Svrljig

Svrljig
Svrljig;
	Pogled na Svrljig sa Svrljiških planina
	Grb
Administrativni podaci
Država	Srbija
Upravni okrug	Nišavski
Opština	Svrljig
Stanovništvo
— 2022.	6.762
Geografske karakteristike
Koordinate	43° 24′ 29″ S; 22° 07′ 10″ I / 43.408° S; 22.119333° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Aps. visina	379 m
	Svrljig Svrljig na karti Srbije
Ostali podaci
Poštanski broj	18360
Pozivni broj	018
Registarska oznaka	NI

Svrljig (do 1904. Derven) je gradsko naselje i sedište istoimene opštine u Nišavskom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 6.762 stanovnika.

Ovde se nalaze Osnovna škola „Dobrila Stambolić”, Srednja škola „Dušan Trivunac Dragoš” i Crkva Svetih cara Konstantina i carice Jelene u Svrljigu.^[1]

Ime

Svrljig je bilo srednjovekovno utvrđenje koje se prvi put pominje 1019. godine u povelji vizantijskog cara Vasilija II Makedonca (976-1025).^[2] Njegovi ostaci nalaze se iznad klisure Svrljiškog Timoka, između današnjih mesta Niševac i Varoš, severno od današnjeg mesta Svrljig. Središte Svrljiškog sreza preneto je 1871. godine iz Niševca u Derven, koji je 9. decembra 1904. godine dobio status varošice i tom prilikom mu je ime zvanično promenjeno u Svrljig.^[3]^[4]

Što se pak etimologije imena Svrljig tiče, još uvek nema opšteprihvaćenog tumačenja. Postoji nekoliko zanimljivih pretpostavki. Konstantin Jiriček smatra da je ime Svrljig upadljivo neslovensko ime i znači na rumunskom brkicu (Gobio fluviatilis), "rečnu ribicu", "izgleda da je ta reč ostatak iz mračkog, iz koga su pozajmljena uopšte tako mnoga imena životinja i bilja u jezicima Poluostrva".

Prema Milanu A. Kostiću, na rumunskom "Svrljig" znači ribu "mren" (=zvrljuga).

"I danas se u Timoku kod Svrljiga nalazi riba mren". Feliks Kanic je mišljenja da je "Isdril turski način pisanja za 'Ždrelo', kao što je Isladija – Slatina, Isnebol-Snepolje, Isferlik-Svrljig". Podsetimo se jednog zapisa iz XVI veka Hadži Kalfe Čelebije: "Esferlik (Isferlik – Svrljig), kadiluk blizu Vidina", pored koga je " Banja, obično poznata pod imenom Esferlik Banjasi (Svrljiška Banja), kadiluk".

Stojan Novaković u komentaru ovoga zapisa Čelebije napominje da u Požarevačkom ugovoru koji je zaključen jula 1718. godine između Austrije i Turske, kao jedna tačka ugovora stoji rečenica: "u granicama Svrljiška Banja, prema turskom nazivanju latinski zapisane Isperlech-banea ", a u Godišnjici Nikole Čupića se dodaje: "Kada su Turci čuli za pad Banje, napustili su sami i Sperlickae (ako ne bude Svrljig) i Knjaževac''.

Zanimljivo je da se Petar Skok nije pozabavio etimologijom termina "Svrljig". Razlog nije taj što je prosto zaobišao ovaj kraj. Da je ovo drugo po sredini ne bi u svom obimnom trotomnom rečniku obradio ime nevelikog sela kraj Svrljiga-"Bučum"!

Dakle, dobro je poznavao ovaj kraj, ali za termin "Svrljig", kako izgleda nije pronašao prihvatljivo naučno-jezičko objašnjenje.

Najzad, moguće je i to da priređivači njegovog Rječnika nisu bili kadri da "do kraja" kokretno prezentuju materijal ovoga uglednog lingviste.

Pitanju tumačenja termina "Svrljig" u novije vreme dao je svoj prilog, lingvista Aleksandar Loma koji smatra da je predloženo tumačenje imena Svrljig od rumunskog zvirluga="jegulja" "neuverljivo" jer ne postoje paralele. I on podseća na stari zapis koji smo gore naveli, da je prvo slovensko pominjanje termina "Svrljig" iz 1019. godine, u formi "Sfeligovos – bez – r ! – na osnovu koga se može predložiti slovenska etimologija (up. polj. topnim Swielugovo od LI Swielug, oboje potvrđeno u XV v.: Nieckula 208) ili izvođenja iz imena Justinijanove tvrđave u oblasti Remisijane Spelonka (lat. spelunca "pećina": pod ruševinama svrljiškog grada doista ima velika pećina)". I u drugom svom radu Loma pokreće isto pitanje, proširujući sada argumentaciju. Odbacujući poznatu Jiričekovu tezu da une zvirluga predstavlja "vrstu ribe: riba Gobio" Loma dodaje da to tumačenje treba odbaciti jednostavnog razloga što se jedno "utvrđenje" teško može označiti imenom jedne ribe? najzad, on smatra da "rumunska reč nije relikt iz tračkoga, kako Jiriček misli, već je slovenska". I reči "vrljuga" i "vrljugati" označavaju: kretati se tamo-amo. "Bitno je, međutim, to što ime, koje su u njegovom obliku sreće od kraja XII veka (grad Svrljliglj, Pamtky), u njegovom prvom pominjanju iy 1019. ne sadrži nikakvo – p -, pa navodi daljnje njegove ekvivalentne u slovenskoj toponimiji: poljski Swielugovo (XV vek) kao lično ime Swielug.

Lomi je, takođe, bliska pretpostavka, koju su i naši arheolozi prihvatili, da je grad Svrljig bio jedan od važnih gradova u doba Justinijana, dakle, s početkom VI veka "Uostalom Svrljig se ubraja u najstarija i najvažnija utvrđenja u širem okruženju, što je blizu pretpostavke, da se nalazio na usamljenom mestu kao jedan od brojnih kastela, koje je Justinijan podigao ili porušene utvrdio na području počev od gradova Naissus, Remesian i Aquae". Jednom reči, još nije sasvim zadovoljavajuće iskristalisano tumačenje etimologije termina "Svrljig".^[5]

Prvih decenija 19. veka, posebno oko Hatišerifa, ruskog i turskog nacrta vrlo se često pominje Svrljig u sintagmi ''Svrljig-Banja''. Svakako, zbog Banjice kod Niševca, gde je i bio deo gradskog stanovništva. Isti izraz nalazimo i u studiji Mih. Gavrilovića, posebno u Prilozima knjige o Milošu Obrenoviću. Najpre, u prvoj knjizi, u Prilogu IX utvrđuju se južne granice Srbije, od Bosne do Dunava, i dodaje: ''3. Granice oslanjajući se na Bukurestski traktat položite, od bosanske strane rekom Drinom… 12. preko sela Supovca u reku Topolnicu. 13. rekom Topolnicom u Kopaj-Košaru (!), 14. u selo Gramadu, 15. rekom Timokom na Svrlig-Banju, Gurgusovac i dalje do ustiju kuda utiče Timok u Dunav''. Zatim, u tekstu Nastavlenija deputacija narodnoj serpskoj sverhu stoji, pored ostalog, da će buduće granice biti, pod tačkama ''13. – Topolnicom u Kopaj-Košaru. 14. – u selo Gramadu. 15. – rekom Timokom na Svrlig-Banju'' i dalje. Ime se ponvlja i u Prilogu na str. 573, gde se govori o granicama koj treba postaviti 1813. godine. Kaže se i koje su to nove granice Srbije: ''a) Krainskago uzda, čto meždu Dunaem i Timokom, b) Timoksago uzda, zakločaošago okrugi: Gurgusovac i Svrlik-Bano…'' (str. 573). Najzad, i u Prilogu H pod nazivom Ruski projekt hami-šerifa za Srbiju predat Porti 1 maja 1930. godine, nalazimo isti izraz Svrljig-Banja.

''4. Povraćenije 6 nahija. Nahije: Krajinska, Timočka s Gurgusovcem i Svrlik-Banjom, Paraćinska s Ražnjem i Aleksincem, Kruševačka, Starovlaška s Pazarom, i nahija Drinska, sastavljaše 1813 godine časti Serbije, biće joj povraćene tako da će Srbija u napredak ove granice imati'' (str. 594). Kako vidimo, ne samo termin Svrljig-Banja, već se iz nacrta vidi kako je posle Prvog srpskog ustanka sa Portom bilo dogovoreno da ovih 6 nahija, zajedno sa Svrljigom, bude u sastavu Kneževine Srbije.

Pomenimo i to da se u Prilogu XVII: Hatišerif sultanski od prvog dana meseca redžepa 1249 god. ili m-ca nojembrija 1833 koji ispunjava prava Serbije, predaje Serbiji odtrgnute predjele i postavnovljava Danak utvrđen, u nastavku opisuju predeli koji ulaze u sastav Kneževine Srbije 1833, gde već figurira termin Svrljig, sada bez Banje, što će, uglavnom, ostati i nadalje, budući da je Banja kod Niševca izgubila svoj raniji, termalni značaj.

Svrljiška župa kao centar pismenosti i kulture u doba Nemanjića

Svrljig je u verskom pogledu bio poznata župa u srednjem veku, o čemu zasigurno svedoče čuveni Svrljiški odlomci jevanđelja, koji su napisani 1279. godine upravo u gradu Svrljigu. Jiriček pominje da su u Nišu ''u njegovorj episkopiji bila 4 mesta: Mokro, Komplos, Toplice i skoro nepristupačna grad Svrljig na Timoku''. I na drugom mestu Jiriček ponavlja stav o organizaciji crkve u Niškoj episkopiji, napominjući da je reč o ''Nišu (sa Toplicom i Svrljigom)''. Nije otud slučajno što je M. Đ. Milićević zabeležio da ''najviše škole ima, dakle, srez timočki, a najviše bogomolja srez svrljiški''. I drugi autori ukazuju na važnost Svrljiške župe, budući da se ta ''župa navodi i u geografskom spisku župa i gradova koji se nabrajaju u poveljama vizantijskog cara Vasilija II od 1019 – 1020. godine'', o čemu veoma dokumentovano govori Stojan Novaković. Feliks Kanic u već citiranoj monografiji o Srbiji primećuje da je ''Niš od davnina bio sedište jedne velike eparhije, koja je na početku XIII veka obuhvatala oblasti Nišave, Mokrog, Komplosa, Toplice i Svrljiga''. Što se Povelje, Hrisovulje vizantijskog cara Vasilija II, iz 1019. godine tiče, ona glasi: ''tj. zapovedamo da ima episkop Niški u samom Nišu i u Mokrome i u Komplu i u Toplici i u Sveligovu 40 klirika i 40 merpoaha''.

Ovim povodom Stojan Novaković kaže: ''Na posletku da je Svrljig pomišljali su svi koji su do sad što su pisali o povelji. Grad Svrljig pominje se među gradovima koje je osvojio Stevan Nemanja. Poznat je zapis na odlomcima listova Svrljiškog Jevanđelja, koji nas uči da je 1279. Konstantin gramatik, prozvan Vojsil gramatik, te godine pisao jevanđelje u gradu Svrljigu pri niškom episkopu Nikodimu za prezvitera Georgija. Svrljig je u gornjem toku Timoka (koji se na njemu zove Svrljiški Timok), na severoistok od Niša, od Dervena niz Timok. I sad se razlikuje grad (razvalina) i Varoš i Palililua selo. Po tome se poznaje da je tu dugo vremena, i za Turaka, bilo središte župe Svrljiga i onoga što je pod nju potpadalo''.

Petar Đorđić (1990: 85-56) je sasvim izričit: veoma je mali broj ''rukopisnih knjiga u kojima je označena i godina njihova nastanka. Takvih je knjiga iz XIII veka veoma mali broj, svega ih je pet'', pa pored drugih na četvrtom mestu navodi ''Svrljiške odnlome jevanđelja. Pisani 1279. godine u Svrljigu. Sačuvano svaga 11 listova. Nalaze se u Arhivu Srpske akademije nauka i umetnosti''. Pisac, tačnije prepisivač Vojsil Gramatik je na kraju Jevađelja zabeležio:

''У име Оца и Сина и Духа Светога, ја слуга божји Константин Чатац, а звани Војсил Граматик, написах ове књиге свештенику Георгију, а званом Радославу, у граду Сврљигу, за владања цара Иваила, и у време епископа нишког Никодима, године 6787 (тј. 1279), индикта седмога, када Грци опседаху град Трново. Молим вас оци и браћо, до кога дођу ове књиге. читајте исправљајући их, а мене грешнога не преокревајте већ бре благосиљајте, да и вама Бог опрости и Превета Његова Мати амин амин амин''.

U najkraćem, istorija Grada Svrljiga, od antičke epohe do sedišta sreza u Srpskoj državi, zatim, varošice u Kraljevini Srbiji od 1904. godine, može se, uslovno, zaokružiti na četiri epohe: Rimski kastel ( od I do VI veka n. ere), Vizantijski grad i grad Nemanjićke Srbije (od VI do XV veka n. ere), Turska varoš (od XVI do XVIII veka n. ere) i Sresko mesto nove srpske države (od XIX do XX veka n. ere).

Uspon Svrljiga između dva svetska rata

Ukazom kralja od 9. decembra 1904. godine naselje je dobilo status varošice i sadašnje ime Svrljig. U naselju se od 1871. nalazi sedište Sreza Svrljiškog, srez svrljiški je prema popisu iz 1885. imao 23.284 stanovnika sa 3.192 domaćinstva. Za dvadeset godina, od 1836. godine kada je imao 16.824, srez se povećao blizu 7.000 stanovnika. Krajem XIX veka na čelu sreskog načelstva nalazio se Mirko Đunić, dok je sreski ekonom bio Petar Jelić, a sreski lekar dr Dragoljub Popović. U to vreme narodni poslanik iz svrljiškog sreza bio je Đorđe Blagojević, zemljodelac iz sela Burdima, a jedno vreme bio je Petar Dikić. Svrljiški srez je administrativno podeljen na 18 opština. On se počeo naglo razvijati od 1833. godine, posle priključenja svrljiške nahije Kneževini Srbiji, kada su počele sa radom osnovne škole u Crnoljevici 1852, Sv. Arhanđelu 1864, Manojlici i Izvoru 1875, u Dervenu od 1886, Lalincu 1886. i Grbavču 1898.godine. Učenici imućnijih porodica nastavljali su su školovanja uglavnom u gimnazijskoj realki u Knjaževcu čijem je okrugu Svrljig administrativno pripadao sve do 1896. godine.

Osnovna škola u Dervenu najpre je bila u zgradi koju je kupio Ljubomir Golubović, potom je bila sagrađena nova škola, kasnije prozvana "Knez Arsen". Uzgred, Ljuba Golubović je poznati predratni trgovac, rodom iz Beloinja, iz sela iz koga se pre Prvog sv. rata doselio u Svrljig Ilija Petković, trgovac.

Derven koji je 1904. preimenovan u varošicu, počeo se razvijati po ugledu na druge palanke u ovom delu Srbije. Crkvena služba za stanovnike Dervena pretežno je obavljana u Crnoljevici, jer je tek 1928. godine dovršena crkva u samom Svrljigu.

Demografija

U naselju Svrljig živi 6247 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 38,3 godina (37,3 kod muškaraca i 39,2 kod žena). U naselju ima 2428 domaćinstava, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 3,17.

Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednja tri popisa, primećen je pad u broju stanovnika.

Demografija^[6]
Godina	Stanovnika
1948.	1.296
1953.	1.646
1961.	2.012
1971.	3.486
1981.	5.728
1991.	7.421	7.296
2002.	7.705	7.955
2011.	7.553
2022.	6.762

Etnički sastav prema popisu iz 2002.‍^[7]

Srbi	7.475	97,01%
Romi	69	0,89%
Crnogorci	11	0,14%
Makedonci	7	0,09%
Bugari	7	0,09%
Jugosloveni	4	0,05%
Slovenci	2	0,02%
Rusi	2	0,02%
Albanci	2	0,02%
Hrvati	1	0,01%
Rumuni	1	0,01%
nepoznato	112	1,45%

Stanovništvo prema polu i starosti^[8]


	m	ž
?	28	34
80+	34	72
75—79	57	85
70—74	88	128
65—69	148	169
60—64	187	193
55—59	233	213
50—54	419	361
45—49	406	396
40—44	275	277
35—39	228	267
30—34	267	244
25—29	288	285
20—24	321	294
15—19	271	256
10—14	219	209
5—9	208	187
0—4	202	156
Prosek :	37,3	39,2

Domaćinstva

**Broj domaćinstava prema popisima iz perioda 1948—2002.**
Godina popisa	1948.	1953.	1961.	1971.	1981.	1991.	2002.
Broj domaćinstava	383	437	596	1.161	1.739	2.256	2.428

**Broj domaćinstava po broju članova prema popisu iz 2002.**
Broj članova	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10 i više	Prosek
Broj domaćinstava	302	544	601	623	187	135	22	9	2	3	3,17

Stanovništvo staro 15 i više godina po bračnom stanju i polu

Pol	Ukupno	Neoženjen/Neudata	Oženjen/Udata	Udovac/Udovica	Razveden/Razvedena	Nepoznato
Muški	3.250	834	2.234	110	57	15
Ženski	3.274	542	2.244	363	110	15
UKUPNO	6.524	1.376	4.478	473	167	30

Stanovništvo po delatnostima koje obavlja

Pol	Ukupno	Poljoprivreda, lov i šumarstvo	Ribarstvo	Vađenje rude i kamena	Prerađivačka industrija
Muški	1.557	73	0	4	738
Ženski	1.143	43	0	0	599
UKUPNO	2.700	116	0	4	1.337
Pol	Proizvodnja i snabdevanje	Građevinarstvo	Trgovina	Hoteli i restorani	Saobraćaj, skladištenje i veze
Muški	38	90	122	29	85
Ženski	6	29	139	26	7
UKUPNO	44	119	261	55	92
Pol	Finansijsko posredovanje	Nekretnine	Državna uprava i odbrana	Obrazovanje	Zdravstveni i socijalni rad
Muški	13	33	111	42	57
Ženski	10	4	46	58	111
UKUPNO	23	37	157	100	168
Pol	Ostale uslužne aktivnosti	Privatna domaćinstva	Eksteritorijalne organizacije i tela	Nepoznato
Muški	24	0	0	98
Ženski	14	0	0	51
UKUPNO	38	0	0	149

Sport

FK Svrljig, klub je osnovan 1926, a trenutno se takmiči u Srpskoj ligi Istok.

Manifestacije

Svrljig je mesto održavanja brojnih manifestacija.^[9]

Belmužijada

U Svrljigu se svakog avgusta održava Belmužijada, manifestacija posvećena belmužu, tradicionalnom svrljiškom specijalitetu starom srpskom jelu. Belmužijada je značajna privredno turistička i kulturna manifestacija koja prvog vikenda avgusta privuče više desetina hiljada gostiju iz zemlje i inostranstva. Održava se na sportskom centru „Pastirište“ od 2006. godine. U toku trajanja Belmužijade posetioci mogu degustirati najukusnija tradicionalna jela, pratiti proces pravljenja belmuža i probati ovaj najukusniji pastirski specijalitet. Na mnogobrojnim štandovima postavljenim na gradskom stadionu izložene su najlepše rukotvorine domaće radinosti, svrljiška narodna nošnja, tradicionalna jela…

Svake godine bira se najlepša pastirica i pastir, najbolji gastronomski proizvodi i etno štandovi. Ekipe se takmiče u mnogim pastirskim igrama: nadvlačenja konopca, bacanja kamena s ramena i skoka u dalj.

Za posetioce je pripremljen bogat muzičko-zabavni program koji obuhvata učešće domaćih vokalnih izvođača izvornih pesama, folklora iz Svrljiga, Niša, Bugarske, Makedonije, Grčke, gajdaša iz naše i okolnih zemalja, koncerata poznatih pevača i grupa.

Dani Gordane Todorović

Manifestacija Dani Gordane Todorović u srpskoj književnosti zauzima zavidno mesto i ima veliki značaj za razvoj moderne srpske poezije. Predstavlja tradicionalnu književnu manifestaciju koja se održava od 1982. godine. Posvećena je imenu i delu ove rano preminule svrljiške pesnikinje koja u srpskoj književnosti zauzima zavidno mesto. Manifestacija je najpre bila jugoslovenskog karaktera i nosila je naziv Gordanino proleće.

Likovna kolonija Ars Timacum

Likovna kolonija Ars Timacum osnovana sa ciljem da afirmiše ovu umetnost, održava se u kontinuitetu od 2002. godine. Od osnivanja do danas na koloniji je učestvovao veliki broj slikara iz različitih krajeva nekadašnje Jugoslavije, inostranstva kao i umetnika iz zavičaja. Zahvaljujući njoj formiran je impozantan likovni fond koji danas čini oko 350 dela značajne umetničke vrednosti. Suštinski je uticala na razvoj lokalne zajednice iz koje je iznikao zavidan broj mladih likovnih umetnika, ali i Udruženje likovnih stvaralaca Timakumus.

Vidovdanski turnir u malom fudbalu

Najstarija sportska manifestacija koja se održava u svrljiškom kraju i najdugovečnije takmičenje tog tipa u Srbiji je Vidovdanski turnir u malom fudbalu koji se bez prekida organizuje od 1957. godine. Turnir odlikuju sjajna atmosfera i takmičarski duh.

Sabor gajdaša balkanskih zemalja je jedinstvena manifestacija kao smotra narodnog stvaralaštva i izvođačkih dostignuća gajdaša iz Srbije i susednih zemalja. Cilj manifestacije je sačuvati od zaborava ovaj stari muzički instrument, izvorni melos i specifičnost srpske kulture uopšte. Održava se od 2006. godine u vreme Belmužijade kao posebna manifestacija.

Janijada

Manifestacija Janijada predstavlja takmičenje u pripremanju janije, tradicionalnog narodnog jela od mladog jagnjećeg i ovčjeg mesa. Održava se od 2013. godine u selu Lukovo, gde posetioci mogu da probaju još jedan od tracionalnih svrljiških specijaliteta. Ovo je prilika da se gosti upoznaju sa lepotama svrljiškog kraja, uz prigodan zabavni program sa akcentom na izvornu muziku. Domaćin ove manifestacije je priznati umetnik, Dragoslav Mihajlović Kanarinac rođen u ovom selu.

Dečji festival zauzima značajno mesto u kulturnom programu Svrljiga. Podstičući i razvijajući dečju maštu i kreativnost u potpunosti je posvećen najmlađima. Pored tadicionalnog maskenbala, na dečjem festivalu se održavaju i koncerti dečjih muzičkih grupa, pozorišne predstave, sportske igre, ali i takmičenja najmlađih u pevanju, plesu i sviranju. Festival se održava u gradskom parku, a od 2015. godine lokacija održavanja festivala izmeštena je na prostor Kupališnog kompleksa u Svrljigu.

Božićni festival, tradicionalna manifestacija koja se održava od 2007. godine u periodu od 25. decembra do 8. januara. Prepoznatljiv je po aktivnostima koje imaju za cilj da zabave, aktiviraju mlade i obogate kulturni život Svrljiga, ali ima i humanitarni karakter. Kićenje jelke, druženja sa Deda Mrazom, aukcijske prodaje radova, pozorišne predstave i igre za decu, maskenbal, karaoke, koncerti folklornih društava, revije narodne nošnje, književne večeri, koncerti muzičkih grupa, samo su neka od dešavanja u okviru Festivala. Sva sredstva koja se prikupe tokom festivala uplaćuju se u humanitarne svrhe.

Reference

^ Petrović S. 1992. Uvod u kulturnu istoriju Svrljiga, u Kulturna istorija Svrljiga Ι: Mitologija, magija i običaji, ur. S. Petrović, 9–25. Niš: Prosveta; Svrljig: Narodni univerzitet.
^ Milivojević, S. 2002. Osvrt na antičku i srednjovekovnu prošlost Svrljiga kroz numizmatiku. Bdenje 1 (decembar): 111–124
^ Agatonović, R. 1906. Nešto o gradu Svrljigu. Bosanska vila God. XXI, br. 5: 76; br.7: 105–6; br. 8: 120–2
^ Andrejević, B. 1992. Spomenici kulture, u Kulturna istorija Svrljiga ΙΙ: Jezik,kultura i civilizacija , ur. S. Petrović, 215–242. Niš: Prosveta; Svrljig: Narodni univerzitet.
^ „https://kcsvrljig.rs/info/zagonetno-ime-svrljig/”. Spoljašnja veza u |title= (pomoć)
^ „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.
^ „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.
^ „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.
^ http://kcsvrljig.rs/manifestacije

Spoljašnje veze

[1] Petrović S. 1992. Uvod u kulturnu istoriju Svrljiga, u Kulturna istorija Svrljiga Ι: Mitologija, magija i običaji, ur. S. Petrović, 9–25. Niš: Prosveta; Svrljig: Narodni univerzitet.

[2] Milivojević, S. 2002. Osvrt na antičku i srednjovekovnu prošlost Svrljiga kroz numizmatiku. Bdenje 1 (decembar): 111–124

[3] Agatonović, R. 1906. Nešto o gradu Svrljigu. Bosanska vila God. XXI, br. 5: 76; br.7: 105–6; br. 8: 120–2

[4] Andrejević, B. 1992. Spomenici kulture, u Kulturna istorija Svrljiga ΙΙ: Jezik,kultura i civilizacija , ur. S. Petrović, 215–242. Niš: Prosveta; Svrljig: Narodni univerzitet.

[5] „https://kcsvrljig.rs/info/zagonetno-ime-svrljig/”. Spoljašnja veza u |title= (pomoć)

[6] „Knjiga 9”. Stanovništvo, uporedni pregled broja stanovnika 1948, 1953, 1961, 1971, 1981, 1991, 2002, podaci po naseljima (PDF). webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. maj 2004. ISBN 86-84433-14-9.

[7] „Knjiga 1”. Stanovništvo, nacionalna ili etnička pripadnost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-00-9.

[8] „Knjiga 2”. Stanovništvo, pol i starost, podaci po naseljima. webrzs.stat.gov.rs. Beograd: Republički zavod za statistiku. februar 2003. ISBN 86-84433-01-7.

[9] ttp://kcsvrljig.rs/manifestacije

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]