Ulica gospodar Jevremova u Šapcu
Ulica Gospodar Jevremova u Šapcu, dobila je ime po Jevremu Obrenoviću, mlađem bratu Miloša Obrenovića. Formirana je pre 1826. godine istovremeno sa još nekoliko ulica u okolini, zauzima površinu od 15.650m² i prvobitno se tu nalazila zgrada železničke stanice.[1] Gospodar Jevremova, uz Karađorđevu ulicu, čini centralne gradske ulice i pešačku zonu.[2]
| Ulica gospodar Jevremova | |
|---|---|
 Ulica Gospodar Jevremova u Šapcu | |
| Opšte informacije | |
| Mesto | Šabac |
| Opština | Šabac |
| Država |  Srbija |
| Vrsta spomenika | Prostorno-kulturno-istorijska celina |
| Vreme nastanka | 1826. |
| Tip kulturnog dobra | Spomenik kulture od velikog značaja |
| Vlasnik | grad Šabac |
| Nadležna ustanova za zaštitu | Zavod za zaštitu spomenika kulture |
| www | |
Istorija uredi
Jevrem Obrenović je rođen u Gornjoj Dobrinji (kod Požege) oko 1790. godine. U martu 1816. godine, Miloš Obrenović ga je postavio za obor-kneza Šabačke nahije. Gospodar Jevrem je najzasluženiji za prosperitet Šapca, kako u ekonomskom, tako i u kulturnom smislu.[3]
Ulica Gospodara Jevrema je nastala u 19. veku, širenjem grada prema jugu, u odnosu na Bair i njena istorija je vezana za istoriju formiranja gradskog jezgra starog Šapca. Istovremeno je nastalo i nekoliko ulica u okolini. Gospodar Jevrem je u toj ulici podigao svoj konak, tada najreprezentativniju građevinu, ne samo ove celine već i samog Šapca.[1]Jevremov konak, bio je prvi knežev konak u Srbiji. Građen je u „balkanskom stilu“ od 1822—1824. godine, kao rezidencija. Izgradnjom je rukovodio Hadži Nikola Živković, glavni neimar kneza Miloša Obrenovića.[4]
Velika graditeljska aktivnost u ovom periodu je posledica je ekonomskog prosperiteta grada Šapca, koji je tada postao po važnosti. Kao pogranični grad prema Austrougarskoj[1], Šabac je zahvaljujući gospodaru Jevremu, za 15 godina koliko je proveo u ovom gradu, vrlo rano prihvatio evropski graditeljski stilm. Glavne ulice su se sekle pod pravim uglom, a ostale su prema njima „izvedene lenjirom“. Ovaj period se često naziva i „Jevremovim zlatnim dobom“, pošto je osnovao brojne važne ustanove, obezbedio biblioteku, školu, učitelje, lekare i apotekare, izgradio jedan od najlepših konaka u Srbiji, doneo u zemlju prvi klavir, savremeni nameštaj, pribor za jelo.[2] Zahvaljujući njemu, već krajem 19. veka Šabac više nije ličio na tursku kasabu, već na srednjoevropski grad, u kome su se osećali uticaji eklektičke arhitekture stilova, secesije i modernizma.[1]
U istoj ulici se nalaze građevine podignute u rasponu od skoro dva veka, mada je najveći broj sazidan tokom prve polovine 20. veka. Postoje i zgrade podignute posle Drugog svetskog rata, ali one grubo narušavaju autentičnosti jednog dela celine. Pri njihovoj izgradnji porušene su mnoge zgrade iz 19. veku, pa i konak Jevrema Obrenovića.[1] Danas na postojanje ove građevine, osim fotografija, podsećaju i dve mermerne ploče koje se čuvaju u Šabačkom muzeju.
U ulici se posebno ističu zgrade: Načelstvo okruga podrinjskog (1906), Okružni sud (1907), arhitekte Milorada Ruvidića, Dom šabačke trgovačke omladine, izgrađen pre Prvog svetskog rata, prva kuća doktora Andre Jovanovića, s kraja 19. veka, zgrada u broju 13, građena krajem 19. i početkom 20. veka, kuća sarača i sedlara Stanića, s početka 20. veka, zgrada Prve narodne apoteke (1928) i kuća dr Lazara Petrovića građena između dva svetska rata.[1][5]
Krsmanovićeva kuća uredi
Krsmanovićeva kuća je podignuta 1891. godine i svojim položajem i značajem dominira centrom grada. Pretpostavlja se da je građevinu projektovao arhitekta Jovan Ilkić u duhu novog klasicizma. Zgrada predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture.
Samurovića kuća uredi
Samurovića kuća se nalazi na početku ulice, na broju 1, pored Krsmanovićeve kuće. Podignuta je krajem 19. veka, sa odlikama mirne, klasicističke fasade koju krasi visoko postavljena balustrada iznad naglašenog tavanskog prostora. Sprat krase prozori sa naglašenim nadprozornicima. Na sredini glavne, ulične fasade se nalazi kolski prolaz za komunikacijom sa dvorištem.
Kuća dr Andre Jovanovića uredi
Kuća dr Andre Jovanovića se nalazi na broju 3, pripadala je poznatom šabačkom lekaru i dobrotvoru. Podignuta je krajem 19. veka, na mestu na kojoj se nalazila rodna kuća dr Laze K. Lazarevića (1851—1890), lekara i književnika. Njena fasada je sačuvana, osim što na balustradi nedostaju dve stojeće figure, nestale za vreme Prvog svetskog rata.
Kuća advokata Škorića uredi
Kuća advokata Škorića, na broju 11, podignuta je krajem 19. veka, sa fasadom koju presecaju duboki horizontalni urezi, bogato dekorisanim prozorskim otvorima i kolskim prolazom. Krovni venac pridržavaju konzole, dok prostor iznad prozora krase girlande, a kolski prolaz čeoni kamen, dva venčića i stubovi
Jevremova 13 uredi
U zgradi u broju 13 bila je smeštena prva Komunistička opština. Posebnost ovog objekta je fasada sa divnom balustradom koja se nalazi iznad centralnog dela i koju krase dva puta koja pridržavaju kartuš sa inicijalima. Na krajevima balustrade nalaze se posude za cveće ukrašene girlandama.
Kuća Pavla Stanića uredi
Kuća Pavla Stanića se nalazi na broju 21 i jedna je od retkih primera primene secesije u obradi ulične fasade. Zgrada je podignuta 191. godine i predstavlja nepokretno kulturno dobro kao spomenik kulture od velikog značaja.
Kuća Ilije Rankovića uredi
Kuću koja se nalazi na broju 23, podigao je za potrebe apoteke i stanovanja apotekar Ilija Ranković, u stilu moderne arhitekture sa izvesnim elementima art dekoa.
Kuća Dobrivoja Savinog Mijatovića uredi
Kuća Dobrivoja Savinog Mijatovića u broju 27, podignuta početkom 20. veka, sa odlikama vojvođanske secesije. Središni deo je vidno istaknut visokom atikom koja je naglašena dubokim urezima, volutama i inicijalima vlasnika kuće. Krov kuće je nadvišen ogradicom, a prozori bogatom floralnom dekoracijom kružnog oblika. Posebnost kuće je u svojevrsnom parnom grejanju koje je postojalo još pre rata.
Kuća Dušana Bajića uredi
Kuća Dušana Bajića u broju 29, jedan je od primera moderne arhitekture tokom četvrte decenije 20. veka. Zgradu odlikuje savremeno rešena fasada oslobođene suvišnih i preživelih dekorativnih elemenata.
Jevremova 35 uredi
Zgrada u gospodar Jevremovoj 35 je bila druga kuća dr Andre Jovanovića podignuta 1905. godine, sa arhitektonskim rešenjima pod uticajem secesije, koja je u kasnijim adaptacijama se izgubila. Dekoracija se nalazila na stubovima, nadprozornicima, kapitelima stubova i na atici, sa motivima ljudske glave sa raspletenom kosom koja se širila po poljima.
Jevremova 43 uredi
Kuća u Jevremovoj 43 je podignuta 1912. godine prema zapisu na fasadi koja se nalazi ispod glave bika, što je označavala delatnost vlasnika kuće.
Kuća porodice Bojić uredi
Kuća porodice Bojić se nalazi u broju 49, gde je levi deo zgrade rešen naglašenim spratom, užim od preostalog dela, sa visokom atikom trapezastog oblika. Preostali deo fasade ima polukružne prozore, dok je podeoni venac rešen u vidu modernog friza.
Zanimljivosti uredi
Prema SMS glasovima čitalaca dnevnog lista Blica, Gospodar Jevremova ulica je 2007. godine izabrana za najlepšu ulicu u Srbiji[2]
Kuće u Gospodar Jevremovoj ulici uredi
-
Krsmanovićeva kuća -
Samurovića kuća -
Kuća dr Andre Jovanovića -
Kuća advokata Škorića -
Jevremova 13 -
Kuća Pavla Stanića -
Kuća i apoteka Ilije Rankovića
Vidi još uredi
Reference uredi
- ^ a b v g d đ „Ulica gospodara Jevrema, Šabac”. vaza.co.rs. Zavod za zaštitu spomenika kulture Valjevo. Pristupljeno 2. 11. 2013.
- ^ a b v „Istraživanje Gallup & Blic o kvalitetu života”. blic.rs. Blic onlajn. 17. 6. 2007. Arhivirano iz originala 04. 11. 2013. g. Pristupljeno 2. 11. 2013.
- ^ „Znameniti Šapčani: Jevrem Obrenović”. sabac.org. Zvanična internet prezentacija grada Šapca. Arhivirano iz originala 26. 11. 2011. g. Pristupljeno 2. 11. 2013.
- ^ Grgić, Jelena (2009). Manojlović, Predrag, ur. „Turistička valorizacija arhitektonskog i kulturnog nasleđa Šapca” (PDF). Glasnik srpskog geografskog društva. LXXXIX (na jeziku: (jezik: srpski)(jezik: engleski)). Beograd. 1. ISSN 0350-3593. Arhivirano iz originala (pdf) 04. 11. 2013. g. Pristupljeno 2. 11. 2013.
- ^ „Ulica Gospodar Jevremova, Šabac”. zaprokul.org.rs. Zavod za proučavanje kulturnog razvitka, Republika Srbija. Arhivirano iz originala 05. 11. 2013. g. Pristupljeno 2. 11. 2013.
Literatura uredi
- Zavod za zaštitu spomenika Valjevo: "Spomeničko nasleđe Kolubarskog i Mačvanskog Okruga" , Valjevo. 2006. ISBN 978-86-904745-2-3.. COBISS.SR 131307532
