Tvrđava Goražda
Tvrđava Goražda je tvrđava koju je napravila Austrougarska, a nalazi se u blizini Kotora. Sadašnja tvrđava je izgrađena između 1884–86 i zamenila je raniju strukturu na istom mestu; njena najistaknutija karakteristika je rotirajuća kupola Gruson od 100 tona na krovu, poslednji preostali primer tog tipa.
| Tvrđava Goražda | |
 | |
| Postojanje | izgrađena: 1860-ih (prva tvđrava) 1884—1886 : trenutna struktura |
|---|---|
| Zemlja | blizu Kotora,  Crna Gora |
| Tip | tvrđava |
Tvrđavu su Austrijanci koristili u artiljerijskim duelima protiv crnogorskih baterija stacioniranih na Lovćenu tokom Prvog svetskog rata. Crnogorske trupe nisu uspele da unište tvrđavu pa su 1916. austrijskom ofanzivom istisnuti van dometa. Oštećenje na tvrđavi je popravljeno, a topovi su uklonjeni i poslati austrijskoj vojsci na ratište. Kao depo koristila ga je Vojska Jugoslavije sve do ranih 1990-ih.
Pozadina izgradnje
urediNajjužniji vrh Austrougarskog carstva obuhvatao je područje Boka kotorske, koju je carstvo koristilo kao veliku pomorsku bazu sa centrom u gradu Kotoru (tada poznatom kao „Kataro”). Zaleđe iza zaliva kontrolisala je nezavisna kneževina (kasnije kraljevina) Crna Gora, koja je kontrolisala planine istočno od Kotora.[1]
Austrougari su se suočili sa značajnim problemima u držanju teritorije, jer su Crnogorci i njihovi ruski saveznici težili da preuzmu kontrolu nad zalivom, a austrijska vlast nije bila opšte prihvaćena od strane stanovnika tog područja. Dve ozbiljne pobune podiglo je srpsko pleme Krivošije koji je nastanjivalo istične bokovie planine Orjen iznad Risna. Godine 1869. pleme je porazio austrougarsku vojsku poslatu da uguši njihovu pobunu i zamalo zauzelo tvrđavu. Austrijanci su odgovorili na ustanak izgradnjom niza utvrđenja oko Boka kotorske i na strateškim tačkama dalje u unutrašnjosti, te jačanjem ili ponovnom izgradnjom postojećih tvrđava, uključujući i onu tvrđavu Goraždu.[1]
Opis tvrđave
urediTvrđava se nalazi na brdu Goražde (u austrougarsko vreme poznato kao Gorazda) na nadmorskoj visini, oko 10 km (6,2 mi) od Kotora. Gleda na put koji su izgradili Austrijanci od Kotora do bivše crnogorske prestonice Cetinje i sastoji se od jako ojačane kamene i betonske konstrukcije koja se nalazi u jarku, sa kaponirima na uglovima za odbranu iz neposredne blizine. Njegov simetričan raspored, sa dva krila spojena kružnom konstrukcijom, neuobičajen je za ovaj tip planinskog utvrđenja. Tvrđava dominira visovima iznad Kotora i čuva jedan bok prevoja koji vodi ka gradu, a sa druge strane prevoja udaljeni su Škaljarska tvrđava i tvrđava Vrmac nekoliko kilometara.[2] Od 1909. godine u njenoj okolini nalazi se i utvrda Trašte, na brdima iznad ravnice Tivatskog polja.[3]
Do ulaza u dvospratnu tvrđavu dolazi se zakrivljenom stazom koja prolazi između dva potporna zida i prelazi preko mosta koji vodi preko rova. Iznad glavnog ulaza, koji je zaštićen čeličnim vratima, još uvek je na licu mesta vidljiv natpis Thurmfort Gorazda. Prostorije kasarne se nalaze na donjem nivou, a na gornjem nivou kazamati do kojih se dolazi preko dva spiralna stepeništa.[4]
Dve osmatračke kupole su smeštene na krovu, iznad pešadijskih položaja koji su konstruisani da pojačaju odbranu tvrđave iz blizine. Džinovska rotirajuća kupola nemačke proizvodnje Gruson od 100 tona, u kojoj je nekada bilo glavno naoružanje tvrđave, nalazi se iznad centralnog dela tvrđave. Kupola je poslednji preostali primer te vrste i bila je ručno pokretana, a za rotaciju je korišćena ručica koju su pokretala dva čoveka.[2][5]
-
Ulaz u tvrđavu sa betonskom strukturom za pešadijski položaj iznad nje -
Jarak sa kaponirom na jugoistočnom delu tvrđave -
Rotirajuća topovska kupola Gruson od 100 tona
Istorijat
urediPrethodnica tvrđave izgrađena je pre ustanka 1869. godine, ali je zamenjena sadašnjom strukturom između 1884–86.[6] Bila je to jedna od prvih novih tvrđava oko Boka kotorske koja je izgrađena kao deo austrijskog programa poboljšanja ovog područja s kraja 19. veka. Dve osmatračnice postavljene su 1906–07. Iako su se 1910. raspravljali o planovima da se tvrđava obnovi i ugrade dve nove haubice i mitraljeske i osmatračke kupole, izbijanje Prvog svetskog rata to je sprečilo. Tokom rata, imala je garnizon od 8 oficira i 195 ljudi i bila je naoružana sa šest čarter minobacača M80 kalibra 12 cm i dva kazamata 10 cm M4, plus tri mitraljeza M4, dva mitraljeza M7 i 25 lafeta.[5]
Tvrđavu su snažno napali Crnogorci sa položaja na Lovćenu, što je navelo Austrougare da 1915. godine dodaju dva betonska pešadijska položaja na krov kako bi se zaštitili od napada iz blizine. Iako je bombardovan artiljerijskim oruđima kalibra do 24 cm, oni su napravili malu štetu i 1916. godine austrijska ofanziva je potisnula crnogorske snage iz dometa artiljerije. Tvrđava je popravljena i lišena je topova koji su služili za podršku austrijskoj vojsci. Nakon rata ga je preuzela Vojska Jugoslavije i nastavila da se koristi kao vojno skladište sve do ranih devedesetih godina 20. veka.
Danas je tvrđava napuštena i dostupna je javnosti.[5] Njena atraktivna situacija dovela je do toga da se u nekoliko navrata koristi kao filmska lokacija, a poslednji put od strane italijanske produkcije Il Cuore nel Pozzo 2005. godine. Ipak, njena pristupačnost i nedostatak zaštite od strane države znači da je bila lopova, koji su ukrali mnoge unutrašnje elemente tvrđave.[7][8]
-
Prostorija kasarne u tvrđavi -
Unutrašnji hodnik -
Unutrašnjost kaponira
Reference
uredi- ^ a b Sullivan, Bernard; Pachauer, Volker (2013). The Austro-Hungarian Fortresses of Montenegro: A Hiker's Guide. Createspace. str. 7. ISBN 978-1491273272.
- ^ a b Sullivan, str. 14
- ^ Tvrđava Goražda - blago koje propada! monde.me 29. 10. 2019
- ^ Tvrđava Goražda fort-net.org 2. 10. 2023
- ^ a b v „Werk Gorazda”. Austrian Society for Fortification Research. Pristupljeno 17. 4. 2015.
- ^ Tvrđava slave sr.unistica.com 2. 10. 2023
- ^ Luković, Siniša (17. 3. 2014). „Austrougarske tvrđave u Boki na meti lopova”. Vijesti. Arhivirano iz originala 26. 11. 2017. g. Pristupljeno 02. 10. 2023.
- ^ Sa istorijom u staro gvožđe: Lopovi čerupaju tvrđavu, država ne reaguje! in4s.net 2. 10. 2023
Spoljašnje veze
uredi
- Tvrđava Goražda - tvrđava slave na sajtu sr.unistica.com