Tokaj

Tokaj
mađ. *Tokaj*
Tokaj; mađ. Tokaj
	Zastava Grb
Administrativni podaci
Država	Mađarska
Region	Severna Mađarska regija
Županija	Boršod-Abauj-Zemplen
Srez	Tokaj
Stanovništvo
Stanovništvo	‍
—	5.009
— gustina	177,62 st./km2
Geografske karakteristike
Koordinate	48° 07′ 17″ S; 21° 24′ 45″ I / 48.12136° S; 21.41246° I
Vremenska zona	UTC+1 (CET), leti UTC+2 (CEST)
Površina	28,20 km2
	Tokaj Tokaj na karti Mađarske
Poštanski broj	3910
Pozivni broj	47
Veb-sajt
	www.tokaj.hu

Tokaj (mađ. Tokaj) je istorijski grad u severnoj Mađarskoj, u županiji Boršod-Abauj-Zemplen (Borsod-Abaúj-Zemplén). Udaljen je 54 kilometara od Miškolca, glavnog grada regije.

Tokaj je središte čuvenog vinskog regiona Tokaj-Heđalja (Tokaj-Hegyalja - Tokajsko gorje), koji je dobio ime po Tokaju. Ono je spisku svetske baštine Unesko-a.

Istorija uredi

Ovaj vinski predeo se prvi put pominje pod imenom Tokaj 1067. godine. Sam grad se pominje 1353. Prvo utvrđenje je bilo tipa motte-and-bailey, koje je uništeno tokom mongolske invazije Mađarske. Tokaj je već tokom 14. veka imao stenovito utvrđenje koje je pripadalo tvrđani Diošđer (Diósgyőr estate).

Nakon 1450. godine grad je postao vlasništvo porodice Hunjadi. Nakon ustoličenja Matije Hunjadija (Mátyás Hunyadi) za kralja, Tokaj postaje kraljevsko utvrđenje. Nakon osmanskog osvajanja Petrovaradina 1526. u Tokaj se iz Petrovaradina i njegove okoline doseljavaju cistercitski monasi koji sa sobom donose novu tehnologiju vina, što će u značajnoj meri doprineti razvoju Tokajskog vinogorja.

Oslobodili su Austrijanci 1685. godine taj grad od Turaka.^[1] 1705. godine Ferenc II Rakoci (Francis II Rákóczi) naređuje da se utvrđenje sruši.

U Tokaju održavan godišnji vašar šest puta: 25. marta, 24. juna, 25. jula, 21. septembra, 26. oktobra, 21. decembra.^[2]

Posle stvaranja Dvojne Monarhije (1867), grad se razvija sve do početka svetskih ratova kada doživljava razaranja i gubi status grada. Dotadašnji primat u proizvodnji vina preuzima Šatoraljaujhelj.

Grad Tokaj je zadesio veliki požar avgusta 1890. godine. Oko podneva vatra se pojavila u gornjoj varoši, u glavnoj ulici u kući trgovca Funka, a jak vetar je brzo raširio plamen i grad pretvorio u buktinju. Samo pedesetak kuća blizu željezničke stanice nije stradalo. Izgorele se javne građevine, sve crkve i domovi ljudi, a bilo je pet ljudskih žrtava. Izgoreli su čak i splavovi na Tisi. Perspektiva tog grada bila je dovedena u pitanje, a ugrožen opstanak preko hiljadu osiromašenih porodica koje su ostale bez krova nad glavom.^[3]

Tokaj ponovo dobija status grada tek 1986, kada su se stvorili uslovi za prosperitet. Danas je Tokaj popularna turistička destinacija.

Srbi u Tokaju uredi

Prisustvo Srba u Tokaju primećeno je u ono vreme kada je naseljavan i Srpski Kovin, na Čepeljskoj adi.^[1] Njihov broj je znatno smanjen od vremena Unije, kada su se mnogi Srbi pravoslavni odrodili.

Jovan Zapolja je boravio u prvoj polovini 16. veka u varošici Tokaju. Bilo je to vreme (1536) kada se pročuo "podigao" jedan Rac (Srbin), koji je oko sebe okupio silan pravoslavni narod od erdeljske i lipovske strane. Tog čoveka su Mađari nazvali "Crni čovek". Reč je bila o Caru Jovanu - Crnom, Črnoviću koji je vodio poreklo od plemena Anđelije, udove Stevana Brankovića. Sedište njegove "zemlje" bilo je u Subotici. Zapolja je pozvao Crnog cara na razgovor, koji je sa desetak Srba konjanika posetio Tokaj.

Despot srpski Đurađ Branković je u zamenu za Beograd, pre 1433. godine dobio brojna bogata imanja širom Ugarske, među kojima i Tokaj.^[4] Tokaj je bio jedno vreme zaista posed srpskog despota Brankovića, a tu se pravilo čuveno belo tokajsko vino. Vino je bilo skupoceno, pilo se u svečanim prilikama poput šampanjca.^[5]

Hristifor Žefarović umetnik i pisac, otišao je 1753. godine iz Beča u Moskvu, gde se avgusta te godine nastanio u Bogojavljenskom manastiru. Tu je i umro ubrzo, kroz mesec i po dana, a iz njega je ostao testament. Testament je pisan grčkim jezikom u Tokaju, gde se on izgleda samo našao na proputovanju, a svo imanje je ostavio maloletnom sestriću, Danilu Žefaroviću. Za staraoca je odredio izvesnog Srbina, Dimitrija Aleksića. Žefarović se inače pored književno-umetničkog rada bavio i trgovinom crkvenim utvarima i knjigama, na prostoru mnogom širim od Ugarske.^[6]

Godine 1762. pominje se nekoliko bogatih porodica, već ugarskih plemića, pravoslavnih Cincara, u tokajskom trgovačkom udruženju.^[7] Izmešani su živeli u Tokaju, pravoslavni Srbi, Rusi i Cincari, deleći sudbinu daleko od stare postojbine. Poslanik srpskog crkveno-narodnog sabora u Temišvaru 1790. godine bio je "armalista" Đorđe Pustai iz Tokaja.^[8]

Žalila se pravoslavna opština Tokajska, na crkveno-narodnom saboru 1790. godine, da im vlast neda da pravoslavnu crkvu prave. A sa druge strane teraju pravoslavce da bir i štolu daju rimokatoličkom sveštenstvu.^[9] Postojala je u tom gradu u 19. veku pravoslavna crkva posvećena Sv. Naumu. Tokaj je bio parohijska filijala podređena Miškolcu. Tokajske matrikule je vodio na mađarskom jeziku od 1890. godine Rumun, pop Aurel Moc iz Miškolca. U Tokaju je tada bilo samo dve pravoslavne duše. Ali crkveno-opštinski pravoslavni posed je svedočio o "boljim vremenima". Tada crkveni imetak u Tokaju čine: pravoslavna crkva, parohijski dom, kuća crkvenog "pevca". Sve tri zgrade su 1894. godine trošne, u zapuštenom stanju, pokrivene šindrom. U stvari one su samo na brzinu "sklepane", posle stradanja tokom stravičnog požara avgusta 1890. godine.^[10] Ali osigurane su sada od požara, pristojnu sumu. U vlasništu je i jedan vinski podrum i dve manje ritske zemljišne parcele u Ivelju i Bodrogkezu. Revizija crkvene kase tokajske 1894. godine pokazala je bedno stanje: 27 f. 78 novčića. Taj novac je bio u rukama Samuila Zake, crkvenog tutora koji je "rukovao" tokajskim crkvenim imanjem trideset godina. Zako je spadao u red najuglednijih i najbogatijih tokajskih građana. U mesnoj štedionici je pod njegovim imenom bilo uloženo 1768 f. 32 novčića, crkvenog tokajskog kapitala. On je bio besprekoran čovek koji je vodio crkvene poslove bez ikakve naknade. Postojala je u Tokaju i Fundacija pokojnog Konstantina Demetrovića, u vrednosti 210 f. glavnice, namenjene za izdržavanje pravoslavnog sveštenika u Miškolcu. Parohijski dom je izdavan za rentu od 160 f. godišnje, a u kući crkvenog pojca stanovao je besplatno član crkvene opštine Koloman Politi, koji je radio kao tamošnji crkvenjak. Koristio je kao naknadu i pomenute ritove. Vrednost ukupnog nepokretnog tokajskog imetka je procenjena na 2800 f. Tutor Zako je bio već vrlo star čovek, koji je nameravao da se odseli iz grada, i zato je predlagao je da svu pravoslavnu tokajsku crkvenu imovinu, rasproda i sav novac uloži u srpske eparhijske fondove. Iza njega bi ostao jedini član crkvene opštine crkvenjak Politi, koji nije bio osoba od poverenja a ni sposobnosti za brigu o crkvenoj imovini. Rešila je eparhijska vlast nakon revizije stanja u Tokaju, da se zahvali požrtvovanom tutoru Zaki na tridecenijskom uzornom radu, i da se briga o crkvenom imanju prenese na administratora, pop Aurela iz Miškolca^[11]

Početkom 21. veka u Tokaju postoji pravoslavni hram, ali nije srpski. U porti se nalazi samo jedan drevni spomenik, na istočnom spoljašnjem zidu hrama. Epitaf je ispisan mađarskim jezikom, a spomenku plemiću Đorđu Servickom. Pravoslavno groblje je verovatno postojalo ali je davno sanirano, a spomenici nestali.^[12]