Википедија

Sarajevski pogrom nad Srbima 1914.

Sarajevski pogrom nad Srbima 1914. je pogrom nad stanovnicima Sarajeva srpske nacionalnosti koji je bio jedan od pogroma nad Srbima organizovanih u austrougarskim provincijama Bosni i Hercegovini i Hrvatskoj povodom Sarajevskog atentata 1914.[1][2] Antisrpski nemiri u Sarajevu sastojali su se od antisrpskog nasilja velikih razmera u Sarajevu 28. i 29. juna 1914. nakon ubistva austrougarskog nadvojvode Franca Ferdinanda. Podstaknute austrougarskom vladom, nasilne demonstracije poprimile su karakteristike pogroma, što je dovelo do etničkih podela koje su bile nezabeležene u istoriji grada. Dva Srbina su ubijena prvog dana demonstracija, a mnogi drugi su napadnuti. Porušene su ili opljačkane brojne kuće, radnje i ustanove u vlasništvu Srba.

Sarajevski pogrom nad Srbima 1914.
Devastirane i opljačkane trgovačke radnje Srba u Sarajevu 1914.
MestoSarajevo
Datum
28. i 29. jun 1914. godine.
Ubijeno2 Srbina
PočiniociBosansko-muslimansko i hrvatsko stanovništvo u Sarajevu, podstaknuto od austrijskih vlasti.
MotivAntisrpsko raspoloženje nakon atentata na nadvojvodu Franca Ferdinanda.

Pozadina uredi

Nakon atentata na austrougarskog nadvojvodu Franca Ferdinanda od strane 19-godišnjeg srpskog studenta Gavrila Principa, antisrpsko raspoloženje je poraslo širom Austrougarske i rezultiralo nasiljem nad Srbima.[3] U noći atentata, organizovani su antisrpski nemiri i demonstracije širom zemlje u drugim delovima Austrougarske, posebno na teritoriji današnje Bosne i Hercegovine i Hrvatske.[4] Kako su Principovi saradnici bili uglavnom etnički Srbi i članovi organizacije Srba, Hrvata i Muslimana pod nazivom Mlada Bosna, koja je bila posvećena Južnoslovenskoj zajednici, austrougarska vlada je ubrzo postala uverena da iza atentata stoji Kraljevina Srbija. Pogromi nad etničkim Srbima organizovani su odmah nakon atentata i trajali su danima. Organizovao ih je i podsticao Oskar Poćorek, austrougarski guverner Bosne i Hercegovine koji je bio odgovoran za bezbednost nadvojvode i njegove supruge na dan atentata.[5][6] Prve antisrpske demonstracije, koje su predvodili sledbenici Josipa Franka, organizovane su rano uveče 28. juna u Zagrebu. Sledećeg dana, antisrpske demonstracije u gradu postale su nasilnije i mogle bi se okarakterisati kao pogrom. Policija i lokalne vlasti u gradu ništa nisu preduzele da spreče antisrpsko nasilje.[7]

Ivo Andrić je ovaj događaj opisao kao „sarajevsku mahnitost mržnje“.[8] Rulja je usmerila svoj bes ka poslovnom prostoru u vlasništvu znamenitijih Srba, Srpskoj pravoslavnoj crkvi, školama, Srpskom kulturnom društvu Prosvjeta, banci i kancelariji novina na srpskom jeziku „Srpska riječ“. Tokom nasilja su tog istog dana dva Srbina ubijena.[9] U Sarajevu je, prema ruskom izveštaju, više od hiljadu kuća i radnji bilo uništeno.[10] Čak je i konzervativna bečka štampa sutradan izvestila da Sarajevo izgleda kao poprište pogroma.[11]

Po izvršenju Sarajevskog atentata antisrpska osećanja su bila na izrazito visokom nivou u celoj Austrougarskoj.[12] Uhapšeno je i proterano oko 5.500 viđenijih Srba, 460 je osuđeno na smrt a Austrougarske vlasti su u Bosni i Hercegovini oformile pretežno muslimansku specijalnu miliciju (nem. Schutzkorps) koja je progonila Srbe.[13][14] Brojni muslimanski verski lideri su protestovali zbog pogroma nad Srbima.[15] Iste noći su antisrpski neredi organizovani u brojnim drugim delovima Austrougarske, poput Zagreba i Dubrovnika.[16][17]

Neredi uredi

28. jun 1914. uredi

 
Oskar Poćorek, austrougarski guverner Bosne i Hercegovine, podsticao antisrpske nemire.
 
Josip Štadler je pristao na iskorenjivanje „subverzivnih elemenata ove zemlje“.

Antisrpske demonstracije u Sarajevu počele su 28. juna 1914. godine, nešto kasnije od zagrebačkih.[18] Ivan Šarić, pomoćnik rimokatoličkog biskupa bosanskog Josipa Štadlera, grebao je antisrpske stihove himne u kojima je Srbe opisao kao „zmiju“ i „vukove haračice“.[19] Rulja Hrvata i bosanskih muslimana prvo se okupila u Štadlerovoj palati, katedrali Srca Svetoga.[19] Zatim je oko 10 sati uveče grupa od 200 ljudi napala i uništila hotel Evropa, najveći hotel u Sarajevu, koji je bio u vlasništvu srpskog trgovca Gligorija Jeftanovića.[19] Masa je svoj bes uglavnom usmerila na srpske radnje, domove uglednih Srba, srpske pravoslavne bogomolje, škole, banke, Srpsko kulturno društvo Prosvjeta i novine Srpska riječ.[20] U nasilju su učestvovali mnogi pripadnici višeg staleža Austrougarske, uključujući i mnoge vojne starešine. Ubijena su dva Srbina.[20] Mostarsko-duvanjski biskup Alojzije Mišić bio je jedan od retkih katoličkih sveštenika koji je osudio antisrpsko nasilje.[19]

Kasnije te noći, nakon kratke intervencije deset naoružanih vojnika na konjima, u gradu je zaveden red. Te noći je postignut dogovor između Pokrajinske vlade Bosne i Hercegovine, koju su predvodili Oskar Poćorek, gradska policija i Štadler sa svojim pomoćnikom Ivanom Šarićem da se iskorenjuju „subverzivni elementi ove zemlje“.[7] Gradska vlast je izdala proglas i pozvala stanovništvo Sarajeva da ispuni svoju svetu dužnost i očisti svoj grad od sramote iskorenjenjem subverzivnih elemenata. Proglas je odštampan na plakatima koji su te noći i ranog jutra sledećeg dana bili podeljeni i istaknuti po gradu. Prema izjavi Josipa Vancaša, koji je bio jedan od potpisnika ovog proglasa, autor njegovog teksta bio je vladin poverenik za Sarajevo, koji ga je sačinio na osnovu dogovora sa višim predstavnicima vlade i baronom Kolasom.[21]

Antisrpske demonstracije u Austrougarskoj i događaji koji su ih sledili su imale značajnog uticaja na stav Rusije čija štampa je isticala da odgovornost za događaje leži ne na Srbiji već na onima koji su gurnuli Austriju u Bosnu i suprotstavili je Srbiji tako da Rusija ima humanu dužnost da zaštiti braću koja su se našla u jarmu.[22]

29. jun 1914. uredi

29. juna 1914. agresivnije demonstracije počele su oko 8 sati ujutru i brzo su poprimile karakteristike pogroma. Velike grupe muslimana i Hrvata okupljale su se na ulicama Sarajeva, vikali, pevali i nosili crno zastrte austrijske zastave i slike austrijskog cara i pokojnog nadvojvode. Lokalni politički lideri održali su govore ovim gomilama. Josip Vancaš je bio jedan od onih koji su držali govor pre izbijanja nasilja.[23] Njegova tačna uloga u događajima je nepoznata, ali su neki od političkih lidera svakako odigrali važnu ulogu u okupljanju mase i usmeravanju protiv prodavnica i kuća koje pripadaju Srbima. Politički lideri su nestali nakon svojih govora, a mnoge manje grupe Hrvata i muslimana su počele da napadaju svu imovinu sarajevskih Srba do koje su mogli doći. Prvo su napali jednu srpsku školu, a zatim prodavnice i druge ustanove i privatne kuće u vlasništvu Srba. Opljačkana je banka u vlasništvu Srbina, a roba oduzeta iz prodavnica i kuća Srba razbacana je po trotoarima i ulicama.[24]

Te večeri Poćorek je proglasio opsadno stanje u Sarajevu i kasnije u ostatku pokrajine. Iako su mere ovlastile organe za sprovođenje zakona da se bave neregularnim aktivnostima, one nisu bile u potpunosti uspešne jer su rulje nastavile da napadaju Srbe i njihovu imovinu.[18] U zvaničnim izveštajima se navodi da su Srpska pravoslavna crkva i sedište mitropolije u gradu pošteđeni intervencijom austrougarskih snaga bezbednosti. Nakon što su leševi Franca Ferdinanda i njegove supruge prevezeni na sarajevsku železničku stanicu, u gradu je zaveden red. Austrougarska vlada je izdala dekret kojim je osnovan poseban sud za Sarajevo koji je ovlašćen da izriče smrtnu kaznu za dela ubistva i nasilja počinjena tokom nemira.[25]

Posledice uredi

Dvojica Srba, Pero Prijavić i Nikola Nožičić, umrli su nekoliko dana kasnije od posledica povreda koje su zadobili nakon što su ih doveli pretučene. U sarajevskim bolnicama lečeno je 50 osoba usled dvodnevnih nereda. Poginuo je i Hrvat, koga je Srbin upucao braneći začinsku radnju svoje braće. Musliman je izvršio samoubistvo zbog glasina da je kod njega pronađena bomba. Od pljačke su nestale čitave zalihe robe, kao i novac iz srpskih radnji i kuća.[26] Devastacija je ostavila dubok uticaj na poslovanje i industriju u vlasništvu Srba s obzirom na istaknutost manjinskog sarajevskog stanovništva u tim oblastima.[27]

Incidenti na drugim lokacijama uredi

Antisrpske demonstracije i nemiri organizovani su ne samo u Sarajevu i Zagrebu već i u mnogim drugim većim austrougarskim gradovima, uključujući Đakovo, Petrinju i Slavonski Brod u današnjoj Hrvatskoj, kao i u Čapljini, Livnu, Bugojnu, Travniku, Maglaju, Mostaru, Zenici, Tuzli, Doboju, Varešu, Brčkom i Bosanskom Šamcu u današnjoj Bosni i Hercegovini.[28] Pokušaji austrougarske vlade da organizuje antisrpske demonstracije u Dalmaciji naišli su na najmanji uspeh, jer je samo mali broj ljudi učestvovao u antisrpskim protestima u Splitu i Dubrovniku, ali je u Šibeniku opljačkan veći broj radnji u vlasništvu Srba.[29][30]

Šuckori uredi

Austrougarske vlasti u Bosni i Hercegovini zatvorile su i izručile oko 5.500 uglednih Srba, od kojih je 700 do 2.200 umrlo u zatvoru; 460 Srba osuđeno na smrt; a osnovana je pretežno muslimanska specijalna milicija, poznata kao šuckori, koja je vršila progon Srba.[31] Shodno tome, oko 5.200 srpskih porodica je proterano iz Bosne i Hercegovine.[32] To je bio prvi progon značajnog broja građana Bosne i Hercegovine zbog njihove nacionalne pripadnosti i bio je, kako je opisao slovenački pisac Velikonja, zloslutna predznaka onoga što dolazi.[32]

Galerija uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Bennett, Christopher (1995). Yugoslavia's Bloody Collapse: Causes, Course and Consequences. C. Hurst & Co. Publishers. str. 31. ISBN 978-1-85065-228-1. „...high throughout the Habsburg Empire and in Croatia and Bosnia-Hercegovina it boiled over into anti-Serb pogroms.” 
  2. ^ Ekmečić, Milorad (1973). Ratni ciľjevi Srbije 1914. Srpska književna zadruga. str. 165. „Riječ „demonstracija" ovdje nema pravo značenje, i tu filologija ne stoji u skladu sa realnošću istorije; naziv- „pogrom" je adekvatniji.” 
  3. ^ Bennett, Christopher (1995). Yugoslavia's bloody collapse : causes, course and consequences. London: Hurst & Co. str. 31. ISBN 1-85065-228-7. OCLC 32879388. 
  4. ^ Reports Service: Southeast Europe series. American Universities Field Staff. 1964. p. 44. Retrieved 7 December 2013. ...the assassination was followed by officially encouraged anti-Serb riots in Sarajevo and elsewhere and a country-wide pogrom of Serbs throughout Bosnia-Herzegovina and Croatia.
  5. ^ King, Greg (2013). The assassination of the Archduke : the murder that changed the world. Sue Woolmans. London. ISBN 978-0-230-75957-2. OCLC 853505691. 
  6. ^ Dimitrije Djordjević, Richard B. Spence, Linda L. Nelson (1992). Scholar, patriot, mentor : historical essays in honor of Dimitrije Djordjević. Boulder, Colo.: East European Monographs. ISBN 0-88033-217-4. OCLC 26777818. 
  7. ^ a b Mitrović, Andrej (2007). Serbia's great war, 1914-1918. West Lafayette, Ind.: Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-476-7. OCLC 85018421. 
  8. ^ Gioseffi, Daniela (1993). On Prejudice: A Global Perspective. Anchor Books. str. 246. ISBN 978-0-385-46938-8. Pristupljeno 2. 09. 2013. „...Andric describes the "Sarajevo frenzy of hate" that erupted among Muslims, Roman Catholics, and Orthodox believers following the assassination on June 28, 1914, of Archduke Franz Ferdinand in Sarajevo...” 
  9. ^ Sarajevo: a biography, by Robert J. Donia. Google Books. 29. 06. 1914. Pristupljeno 16. 01. 2012. 
  10. ^ Ekmečić, Milorad (1973). Ratni ciľjevi Srbije 1914. Srpska književna zadruga. str. 165. „Prema jednom ruskom iz- vještaju, samo u Sarajevu bilo je uništeno preko hiljadu kuća i radnji.” 
  11. ^ Jannen, William (1996). Lions of July: Prelude to War, 1914. Presidio. str. 10. ISBN 978-0-89141-569-5. „A conservative Vienna paper reported the next day that "Sarajevo looks like the scene of a pogrom."” 
  12. ^ Yugoslavia's bloody collapse: causes, course and consequences, by Christopher Bennett. Google Books. Pristupljeno 16. 01. 2012. 
  13. ^ Tomasevich 2001, str. 485

    The Bosnian wartime militia (Schutzkorps), which became known for its persecution of Serbs, was overwhelmingly Muslim.
  14. ^ Kröll, Herbert (28. 02. 2008). Austrian-Greek encounters over the centuries: history, diplomacy, politics, arts, economics. Studienverlag. str. 55. ISBN 978-3-7065-4526-6. Pristupljeno 1. 09. 2013. „...arrested and interned some 5.500 prominent Serbs and sentenced to death some 460 persons, a new Schutzkorps, an auxiliary militia, widened the anti-Serb repression.” 
  15. ^ E. Greble (23. 02. 2011). Rt-Sarajevo 1941-1945 Z. Cornell University Press. str. 8. ISBN 978-0-8014-6121-7. „For example, when the Habsburgs persecuted Orthodox Serbs in retaliation for the assassination, a number of important Muslim leaders protested.” 
  16. ^ Beginning the twentieth century: a history of the generation that made the war, by Joseph Ward Swain. Google Books. Pristupljeno 16. 01. 2012. 
  17. ^ Schindler, John Richard (1995). A hopeless struggle: the Austro-Hungarian army and total war, 1914-1918. McMaster University. str. 50. Pristupljeno 2. 09. 2013. „...anti-Serbian demonstrations in Sarajevo, Zagreb and Ragusa.” 
  18. ^ a b Mitrović, Andrej (2007). Serbia's great war, 1914-1918. West Lafayette, Ind.: Purdue University Press. ISBN 978-1-55753-476-7. OCLC 85018421. 
  19. ^ a b v g West, Richard (2012). Tito and the rise and fall of Yugoslavia. London: Faber & Faber. ISBN 1-322-36238-6. OCLC 897508255. 
  20. ^ a b Donia, Robert J. (2006). Sarajevo : a biography. Ann Arbor, Mich.: University of Michigan Press. str. 125. ISBN 978-0-472-11557-0. OCLC 61821983. 
  21. ^ Ćorović, Vladimir; Vojislav Maksimović (1996). Crna knjiga: patnje Srba Bosne i Hercegovine za vreme Svetskog Rata 1914–1918. Udruženje ratnih dobrovoljaca 1912 – 1918. godine, njihovih potomaka i poštova. Počete su jednim proglasom gradskog zastupstva sastavljena, prema izričnom priznanju jednog od potpisnika, gradskog podnačelnika Josifa Vancaša, od vladinog komesara za grad Sarajevo u sporazumu sa drugim višim funkcionerima vlade, među kojima je bio i šef presidijala baron Kolas. (Jugoslavija, br. 129, 1919.). Poziv je bio upućen sarajevskom građanstvu i plakatiran pred veče 28. i rano u jutru 29. juna. "I ako je poticaj za ovaj đavolski zločin", pisalo je tamo, "potekao iz inozemstva – po iskazu atentatora nedvoumno je, da je bomba iz Beograda, – ipak postoji temeljita sumnja, da i u ovoj zemlji ima prevratnih elemenata. Mi osuđujemo zločin i duboko smo nesretni, da je atentat izveden u Sarajevu, čije se stanovništvo uvijek pokazivalo vjerno kralju i dinastiji, pa ja pozivam pučanstvo, da takove elemente. koji se daju na ovakove zločine, iz svoje sredine istrijebi. Bit će sveta dužnost pučanstva, da tu sramotu opere".
  22. ^ Schmitt, Bernadotte Everly (1966). The coming of the war 1914. 1. Fertig. str. 442. „...crime rested really, not with Serbia, but with those who had pushed Austria on in Bosnia and against Serbia, and that "in the ... and that the "pogroms" made desirable the liberation of the Serbs and the other Slav nationalities from the German yoke.” 
  23. ^ Donia, Robert J. (2006). Sarajevo : a biography. Ann Arbor, Mich.: University of Michigan Press. str. 125. ISBN 978-0-472-11557-0. OCLC 61821983. 
  24. ^ Jannen, William (1996). The lions of July : prelude to war, 1914. Novato, CA: Presidio. str. 10. ISBN 0-89141-569-6. OCLC 32590953. 
  25. ^ Donia, Robert J. (2006). Sarajevo : a biography. Ann Arbor, Mich.: University of Michigan Press. ISBN 978-0-472-11557-0. OCLC 61821983. 
  26. ^ Lyon 2015, str. 22.
  27. ^ Lyon 2015, str. 21–22.
  28. ^ Mitrović, Andrej (2007). Serbia's Great War, 1914–1918. Purdue University Press. str. 19. ISBN 978-1-55753-477-4. Pristupljeno 7. 12. 2013. 
  29. ^ Schindler, John Richard (1995). A hopeless struggle: the Austro-Hungarian army and total war, 1914–1918. McMaster University. str. 50. ISBN 9780612058668. Pristupljeno 2. 9. 2013. „...anti-Serbian demonstrations in Sarajevo, Zagreb and Ragusa.” 
  30. ^ Zadarska revija. Narodni list. 1964. str. 567. Pristupljeno 7. 12. 2013. „Iskoristili su atentat da udare u Dubrovniku i Šibeniku na Srbe i na njihovu imovinu” 
  31. ^ Tomasevich, Jozo (2022). War and Revolution in Yugoslavia, 1941-1945 : Occupation and Collaboration. Neda A. Tomasevich, ozo Tomasevich. Stanford, CA. ISBN 978-0-8047-7924-1. OCLC 1294425093. 
  32. ^ a b Velikonja, Mitja (2003). Religious separation and political intolerance in Bosnia-Herzegovina (1st ed izd.). College Station: Texas A & M University Press. ISBN 1-58544-989-X. OCLC 53971200. 

Literatura uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Сарајевски_погром_над_Србима_1914.&oldid=27699261”