Spomenik streljanim partizanima (Zlatibor)
Spomenik streljanim partizanima koji se nalazi na planini Zlatibor, u blizini turističkog mesta Zlatibor (ranije Partizanske Vode) je spomen-obeležje na mestu gde su nemački vojnici 29. novembra 1941. godine, tokom napada na Užičku republiku, zatečene ranjene i nenaoružane partizane uz put gazili tenkovima i pucali u njih. Na tom je mestu sagrađena kosturnica u koju su smešteni njihovi posmrtni ostaci. Iznad kosturnice je 1967. godine podignut monumentalni obelisk, čiji su autori arhitekta Jovanka Jeftanović i vajar Ana Bešlić.[1]
|
Ovaj članak je deo članka o Spomenicima posvećenim Narodnooslobodilačkoj borbi 1941—1945.
|
Istorijat
urediZdružene nemačko-kvislinške snage pokrenule su septembra 1941. godine obimne vojne operacije usmerene protiv slobodne partizanske teritorije Užičke republike. Organizovano i ubrzano napredovanje tehnički daleko opremljenijih nemačkih snaga dovelo je do pada Užičke republike krajem novembra iste godine. Nemačke snage su ubrzano napredovale, a ranjenih partizana je u Užice pristizalo sve više. Nakon neuspeha odbrane Užica, komandant NOP i DV Jugoslavije, Josip Broz Tito, naredio je povlačenje Vrhovnog štaba i preostalih partizanskih snaga prema Sandžaku. S njima su krenuli i ranjenici iz svih partizanskih bolnica na području užičkog i valjevskog kraja, te Mačve i ostatka Šumadije. Pošto nije bilo dovoljno ljudi da nose sve ranjenike, Tito je, najpre protiveći se, odlučio da budu ostavljeni uz puteve, verujući kako će Nemci u skladu s međunarodnim pravilima ratovanja tretirati ranjenike kao ratne zarobljenike i pružiti im odgovarajuću negu. Više stotina ranjenika je sve do Zlatibora dočekalo pristižuće nemačke jedinice. Suprotno Titovim očekivanjima, nemački vojnici su videvši ranjenike počeli da pucaju u njih, gazili ih tenkovima, a nekolicinu preživelih su prebacili u kamione i streljali ih u Užicu. Pokolji ranjenika trajali su od 29. novembra do 1. decembra 1941. godine.[2] Nakon što je ova vest stigla do njega, Tito je odlučio da partizani više nikada ne ostavljaju ranjenike računajući na milost neprijatelja.
Spomenik
urediPosle Drugog svetskog rata, selo Kraljeva Voda, u čijoj su blizini ranjenici pobijeni, u njihovu čast menja ime u Partizanske Vode. Na uzvisini iznad sela sagrađena je kosturnica u koju su smešteni posmrtni ostaci oko 150 ranjenika. Osim njih, u kripti se nalaze ostaci boraca Druge proleterske udarne brigade, narodnog heroja Save Jovanovića i Aleksandra Jovanovića Otrova, koji su poginuli u borbama kod Valjeva 2. maja 1944. godine, ostaci 36 boraca Prve proleterske udarne brigade, 18 boraca Trinaeste proleterske brigade „Rade Končar“ i 12 boraca Treće proleterske krajiške brigade.
.jpg)
Oktobra 1961. godine, na kosturnicu je postavljena spomen-ploča sa sledećim tekstom:
U ovoj spomen kosturnici sahranjeni su posmrtni ostaci Centralne partizanske bolnice Užičke republike koje su fašisti na zverski način pobili 30. novembra 1941. godine na Zlatiboru. U kosturnicu su preneti i sahranjeni posmrtni ostaci narodnog heroja Sava Jovanovića Sirogojna i Aleksandra Jovanovića Otrova prvoboraca NOR-a koji su poginuli maja 1944. god. U ovu kosturnicu sahranjeni su posmrtni ostaci 36 boraca Prve proleterske brigade; 18 boraca 13. proleterske brigade „Rade Končar“ i 12 boraca 3. proleterske krajiške brigade, koji su poginuli u borbama na Zlatiboru avgusta 1944. god. Podignuto oktobra 1961. Savez boraca opštine Čajetina
Iznad kosturnice je 1967. godine podignut obelisk od belog kamena, visok 10 metara, čiji su autori arhitekta Jovanka Jeftanović i vajar Ana Bešlić. Na prednjoj strani obeliska uklesani su narodni motivi i stihovi Vaska Pope: Ne dam ovo sunce u očima, Ne dam ovo hleba na dlanu.[2]
Reference
uredi- ^ Milenko Patković, Dušan Plećaš. Vodič uz kartu. Izbor spomen-obilježja Narodnooslobodilačkog rata Jugoslavije. „Glas Slavonije“, Osijek 1975. godina, 146. str.
- ^ a b Revolucionarno kiparstvo - ovde je metak ludovao Arhivirano na sajtu Wayback Machine (3. decembar 2013), Pionirov glasnik
