Tajmir
Tajmir (Tajmirsko poluostrvo; rus. Таймыр, Таймырский полуостров) je poluostrvo u Rusiji na severu centralnog Sibira, i ujedno najseverniji deo kontinentalne Azije. Na zapadu je ograničeno Jenisejskim zalivom (Karsko more), dok je na istoku Zaliv Katanga (Laptevsko more). Administrativno pripada Krasnojarskom kraju.
| Taйmыrskiй poluostrov | |
|---|---|
 Lokacija poluostrva Tajmir. | |
| Geografija | |
| Lokacija | Daleki sever |
| Površina | 400.000 km2 |
| Visina | 1.125 m |
| Najviši vrh | Biranške planine |
| Administracija | |
Rusija | |
Geografija uredi
Poluostrvo Tajmir leži između Jenisejskog zaliva Karskog mora i Hatanškog zaliva Laptevskog mora.
Jezero Tajmir i Biranške planine nalaze se unutar ogromnog Tajmirskog poluostrva.
Rt Čeljuskin, najsevernija tačka Afroevroazijskog kontinenta, nalazi se na severnom kraju poluostrva Tajmir.
Flora i fauna uredi
Na severu Sibira biljni i životinjski svet ima samo dva meseca pogodna za reprodukciju. Svakog leta ponoćno sunce pomaže rast velikog broja vrsta. Irvasi migriraju u ovaj kraj i mešaju se sa polarnim medvedima i fokama. Migratorne ptice iz Evrope, Afrike i Azije na Tajmiru formiraju najveće stanište divljih ptica na svetu.
Populacija uredi
.jpg)
Neneti, takođe poznati kao Samojedi, su autohtoni narod u severnoj arktičkoj Rusiji, a neki žive na poluostrvu Tajmir.
Narod Nganasan je autohtoni samojedski narod koji naseljava centralni Sibir, uključujući poluostrvo Tajmir.[3][4] U Ruskoj Federaciji su priznati kao jedan od autohtonih naroda ruskog severa. Oni žive prvenstveno u naseljima Ust-Avam, Volačanka i Novaja u Tajmirskom Dolgano-Neneckom okrugu Krasnojarskog kraja, sa manjim brojem stanovnika u gradovima Dudinka i Norilsk.[5] Izolovana lokacija naroda Nganasan omogućila im je da održavaju šamanističke prakse čak iu 20. veku.[6]
Privreda uredi
Ruska rudarska kompanija Noriljski nikelj se u ovom području bavi eksploatacijom rude nikla i njenom preradom u gradu Noriljsk. Nikl se dalje transportuje do luke Dudinka na reci Jenisej, a odatle brodovima do Murmanska i drugih luka.
Ekologija uredi
-
Rt Čeljuskin, najsevernija tačka ruskog i afroevroazijskog kopna; 77°43’22’’N, 104°15’13’’E -
Tajmirski pejzaž -
Mošusno goveče, arktički sisar iz porodice Bovidae, uspešno je ponovo uveden u region poluostrva Tajmir 1975.
Poluostrvo je mesto poslednjeg poznatog prirodnog mošusnog govečeta izvan Severne Amerike, koje je izumrolo pre oko 2.000 godina.[7] Uspešno su ponovo uvedeni 1975. godine.[8] Populacija je porasla na 2.500 životinja u 2002. godini i na 6.500 u 2010. godini.[9]
Jedna studija iz 2021. otkrila je na bazi eDNK da su vunasti mamuti preživeli na poluostrvu Tajmir do pre 3.900 do 4.100 godina, otprilike istovremeno sa Vrangelovom populacijom. Poluostrvo Tajmir, sa svojim sušnijim staništem, možda je služilo kao utočište za mamutske stepe, podržavajući mamute i druge široko rasprostranjene sisare iz ledenog doba, kao što su divlji konji (Equus sp.).[10]
Klima uredi
Obale poluostrva Tajmir su zamrznute tokom većig dela godine, u proseku između septembra i juna. Letnja sezona je kratka, posebno na obali Laptevskog mora na severoistoku. Klima u unutrašnjosti poluostrva je kontinentalna – klima tundre (ET). Zime su oštre, sa čestim mećavama i ekstremno niskim temperaturama. Sledeći podaci za rt Čeljuskin daju indikaciju vremenskih prilika u severnom delu poluostrva.
| Klima rta Čeljuskina | |||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Pokazatelj \ Mesec | Jan. | Feb. | Mar. | Apr. | Maj | Jun | Jul | Avg. | Sep. | Okt. | Nov. | Dec. | God. |
| Maksimum, °C (°F) | −26 (−15) |
−26 (−15) |
−24 (−11) |
−16 (3) |
−8 (18) |
1 (34) |
5 (41) |
4 (39) |
0 (32) |
−10 (14) |
−19 (−2) |
−22 (−8) |
−11,7 (10,8) |
| Minimum, °C (°F) | −33 (−27) |
−33 (−27) |
−33 (−27) |
−26 (−15) |
−15 (5) |
−5 (23) |
−3 (27) |
−3 (27) |
−5 (23) |
−16 (3) |
−26 (−15) |
−30 (−22) |
−19 (−2,1) |
| Količina padavina, mm (in) | 8 (0,31) |
9 (0,35) |
9 (0,35) |
8 (0,31) |
9 (0,35) |
18 (0,71) |
21 (0,83) |
22 (0,87) |
22 (0,87) |
15 (0,59) |
9 (0,35) |
11 (0,43) |
201 (7,91) |
| Dani sa padavinama | 15 | 15 | 14 | 12 | 11 | 12 | 11 | 12 | 15 | 16 | 13 | 16 | 162 |
| Sunčani sati — mesečni prosek | 0 | 0 | 124 | 270 | 217 | 150 | 186 | 124 | 62 | 0 | 0 | 0 | 1.133 |
| Izvor: World Climate Guide[11] | |||||||||||||
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ „Nacionalьnый sostav naseleniя”. Federal State Statistics Service. Pristupljeno 30. 12. 2022.
- ^ Small(-numbered) peoples of the North and the Far East (Malыe Narodы Severa i Dalьnego Vostoka). Multinational Petersburg. 18 July 2015
- ^ State statistics committee of Ukraine - National composition of population, 2001 census (Ukrainian)
- ^ Lamnidis, Thiseas C.; Majander, Kerttu; Jeong, Choongwon; Salmela, Elina; Wessman, Anna; Moiseyev, Vyacheslav; Khartanovich, Valery; Balanovsky, Oleg; Ongyerth, Matthias; Weihmann, Antje; Sajantila, Antti (2018-11-27). „Ancient Fennoscandian genomes reveal origin and spread of Siberian ancestry in Europe”. Nature Communications (na jeziku: engleski). 9 (1): 5018. Bibcode:2018NatCo...9.5018L. ISSN 2041-1723. PMC 6258758
. PMID 30479341. doi:10.1038/s41467-018-07483-5 .
- ^ Ziker
- ^ Hoppál 2005
- ^ BioMed Central (6. 10. 2005). „Muskox Suffered Loss Of Genetic Diversity At Pleistocene/Holocene Transition” — preko Science Daily.
- ^ „Greenland Muskox”. Bovids. Safari Club International. Arhivirano iz originala 2007-09-27. g.
- ^ Dr. Taras Sipko. „Reintroduction of Musk Ox in the Northern Russia”. Large Herbivore Network. Arhivirano iz originala 2015-09-05. g.
- ^ Wang, Y; Pedersen, M.W.; Alsos, I.g.; et al. (2021). „Late Quaternary dynamics of Arctic biota from ancient environmental genomics.”. Nature. 600 (7887): 86—92. Bibcode:2021Natur.600...86W. doi:10.1038/s41586-021-04016-x.
- ^ „Climate Data for Mys Chelyuskin”. World climate Guide. Pristupljeno 1. 4. 2012.
Literatura uredi
- Hoppál, Mihály (2005). Sámánok Eurázsiában. (na jeziku: mađarski). Budapest: Akadémiai Kiadó. ISBN 9630582953. (The title means “Shamans in Eurasia”, the book is written in Hungarian, but it is published also in German, Estonian and Finnish: Site of publisher with short description on the book (in Hungarian) Arhivirano 2010-01-02 na sajtu Wayback Machine.)
- Batalden, Stephen K. (1997). The Newly Independent States of Eurasia: Handbook of Former Soviet Republics. Contributor Sandra L. Batalden (revised izd.). Greenwood Publishing Group. ISBN 978-0897749404. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Bisher, Jamie (2006). White Terror: Cossack Warlords of the Trans-Siberian. Routledge. ISBN 978-1135765965. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Black, Jeremy (2008). War and the World: Military Power and the Fate of Continents, 1450–2000. Yale University Press. ISBN 978-0300147698. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Nicholas B. Breyfogle, Abby Schrader and Willard Sunderland (eds), Peopling the Russian Periphery: Borderland Colonization in Eurasian history (London, Routledge, 2007).
- Etkind, Alexander (2013). Internal Colonization: Russia's Imperial Experience. John Wiley & Sons. ISBN 978-0745673547. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Forsyth, James (1994). A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony 1581–1990 (illustrated, reprint, revised izd.). Cambridge University Press. ISBN 978-0521477710. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- James Forsyth, A History of the Peoples of Siberia: Russia's North Asian Colony, 1581–1990 (Cambridge, Cambridge University Press, 1994).
- Jack, Zachary Michael, ur. (2008). Inside the Ropes: Sportswriters Get Their Game On. U of Nebraska Press. ISBN 978-0803219076. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Kropotkin, Peter Alexeivitch; Bealby, John Thomas (1911). „Siberia”. Ur.: Chisholm, Hugh. Encyclopædia Britannica (na jeziku: engleski). 25 (11 izd.). Cambridge University Press. str. 10—18.
- Steven G. Marks, Road to Power: The Trans-Siberian Railroad and the Colonization of Asian Russia, 1850–1917 (London, I.B. Tauris, 1991).
- Mote, Victor L. (1998). Siberia: Worlds Apart. Westview series on the post-Soviet republics (illustrated izd.). Westview Press. ISBN 978-0813312989. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Igor V. Naumov, The History of Siberia. Edited by David Collins (London, Routledge, 2009) (Routledge Studies in the History of Russia and Eastern Europe).
- Stephan, John J. (1996). The Russian Far East: A History (illustrated, reprint izd.). Stanford University Press. ISBN 978-0804727013. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Pesterev, V. (2015). Siberian frontier: the territory of fear. Royal Geographical Society (with IBG), London.
- Wood, Alan (2011). Russia's Frozen Frontier: A History of Siberia and the Russian Far East 1581 – 1991 (illustrated izd.). A&C Black. ISBN 978-0340971246. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Alan Wood (ed.), The History of Siberia: From Russian Conquest to Revolution (London, Routledge, 1991).
- Condé Nast's Traveler, Volume 36. Condé Nast Publications. 2001. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Yearbook. Contributor International Work Group for Indigenous Affairs. International Work Group for Indigenous Affairs. 1992. Pristupljeno 24. 4. 2014.
- Rasputin, V.; Winchell, M.; Mikkelson, G. (1997). Siberia, Siberia. Northwestern University Press. str. 322—323. ISBN 978-0-8101-1575-0.
- Motarjemi, Yasmine; Moy, Gerald; Todd, E. C. D. (2013). Encyclopedia of Food Safety. Amsterdam: Elsevier Science, Academic Press. str. 176. ISBN 978-0-12-378613-5.
- „Arctic Oscillation and Polar Vortex Analysis and Forecasts”. Atmospheric and Environmental Research, Verisk Analytics. Pristupljeno 20. 5. 2018.
- Haywood, A. J. (2010). Siberia: A Cultural History (na jeziku: engleski). Oxford University Press. ISBN 9780199754182.
- „VPN-2010”. Perepis-2010.ru (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 2012-01-18. g. Pristupljeno 2016-04-03.
- „VPN-2010”. Gks.ru (na jeziku: ruski). Arhivirano iz originala 15. 3. 2013. g. Pristupljeno 2016-04-03.
- Pankova, Svetlana; Simpson, St John (21. 1. 2021). Masters of the Steppe: The Impact of the Scythians and Later Nomad Societies of Eurasia: Proceedings of a conference held at the British Museum, 27–29 October 2017 (na jeziku: engleski). Archaeopress Publishing Ltd. str. 218—219. ISBN 978-1-78969-648-6. „Inv. nr.Si. 1727- 1/69, 1/70”
- Francfort, Henri-Paul (1. 1. 2020). „Sur quelques vestiges et indices nouveaux de l'hellénisme dans les arts entre la Bactriane et le Gandhāra (130 av. J.-C.-100 apr. J.-C. environ)”
. Journal des Savants (na jeziku: engleski): 37. - Ollermann, Hans (22. 8. 2019). „Belt Plaque with a Bear Hunt. From Russia (Siberia). Gold. 220-180 B.C. The State Hermitage Museum, St. Petersburg, Russia”.
- „Yellowstone's Super Sister”. Arhivirano iz originala 14. 3. 2005. g. Pristupljeno 17. 4. 2010. „[...] the Siberian Traps is the prime suspect in wiping out 90 percent of all living species 251 million years ago – the most severe extinction event in Earth's history.”
- Benton, M. J. (2005). When Life Nearly Died: The Greatest Mass Extinction of All Time. Thames & Hudson. ISBN 978-0-500-28573-2.
- „Meet this extinct cave lion, at least 10,000 years old – world exclusive”. siberiantimes.com. Pristupljeno 30. 1. 2016.
- Richards, Michael P. (2020). Archaeological Science. Cambridge University Press. str. 23. ISBN 9780521195225. „In early 2010, researchers published a complete mitochondrial genome sequence retrieved from a hominin excavated from the Denisova cave in Siberia....The results demonstrated that the Denisovan lineage diverged early from the modern humans and Neanderthals”
- „Jomon Culture and the peopling of the Japanese archipelago: advancements in the fields of morphometrics and ancient DNA”. ResearchGate (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2019-08-18.
- Evans, Gavin (2019). Skin Deep: Dispelling the Science of Race (1 izd.). Simon and Schuster. str. 139. ISBN 9781786076236.
- Raff, Jennifer (2020-06-09). Origin: A Genetic History of the Americas (na jeziku: engleski). ISBN 978-1-5387-4971-5.
- Sapiens (2022-02-08). „A Genetic Chronicle of the First Peoples in the Americas”. SAPIENS (na jeziku: engleski). Pristupljeno 2022-10-29.
