Википедија

Srbi u Slovačkoj

људи српског порекла који живе у Словачкој

U Slovačkoj živi relativno mali broj Srba. Istorijski gledano Srbi se već krajem srednjeg veka naseljavaju Komoranu u južnom delu Slovačke[2]. Takođe je postojala srpska manjina u Bratislavi, gde su mnogi Srbi sa područja Habzburškog carstva, koji su studirali na tamošnjem univerzitetu. Crkvica u Trnavi je bila sredinom 19. veka simboličan "duhovni centar" Srba. Srbi u Slovačkoj imaju status zvanične nacionalne manjine.[3]

Srbi u Slovačkoj
Ukupna populacija
5.000 [1]
Regioni sa značajnom populacijom
Bratislava, Komarno
Jezici
slovački i srpski
Religija
uglavnom pravoslavlje
Srodne etničke grupe
Srpska dijaspora

Prema popisu 2021, 1084[4] stanovnika Slovačke su Srbi, a još 792[5] stanovnika navelo je da ima delimično srpsko poreklo. Srpski je maternji jezik za 1229 stanovnika Slovačke.[6]

Istorija uredi

Srbi u ugarskom Komoranu uredi

Šajkaši su činili najstariju srpsku etničku zajednicu u Slovačkoj, koji su naselili područje Gornje Zemlje, koju su naselili u srednjem veku. Ištvan I je davao plemićka zvanja Šajkašima u južnim delovima Kraljevine Mađarske, a Bela IV je Srbima dodelio Komoran kao posed.

 
Pogled na Komarno sa šajkama (1597)

Značajnije doseljavanje Srba u Komoran desilo se veoma rano, već u 15. veku, o čemu svedoči i pečat srpske crkve iz 1511. godine. Ovaj deo tadašnje Ugarske Srbi su nazivali Gornjom zemljom. Potom su sledila još dva talasa naseljavanja, pod pritiskom Turaka. Prvi Srbi su bili šajkaši, graničari. Kasnije se naseljavaju Srbi građanskog porekla iz Srpskog Kovina, a u poslednjem talasu, 1690. godine Srbi visokog roda, sveštenici i plemići.

U crkvi srpskoj u Komoranu nalazio se polovinom 19. veka stari crveni svileni barjak Srba Šajkaša, koji su tu bili stacionirani 1527. godine. Zastava je bila prikovana na horu, iznad nekih vrata, na njoj se nalazio grb Ugarske. Šajkaška zastava je ostala u hramu 1746. godine kada su ukinuti ti šajkaši.[7] Kada je putopisac, protestantski duhovnik Stefan Gerlan putovao 1573. godine za Carigrad, pri put je sreo Srbe u Komoranu. Zapisao je da oni imaju pravoslavnu crkvu i svoje groblje.[8] Srbi šajkaši u Komoranu su 1655. godine dobili privilegije od cara Ferdinanda. Privilegije im je dao i car Leopolda prvi 1696. godine. Godine 1678. u Komoranu su pokušali katolici da Srbe prevedu u Uniju. Našli su podobnog pravoslavnog sveštenika Dimitrija Monasterliju, koji je dao pristanak.[9] Patrijarh pećki Arsenije Čarnojević ih je pozvao u pomoć 1690. godine, kada su sa njim došle brojne izbeglice Srbi. Srpski istaknuti pojedinci u Komoranu bili su u to vreme Nikola Zomborlija, podvojvoda Jovan Monasterlija, Adam Đakon Feldvari - plemić, Hadži Mojsil Rašković i drugi. Godine 1705. kapetan Jakšić iz Komorana je učesnik dešavanja tada. Pod Monasterlijom se moglo skupiti 10.000 naoružnih vojnika Srba.

Grad je tokom razdoblja 18. veka bio jedno od središta srpskog življa severnim delovima tadašnje Ugarske, zajedno sa ne tako dalekim Sentadrejom, Budimom, Stonim Beogradom (Sekešfehervar) i drugim gradovima severnog dela tadašnje Ugarske (tzv. „Gornje Zemlje"). Sredinom 18. veka srpska zajednica u Komoranu beleži svoj vrhunac; Ona broji oko dve hiljade pripadnika i gradi se srpska pravoslavna crkva.

1751. godine dolazi do ukidanja vojne granice u ovom delu Podunavlja, pa se većina komoranskih Srba seli u današnju Šajkašku u Bačkoj. Tokom 19. veka njihov broj se stalno smanjuje, pa već krajem veka u Komoranu je živelo svega oko 100 srpskih duša. Posle Prvog svetskog rata jedan deo Srba se iselio u maticu, pa su preostali Srbi bili samo senka nekadašnje zajednice[10].

U Komoranu je u 18. veku postojala jezuitska gimnazija koju je pohađao mladi Jovan Rajić, budući arhimandrit i srpski bogoslovski pisac i istoriograf.[11]

I pored drastične depopulacije stanovnika Srba u Komoranu se tu i tamo javljaju svedočanstva o njima. Stojkovićevu "Fiziku" nabavljaju 1802. godine kupeci iz mesta, Dimitrije Konstantinović i Georgije Dimitrijević.[12] Duhovnu knjigu atraktivnog naziva, prevedenu na srpski jezik kupila je 1803. godine, udova Natalija Dimitrijević iz Komorana.[13] Rođen je u mestu 1817. godine Aleksandar Nako, potonji episkop temišvarski Antonije Nako. Vukov srpski rečnik tumačen nemačkim i latinskim rečima, naručio je 1818. godine član komuniteta komoranskog, Stevan Nenadović.[14] Isti, Nenadović je i 1823. godine i to jedini prenumerant u mestu, Vidakovićeve popularne zabavne knjige o "Ljubomiru". Taj građanin Stefan Nenadović je 1840. godine postao član Matice srpske, uplativši 40 f.[15] Za prodaju Đurkovićeve stručne knjige a praktične vrednosti o ugarskom meničnom pravu, organizovan je 1842. godine prenumerantski punkt u Komoranu. Knjigu su tada uzeli građani: pop Pavel Radanović paroh, Vasilije ot Budaj i njegova supruga Ana, Stefan Nenadović trgovac i Dimitrije Janković. Srpsku istorijsku knjigu nabavio je 1850. godine Mate Magdić c i k tvrđavni glavni računovođa u Komoranu.[16] Kada je 1869. godine umro u Pešti Dimitrije Janjičari bivši poslanik komoranski, rečeno je da je on srpskoga roda.[17]

U ime komoranske crkvene opštine čestitali su 1880. godine "pedesetogodišnjicu pastirskog rada" budimskom vladici Arseniju Stojkoviću, prestavnici Budai Laslo i Konstantin Mihalović.[18]

Pored Komorana jedan broj Srba je živeo u Trnavi, posle Velike seobe Srba krajem 17. veka. Centar njihovog okupljanja je bila Crkva Svete Trojice u Štefanikovoj ulici 10, prestala je sa radom 1950. godine. Planiranje obnove crkve pokrenuto je 2013. godine[19], dok su prvi radovi bili predviđeni za 2021. godinu[20].

Srbi u Bratislavi uredi

Već u 19. veku značaj univerziteta u Požunu počeo je privlačiti drugačiji sloj Srba, srpsku omladinu koja su tu školovala u nedostatku srpskih visokoobrazovnih ustanova u tadašnjoj južnoj Ugarskoj. Postojalo je 1866. godine u tadašnjem Požunu, Srpsko omladinsko društvo "Sloboda", koja je bila deo šire "Ujedinjene omladine srpske". Njena "Knjižnica srbske mladeži" je osnovana još 1841. godine, a svoju sudbinu vezuje za požunski Licej. Ta knjižnica je od vremena mađarske bune bila zatvorena, jer je rad zamro. Ponovo je oživela tek oko 1860. godine, i nastavila sa aktivnostima.[21]

Zanimljivosti uredi

U slovačkom mestu varošici Guti, u 19. veku nije bilo Srba, ali stari toponim "Rac-aklok" gde se nalaze salaši, svedoči o njihovo istorijskom prisustvu.

Osnivanjem Čehoslovačke, koja je tradicionalno negovala dobre odnose sa Jugoslavijom i pre i posle Drugog svetskog rata, Srbi, mada malobrojni, su dobili prava nacionalne manjine. Ovo se zadržalo i u današnjoj Slovačkoj od 2009. godine[3]. Srpska zajednica danas broji oko 5 hiljada duša, mada mnogo manji broj ima zvanično državljanstvo[22]. Danas najviše Srba u državi živi u glavnom gradu Bratislavi, gde su oni mahom skorašnji doseljenici[23].

Poznate ličnosti uredi

Vidi još uredi

Reference uredi

  1. ^ Dijaspora može da promeni Srbiju politika.rs
  2. ^ The Pride of Komarno
  3. ^ a b „Serbs acquire national minority status in Slovakia[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 20. 12. 2013. g. Pristupljeno 18. 01. 2013.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  4. ^ [1]
  5. ^ [2]
  6. ^ [3]
  7. ^ "Srbski narodni list", Budim 1843. godine
  8. ^ "Prosvetni glasnik", Beograd 1895. godine
  9. ^ "Srpski sion", Karlovci 1906. godine
  10. ^ http://www.prometej.rs/upload/document/srbi_u_komoranu.pdf Arhivirano na sajtu Wayback Machine (8. februar 2015) Srbi u Komoranu
  11. ^ "Zora", Mostar 1901. godine
  12. ^ Atanasije Stojković: "Fizika", druga knjiga, Budim 1802. godine
  13. ^ "Sedmoglava aždaja...", Budim 1803. godine
  14. ^ Vuk St. Karadžić: "Srpski rječnik", Beč 1818. godine
  15. ^ "Serbski narodne novine", Pešta 1841. godine
  16. ^ Danilo Medaković: "Povjesnica Crne Gore...", Zemun 1850. godine
  17. ^ "Danica", Novi Sad 1869. godine
  18. ^ "Zastava", Novi Sad 1880.
  19. ^ U Slovačkoj posle tri veka niče srpski hram („Večernje novosti“, 12. oktobar 2013)
  20. ^ „Tri faze obnove srpskog groblja u slovačkoj Trnavi”. Pristupljeno 25. 07. 2023. 
  21. ^ "Zastava", Pešta 1866. godine
  22. ^ „Slovacka: Srbi status manjine STV-USA[[Kategorija:Botovski naslovi]]”. Arhivirano iz originala 08. 03. 2016. g. Pristupljeno 07. 02. 2015.  Sukob URL—vikiveza (pomoć)
  23. ^ Pet vekova Srba u Slovačkoj | Planeta | Novosti.rs

Spoljašnje veze uredi

Preuzeto iz „https://sr.wikipedia.org/w/index.php?title=Срби_у_Словачкој&oldid=27687605”