu. Pristupljeno 19. 12. 2023. 
  132. ^ a b Starhawk (1989). The Spiral Dance: A Rebirth of the Ancient Religion of the Great Goddess. New York: Harper and Row. str. 193—196. ISBN 0-06-250814-8. 
  133. ^ Nevill Drury (2009). „The Modern Magical Revival”. Ur.: Pizza, Murphy; Lewis, James R. Handbook of Contemporary Paganism. Leiden: Brill. str. 65. ISBN 978-9004163737. 

Literatura uredi

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Самаин&oldid=27800195”