Spomenik u Trubjeli

Spomenik u Trubjeli podignut je u znak sjećanja na poginule lokalne borce balkanskih ratova i oba svjetska rata. Ovaj kameni spomenik nalazi se u mjestu Trubjela, 18 kilometara zapadno od Nikšića, u blizini sela Rudine.

Gradnja spomenika

Ideja o spomeniku je potekla 1975-76. godine, a spomenik je podignut i otkriven 1982. Najviše su se za ostvarivanje te ideje založili narodni heroji Veljko Nikolić i Veljko Zeković. Donesena je odluka da se spomenik stavi u središtu rudinsko-trepačke opštine i da bude posvećen svim borcima poginulim u oslobodilačkim ratovima, balkanskim ratovima, Prvom i Drugom svjetskom ratu. Kao takav, jedan je od rijetkih spomenika na prostoru bivše Jugoslavije na kojem ne stoji ni krst kao religijsko obilježje ni petokraka kao ideološko.

Spomenik na brežuljku s desne strane magistralnog puta Nikšić–Trebinje projektovao je poznati nikšićki arhitekta Slobodan Vukajlović, a izvođač radova bila je firma „Ukras” iz Danilovgrada. Kako je u to vrijeme bila praksa, gradnja spomenika na Trubjeli, koji je izgrađen od sivog grčkog granita, finansirana je dobrovoljnim prilozima građana rođenih u rudinsko-trepačkom kraju i radnih organizacija iz Nikšića.

Izgled spomenika

Veljko Bijelić u knjizi „Spomen obilježja oslobodilačkih ratova u opštini Nikšić” piše: „Dvadeset dva granitna stuba predstavljaju ‘kolonu boraca koji u vječnom pokretu hrle naprijed za bolje i ljepše dane’. Pristupni stepenasti platoi simbolizuju vjekovnu težnju za slobodom, žrtve koje su za nju date i vezu prvih oslobodilačkih ratova i oružanog ustanka 1941. Iz ovog izranja svečani podijum simbolizujući već stasale jedinice: odrede, bataljone, brigade, divizije, korpuse, armiju. U razvijenom poretku, od manjih ka većim, stoje u besprekornoj smotri dostojanstvene mrtve straže, okamenjene zastave”.

Između kamenih trouglastih elemenata umetnuta je užarena buktinja od plemenitog metala koja je putokaz pokoljenjima „kako i koliko se voli zemlja”.

Zrakasto izrezbarene plohe centralnih elemenata oko buktinje simbolizuju nesebičnost palih za slobodu, opomenu za nezaborav, a u isto vrijeme to je zvijezda vodilja, to je život pun poleta i stremljenja u vječnoj revoluciji čovjekovog stvaranja.

— Veljko Bijelić, Spomen obilježja oslobodilačkih ratova u opštini Nikšić

Plato ispred spomenika urađen je od grubih bijelih kamenih ploča koje se smanjuju i prelaze u stazice koje okružuju spomenik, simbolizuje neznane borce poginule na ovom terenu. Iza spomenika, na mjestu gdje se sastaju staze, nalazi se kosturnica i plato za polaganje vijenaca i cvijeća.

Na prvoj, lijevoj ploči piše „Palim za slobodu”, a na desnoj piše „Zahvalni građani rudinsko-trepačke opštine”.

Na tri naredne ploče su ispisani tekst i imena 112 poginulih boraca u balkanskim i Prvom svjetskom ratu i 130 koji su izgubili živote na gubilištima u austrougarskim logorima i prisilnom radu 1912-1913. i 1914-1918. Na tri sljedeće ploče ispisani su tekst i imena 124 borca poginula u bitkama kod Pljevalja, Beograda, na Neretvi, Sutjesci, Sremskom frontu i drugim bojištima na jugoslovenskim prostorima i 38 žrtava fašističkog terora. Na četiri ploče su urezani najznačajniji događaji i datumi iz Narodnooslobodilačke borbe sa ovog područja.

Otkrivanje spomenika

Spomenik s kosturnicom palim borcima u toku Drugog svjetskog rata otkriven je na centralnoj republičkoj proslavi 41. godišnjice Dana ustanka u Crnoj Gori koja je organizovana na Trubjeli. Govorili su Pero Roganović, predsjednik Odbora za izgradnju spomenika, i Vojo Nikolić, general-pukovnik JNA u penziji i narodni heroj.

Prilikom otkrivanja spomenika, stoji zapisano u Bijelićevoj knjizi, Pero Roganović je kazao: „Ni tri krvava ratna vihora, Prvi i Drugi balkanski i Prvi svjetski rat nijesu mimoišli ovo kršno gnijezdo slobode koje je i tada ispunilo slobodarski zavjet predaka – 112 slobodara s ovog područja časno je ostavilo svoje kosti na ljutom Bardanjoltu, krvavoj Bregalnici, dalekom Solunskom frontu i drugim bojištima, a 130 ih je umrlo mučeničkom smrću u zloglasnim logorima i drugim ratnim stratištima… Prirodno je onda što su sinovi i kćeri ovog krša, zadojeni slobodarskom tradicijom svojih očeva, đedova i prađedova, 13. jula 1941. godine dostojno i hrabro stali na branik svoje domovine i pošli u ljute bojeve i viteške podvige… S dubokim pijetetom i ponosom, narod ovog kraja se uvijek sjeća tih svojih boraca, pa je i ovo spomen-obilježje nastalo kao izraz duga i zahvalnosti, trajnog sjećanja i vječnog divljenja i želje da se na dostojan način sačuvaju njihova imena od zaborava i budu uzor budućim generacijama”.

Vojo Nikolić je u svom govoru kazao da je podizanje spomenika dug prema junacima „koji posijaše svoje kosti od Bregalnice do Triglava boreći se i gineći za svoju slobodu i slobodu bratskih jugoslovenskih naroda”. „Oni su se borili za najuzvišenije ideale koji su ih nadahnjivali i za koje su se vjekovima borili najveći sinovi naših naroda”, kazao je Nikolić.

Od otkrivanja do danas

U svojoj knjizi, Bijelić piše i ovo: „Naknadna pohranjivanja zemnih ostataka poginulih boraca u ovom kraju, vršena su na svečanostima 13. jula nekoliko godina, u prisustvu velikog broja građana i gostiju, uz prigodne kulturno-umjetničke programe i posmrtne puščane plotune”.

Na glavnoj opštinskoj svečanosti povodom Dana borca, 4. jula 1989. otkriveno je spomen-obilježje u sastavu spomen-kompleksa borcima i na ploči je, između ostalog, zapisano: „Ovđe počivaju posmrtni ostaci petnaestorice boraca iz sastava Druge dalmatinske proleterske brigade, 29. hercegovačke proleterske divizije, Šeste crnogorske udarne brigade i nikšićkog NOP odreda, koji su u toku NOR-a prošli kroz borbe od Knina, Sinja, Omiša i Korčule do Čapljine, Gacka, Nikšića i Cetinja, pali na teritoriji opštine Nikšić”. Posljednje pohranjivanje zemnih ostataka boraca u kosturnici na Trubjeli obavljeno je na svečanosti uz brojno prisustvo građana i gostiju iz Crne Gore, Dalmacije i Beograda. Govorili su Velizar Perunović i Novak Stevović. U rodna mjesta ispraćeni su ostaci Hamdije Šahovića, Stipe Modriča i Ibra Razića.

Udruženje boraca Narodnooslobodilačkog rata (UBNOR) opštine Nikšić ispred spomenika na Trubjeli i danas održava prigodne manifestacije i časove istorije obilježavajući prigodne datume iz prošlosti i podsjećajući na značaj stanovnika Rudina i Trepača u oslobodilačkim ratovima.